Қўлѐзма ҳуқуқида удк

ХУЛОСА 
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 
 
 
 
 

---

3 
Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Дунѐ 
тилшунослигида тарихий манбалар устида қилинаѐтган тадқиқотларнинг 
кўпчилиги лексик қатламга таянган ҳолда иш олиб боради. Луғавий 
бирликлар аниқланиб ундан кейингина тилнинг диалектик хусусиятлари, 
этник шаклланиши ўрганилади. Қолаверса, ўзлашма қатламга оид сўзларнинг 
тилга кириб келиш қонуниятлари, натижада тилдаги сўзлар семасидаги 
ўзгаришлар ҳам бевосита лексик қатлам доирасида аниқланади. Мазкур 
бирликларнинг 
функционал-семантик 
хусусиятларига, 
матннинг 
лингвоэстетик жиҳатларига оид талқин ва таҳлиллар шуни кўрсатадики, 
Ўрхун-Энасой обидалари қадимги туркий қабилаларнинг лисоний 
манзарасини намоѐн қилади ва бу жиҳатдан мазкур ѐдгорлик тадқиқотга 
асосий манба экани билан аҳамиятлидир.
Жаҳон тилшунослигида қадимги туркий тилга оид ѐзма ѐдгорликларни 
ўрганиш туркологияни алоҳида фан сифатида шакллантирди. Ёзма 
ѐдгорликларнинг луғавий таркибини тадқиқ этиш, бугунги адабий тил 
лексикаси нуқтаи назаридан қиѐслаш, уларнинг турли маъноларини таҳлил 
қилиш, изоҳлаш, тилимизнинг луғат таркибини бойитиб бориш билан бирга, