Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
Download 4.58 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Da’voni ta’minlash – sud (sudya) ishda ishtirok etuvchi shaxslarning arizasiga binoan yoki o‘z tashabbusi bilan da’voni ta’minlash choralarini ko‘rishi mumkin, ya’ni sud hal qiluv qarorining ijrosini ta’minlash maqsadida, sud tomonidan ko‘riladigan tadbirlardan iborat. Hakamlik sudida ko‘rib chiqilayotgan da’voni ta’minlash choralari hakamlik muhokamasi tarafining da’voni ta’minlash to‘g‘risidagi arizasiga binoan hakamlik sudi joylashgan yerdagi yoxud javobgar joylashgan yerdagi yoki yashaydigan joydagi yoinki javobgarning mol-mulki turgan joydagi sud tomonidan ko‘rilishi mumkin. Da’voni ta’minlash to‘g‘risidagi arizaga da’voning hakamlik sudiga taqdim etilganligini isbotlovchi dalillar ilova qilinadi. Hakamlik sudida ko‘rib chiqilayotgan da’voni ta’minlash to‘g‘risidagi arizani sud tomonidan ko‘rib chiqish va da’voni ta’minlash haqida ajrim chiqarish FPKning 249 – 258-moddalarida nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi.
Sudya ishni yetarli darajada tayyorlangan deb topgach, uni sud majlisida ko‘rishga tayinlash to‘g‘risida ajrim chiqaradi, taraflar va protsessning boshqa ishtirokchilariga ishni ko‘rish vaqti va joyi haqida ma’lum qiladi. Ishni sudda ko‘rishga tayinlash masalasi sudya tomonidan yakka hal qilinadi, FPKning 131-moddasida belgilangan muddatlarga rioya qilgan holda sud majlisining kuni va vaqti belgilanadi.
ISHNI SUDDA KO‘RISHGA TAYYORLASH BOSQICHIDA YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR 45
III BОB
25-maydagi “Fuqarolik ishlari bo‘yicha birinchi instansiya sudi ajrimlari to‘g‘risida”gi 7-sonli qarorida sudda ishni ko‘rishga tayinlash to‘g‘risidagi ajrim alohida protsessual hujjat ko‘rinishida chiqarilishi shart bo‘lgan ajrimlar ro‘yxatiga kiritilgan. Shu sababli, ishni sudda ko‘rishga tayinlash to‘g‘risidagi ajrimda quyidagilar ko‘rsatilishi lozim: ajrimning chiqarilgan vaqti va joyi; sudning nomi, sudyaning familiyasi (sud tarkibi), sud majlisining kotibi; ishda ishtirok etuvchi shaxslar; nizo predmeti va ajrim bilan hal qilinayotgan masalaning mohiyati; sudning xulosasiga olib kelgan asoslar va sud qo‘llagan qonunlar; sudning hal etilayotgan masala yuzasidan xulosasi; ajrim ustidan shikoyat berish (protest keltirish) tartibi va muddati. Sudning o‘z joyida chiqaradigan ajrimida nizo predmeti va ajrim bilan hal qilinayotgan masalaning mohiyati, sudning xulosasiga olib kelgan asoslar va sud qo‘llagan qonunlar hamda sudning hal etilayotgan masala yuzasidan xulosasi aks ettirilgan bo‘lishi lozim. Ishni sudda ko‘rishga tayinlash to‘g‘risidagi ajrim ustidan sudning hal qiluv qaroridan ajratilgan holda shikoyat va protest berilmaydi.
Fuqarolik ishi sudda ko‘rishga tayinlanganidan so‘ng ishda ishtirok etuvchi shaxslar, shuningdek, guvohlar, ekspertlar, mutaxassislar va tarjimonlar sudga chaqiruv qog‘ozlari, zarur
hollarda esa
telefonogrammalar, telegrammalar va boshqa aloqa vositalari orqali chaqiriladilar hamda sudning ayrim protsessual harakatlari to‘g‘risida xabardor qilinadilar. Telefonogrammalar, telegrammalar va xabardor qilinganlik fakti qayd etilishini ta’minlaydigan boshqa aloqa vositalari orqali sudga chaqirilgan yoki sudning ayrim protsessual harakatlari to‘g‘risida xabardor qilingan hollarda telefonogrammalar, telegrammalar, axborot tizimi orqali elektron shaklda yuborilgan sud chaqiruv qog‘ozining nusxasi ish materiallariga qo‘shib qo‘yiladi.
ISHNI SUDDA KO‘RISHGA TAYYORLASH BOSQICHIDA YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR 46
III BОB
Sudya chaqiruv qog‘ozi bilan bir vaqtda javobgarga arizaning va arizaga ilova qilingan hujjatlarning nusxalarini ham yuborishi mumkin. Shuningdek, agar javobgar sudga yozma tushuntirish yoki e’tiroz bergan bo‘lsa, sudya sudga murojaat qilgan shaxsga chaqiruv qog‘ozi bilan birga ana shu tushuntirish xati yoki e’tiroznomaning nusxasini ham yuborishi lozim.
bo‘lgan hamma dalillarni taqdim etish to‘g‘risida taklif;
chaqiriluvchining shaxsan o‘zi yo‘qligi sababli chaqiruv qog‘ozini qabul qilib olgan shaxsning imkoniyat bo‘lishi bilanoq uni darhol chaqiriluvchiga topshirishga majburligi;
sudga kelmaslikning oqibatlari (FPKning 86-, 174-, 175- va 176-moddalari). Chaqiruv qog‘ozi ishda ishtirok etuvchi shaxslarga va protsessning boshqa ishtirokchilariga sudga o‘z vaqtida kelish va ishga tayyorlanish uchun yetarli vaqtga ega bo‘lishlarini mo‘ljallab topshirilishi kerak. Chaqiruv qog‘ozi chaqirilayotgan shaxsga taraf yoki ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxs tomonidan ko‘rsatilgan manzil bo‘yicha yetkazib beriladi. Agar fuqaro sudga ma’lum qilingan manzilda amalda yashamasa, chaqiruv qog‘ozi uning ish joyiga yuborilishi mumkin. Chaqiruv qog‘ozi aloqa tashkiloti orqali topshirilganligi to‘g‘risida tilxat olish yo‘li bilan yoki xat- hujjat tashuvchi orqali yuboriladi. Sudya ishda ishtirok etuvchi shaxsning roziligi bilan unga ish bo‘yicha chaqirilayotgan boshqa shaxsga topshirish uchun chaqiruv qog‘ozi berishi mumkin. Sudya chaqiruv qog‘ozini yetkazib berish vazifasini topshirgan shaxs chaqiruv qog‘ozining ikkinchi nusxasini chaqiriluvchining chaqiruv qog‘ozini olganligi to‘g‘risidagi imzosi bilan sudga qaytarishi shart. Chaqiruv qog‘ozi fuqaroga topshirilganida, u chaqiruv qog‘ozining sudga qaytariladigan ikkinchi ISHNI SUDDA KO‘RISHGA TAYYORLASH BOSQICHIDA YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR 47
III BОB
nusxasiga qog‘ozni olgan vaqtini ko‘rsatib, imzo chekadi. Tashkilot nomiga yozilgan chaqiruv qog‘ozi tegishli mansabdor shaxsga topshiriladi, u chaqiruv qog‘ozining ikkinchi nusxasiga imzo chekadi. Agar chaqiruv qog‘ozini keltirgan shaxs ish bo‘yicha chaqirilayotgan fuqaroni yashash yoki ish joyida topmasa, chaqiruv qog‘ozi u bilan birga yashaydigan katta yoshdagi oila a’zolarining biriga, ular ham bo‘lmasa, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organiga yoki ish beruvchiga (ish joyi ma’muriyatining mansabdor shaxsiga) topshiriladi. Bunday hollarda, chaqiruv qog‘ozini qabul qilib olgan shaxs uning ikkinchi nusxasida o‘zining familiyasi, ismi va otasining ismini, shuningdek, chaqiruv qog‘ozi yuborilgan shaxsning kimi ekanligini (eri yoki xotini, otasi, onasi, o‘g‘li, qizi va hokazo) yoki egallab turgan lavozimini ko‘rsatishi shart. Chaqiruv qog‘ozini qabul qilib olgan shaxs uni imkoniyat bo‘lishi bilan darhol chaqiriluvchiga topshirishi shart. Chaqiriluvchi vaqtincha biror joyga ketgan bo‘lsa, chaqiruv qog‘ozini keltirgan shaxs uning ikkinchi nusxasiga chaqiriluvchi qayerga ketganligi va qachon kelishi kutilayotganligi to‘g‘risida yozib qo‘yadi. Bu ma’lumotlar tegishli fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan yoki ish beruvchi vakilining imzosi bilan tasdiqlanishi va guvohlantirilishi lozim. Chaqiriluvchi o‘z nomiga yuborilgan sudning chaqiruv qog‘ozini qabul qilishdan bosh tortsa, chaqiruv qog‘ozini keltirgan shaxs buni chaqiruv qog‘ozida qayd qilib, uni sudga qaytarib topshiradi. Chaqiriluvchi chaqiruv qog‘ozini qabul qilib olishdan bosh tortganligi haqidagi qayd fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organi yoki chaqiriluvchining ish beruvchisi (ma’muriyatning mansabdor shaxsi) tomonidan yoxud kamida ikki nafar fuqaroning imzosi bilan tasdiqlanadi. Chaqiriluvchining chaqiruv qog‘ozini qabul qilishdan bosh tortishi ishni ko‘rishga to‘sqinlik qilmaydi. Ishda ishtirok etuvchi shaxslar ish yuritilayotgan vaqtda o‘z manzili o‘zgargani haqida sudga ma’lum qilishlari shart. Aks holda, chaqiruv qog‘ozi sudga ma’lum bo‘lgan oxirgi manzil bo‘yicha yuboriladi va chaqiriluvchi bu manzilda yashamayotgan bo‘lsa ham chaqiruv qog‘ozi unga topshirilgan hisoblanadi. Ishda ishtirok etuvchi shaxslar telefonlari va fakslarining raqamlarini, elektron manzilini sudga ma’lum qilgan taqdirda, ish yuritilayotgan vaqtda, ularning o‘zgarganligi haqida sudni xabardor qilishi kerak. ISHNI SUDDA KO‘RISHGA TAYYORLASH BOSQICHIDA YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR 48
III BОB
Javobgarning amaldagi yashash joyi noma’lum bo‘lgan taqdirda, javobgarning oxirgi yashash joyidagi aloqa tashkiloti, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organi yoxud oxirgi ish joyidagi ish beruvchi (ma’muriyatning mansabdor shaxsi) chaqiruv qog‘ozining ikkinchi nusxasiga chaqiruv qog‘ozi olinganligi va chaqiriluvchining qayerdaligi ma’lum emasligi sababli uni topshirishning imkoni bo‘lmaganligi haqida yozib yuborgan ma’lumot sudga kelib tushgach, sud ishni ko‘rishga kirishadi. Aliment undirish haqidagi, mayib bo‘lish yoki sog‘liqqa boshqacha tarzda shikast yetganligi, shuningdek, boquvchisining o‘limi natijasida ko‘rilgan zararning o‘rnini qoplash haqidagi da’volar bo‘yicha javobgarning (qarzdorning) amaldagi yashash joyi noma’lum bo‘lsa, javobgar (qarzdor) qidirilishi shart. Bunday hollarda sud ichki ishlar organlari javobgarni (qarzdorni) qidirishi to‘g‘risida ajrim chiqaradi. Taraflar sudga o‘zlari shaxsan kelganlarida, ularga sud majlisining kuni va vaqti haqida ma’lum qilib, ulardan tilxat olinadi. Tilxat shakli tasdiqlanmagan bo‘lsa ham tilxatda sud majlisi vaqti va kuni haqida aniq ma’lumot berilgan bo‘lishi lozim.
1. Fuqarolik ishini sudda ko‘rishga tayyorlash bosqichida sudyaning protsessual harakatlarini tahlil eting. 2. Ishni sudda ko‘rishga tayyorlash bosqichida qaysi holatlarda sud boshqa sudlarga sud topshiriqlarini yuboradi va ushbu protsessual harakat qanday rasmiylashtiriladi ? 3. Ishni sudda ko‘rishga tayyorlash bosqichida qanday holatlarda ekspertiza tayinlashga yo‘l qo‘yiladi va ushbu protsessual harakat qanday rasmiylashtiriladi ? 4. Ishni sudda ko‘rishga tayyorlash haqidagi ajrim mazmunini tahlil qiling.
ISHNI SUDDA KO‘RISHGA TAYYORLASH BOSQICHIDA YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR 49
III BОB
NAZORAT UCHUN KAZUSLAR 1. Sudga fuqarolar J.Alimov va L.Alimovalar ariza bilan murojaat qilib, voyaga yetmagan 2013-yil 18-yanvarda tug‘ilgan S.Olimovaning qizini farzandlikka olishga ruhsat berishni so‘ragan. Sud fuqarolar J.Alimov va L.Alimovalarning arizasini ish yurituvga qabul qilib, fuqarolik ishini qo‘zg‘atgan.
tayyorlash bosqichida amalga oshirishi lozim bo‘lgan protsessual harakatlarni tahlil qiling, rasmiylashtirilishi lozim bo‘lgan protsessual hujjatlarning loyihalarini tuzing. 2. Fuqaro J.Alimov sudga da’vo ariza bilan murojaat qilib, unda “Novosti Uzbekistana” gazetasiga xat yozib, ma’muriy ishlardagi vakillik to‘g‘risida ma’lumot berishni iltimos qilganligini va shu bilan birgalikda xatda o‘zi haqida qisqacha ma’lumot berganligini, gazeta ma’muriyati xatining mazmuniga munosabat bildirish o‘rniga u haqidagi ma’lumotlarni teskari talqin qilib, “Chumchuq so‘ysa ham qassob so‘ysin” maqolasi ostida uni butun O‘zbekistonga qoralaganligini, maqolani ism-familiyasi qandaydir D.J. harflaridan boshlanuvchi pensioner yozganligini, qanday qilib uning xati uning qo‘liga tushib qolganligini bilmasligini, gazeta tomonidan ushbu maqola orqali uning sha’ni va qadr-qimmati poymol qilinganligini, unga ma’naviy zarar yetkazilganligini ko‘rsatib, “Novosti Uzbekistana” gazetasi ma’muriyatiga Chumchuq so‘ysa ham qassob so‘ysin nomli maqola yuzasidan raddiya berish majburiyatini yuklatishni va uning foydasiga 50.000.000 so‘m miqdorida ma’naviy zarar undirib berishni so‘ragan.
lozim bo‘lgan protsessual hujjatlarning loyihalarini tuzing. ISHNI SUDDA KO‘RISH BOSQICHIDA YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR 50
IV BОB
YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR
rasmiylashtirish tartibi FPKning 161-moddasiga ko‘ra, sudya taraflar va protsessning boshqa ishtirokchilariga ishni ko‘rish vaqti va joyi haqida ma’lum qiladi. Demak, ishni protsessual huquqiy munosabatlarning barcha subyektlari ishtirokida ko‘rib chiqishlari kerak. Biroq sud protsessida barcha shaxslarning ham ishtirokini to‘la ta’minlashning har doim iloji bo‘lmaganligi sababli, fuqarolik protsessual qonunchilik ularning sud majlisiga kelmaganliklari oqibatini nazarda tutadi.
Ishni ko‘rishni keyinga qoldirish FPKning 237-moddasining uchinchi qismiga muvofiq, birinchi instansiya sudi murakkab bo‘lmagan masalalarni hal qilish bo‘yicha alohida xona (maslahatxona)ga kirmagan holda ajrim chiqarishi mumkin. Ushbu holatda, ajrim matni sud majlisi bayonnomasiga kiritish yo‘li bilan (alohida xona (maslahatxona)ga kirmasdan) chiqariladi. Ajrimlar chiqarilishi bilan darhol e’lon qilinadi. Shuningdek, ish ko‘rishni keyinga qoldirish to‘g‘risidagi ajrim quyidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olishi lozim: nizo predmeti va ajrim bilan hal qilinayotgan masalaning mohiyati; sudning xulosasiga olib kelgan asoslar va sud qo‘llagan qonunlar; sudning hal etilayotgan masala yuzasidan xulosasi. Shunday ekan, bunday turkumdagi ajrimlarda uning ustidan shikoyat berish (protest keltirish) tartibi va muddati ko‘rsatilishi nazarda tutilmagan (FPKning 237-moddasi). Er-xotinni yarashtirish maqsadida muhlat belgilash va ish ko‘rilishini boshqa vaqtga qoldirish haqidagi ajrim alohida hujjat sifatida chiqariladi.
ISHNI SUDDA KO‘RISH BOSQICHIDA YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR 51
IV BОB
21-maydagi “Fuqarolik ishlarini apellyatsiya tartibida ko‘rish amaliyoti haqida”gi 5-sonli qaroriga asosan, birinchi instansiya sudlarining FPK normalarida ustidan shikoyat berish nazarda tutilmagan yoki ishni davom ettirishga to‘sqinlik qilmaydigan ajrimlari ustidan, shuningdek, ish ko‘rishni keyinga qoldirish to‘g‘risida, shu jumladan, nikohdan ajratish haqidagi ishlar bo‘yicha er-xotinga yarashish uchun muddat belgilanganligi munosabati bilan ish ko‘rishni keyinga qoldirish to‘g‘risida chiqarilgan ajrimlar ustidan apellyatsiya tartibida shikoyat berilmasligi (protest keltirilmasligi) qayd etilgan. Sud ishni ko‘rishni keyinga qoldirar ekan, navbatdagi sud majlisining vaqtini belgilaydi va bu haqda hozir bo‘lgan shaxslarga e’lon qilib, ularning imzosini qo‘ydirib oladi. Sudga kelmagan va protsessda ishtirok etishga yangi jalb qilinadigan shaxslar navbatdagi sud majlisining vaqti to‘g‘risida chaqiruv qog‘ozi orqali xabardor qilinadilar. Keyinga qoldirilgan ishni ko‘rish qolgan joyidan davom ettiriladi. Biroq, agar ish FPKning 33-moddasida sanab o‘tilgan yangi shaxslarni jalb qilish uchun keyinga qoldirilgan bo‘lsa, ishni ko‘rish yangidan boshlanadi. Shuningdek, ishda ishtirok etuvchi shaxslardan birortasi sud majlisiga kelmagan taqdirda, unga chaqiruv qog‘ozi topshirilganligi to‘g‘risida ma’lumot bo‘lmasa, sud ishni ko‘rishni keyinga qoldiradi. Agar ishda ishtirok etuvchi shaxslar tegishli tartibda sud majlisining vaqti va joyi to‘g‘risida xabardor qilingan bo‘lib, sud uzrli deb topgan sabablarga ko‘ra sud majlisiga kelmagan bo‘lsalar, sud ishni ko‘rishni keyinga qoldiradi. Taraflar sudga kelmaslik sabablari haqida ma’lumot berishlari va bu sabablarning uzrliligiga dalillar taqdim etishlari shart. Basharti javobgarning kelmaganlik sabablari haqida ma’lumot bo‘lmasa yoki sud kelmaganlik sabablarini uzrsiz deb topsa yoxud javobgar ish yuritilishini qasddan cho‘zayotgan bo‘lsa, sud ishni ko‘rishga haqli. Taraflar ishni o‘zlarining ishtiroklarisiz ko‘rishni va o‘zlariga sudning hal qiluv qaroridan nusxa yuborishni iltimos qilishga haqli. Agar ishning holatlari bo‘yicha zarur bo‘lsa, sud taraflarning sud majlisida ishtirok etishini shart deb topishi ISHNI SUDDA KO‘RISH BOSQICHIDA YURITILADIGAN PROTSESSUAL HUJJATLAR 52
IV BОB
mumkin. Ishda ishtirok etuvchi shaxsning vakili ishni sudda ko‘rish vaqti va joyi to‘g‘risida xabardor qilingan bo‘lishiga qaramay, sudga kelmaganligi ishni ko‘rib chiqishga to‘sqinlik qilmaydi. Prokuror yoki advokatning uzrsiz sabablar bilan kelmaganligi to‘g‘risida sud xususiy ajrim chiqaradi va bu haqda tegishli yuqori turuvchi prokurorga yoki O‘zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasining hududiy boshqarmasi huzuridagi malaka komissiyasiga ma’lum qiladi. FPKning 175-moddasiga asosan agar taraflar (da’vogar va javobgar) uzrsiz sabablarga ko‘ra sud majlisiga kelmasa yoxud ularning birortasidan ham ishni o‘zining ishtirokisiz ko‘rish to‘g‘risida ariza tushmagan bo‘lsa, sud ishni ko‘rishni keyinga qoldiradi. Taraflar ikkinchi chaqiruv bo‘yicha ham uzrsiz sabablarga ko‘ra kelmasalar, sud arizani ko‘rmasdan qoldirishga haqli. Faqat da’vogar ikkinchi chaqiruv bo‘yicha ham uzrsiz sabablarga ko‘ra kelmasa, sud javobgarning roziligi bilan arizani ko‘rmasdan qoldirishga haqlidir. Ishni ko‘rish keyinga qoldirilganida, agar ishda ishtirok etayotgan hamma shaxslar sud majlisiga kelgan bo‘lib, guvohlarning ikkinchi marta kelishi qiyin bo‘lsa, sud kelgan guvohlarni so‘roq qilishi mumkin. Bu guvohlar keyingi sud majlisiga faqat zarur hollardagina qaytadan chaqiriladi. Sud majlisining vaqti va joyi to‘g‘risida tegishli tartibda xabardor qilingan javobgar sud majlisiga kelmagan taqdirda, da’vogar e’tiroz bildirmasa, ish sirtdan ish yuritish tartibida ko‘rilishi mumkin. Ishni bunday tartibda ko‘rish haqida sud ajrim chiqaradi. Javobgar tegishli tartibda xabardor qilinganligi haqida ishda ma’lumot bo‘lishi lozim. Agar sud majlisiga kelgan da’vogar ishni javobgar ishtirokisiz sirtdan ish yuritish tartibida ko‘rishga rozi bo‘lmasa, sud ishni ko‘rishni keyinga qoldiradi va kelmagan javobgarga sudda takror ko‘riladigan vaqt va joy haqida qayta xabar yuboradi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2003-yil 19-dekabrdagi “Fuqarolik protsessual qonun hujjatlari ayrim normalarining sudlar tomonidan qo‘llanilishi haqida”gi 19-sonli qarorining 16-bandida quyidagicha tushuntirishlar beriladi: “Ishni ko‘rish keyinga qoldirilgan taqdirda, keyinga qoldirilgan ishni ko‘rish qolgan joyidan davom ettiriladi”.
|
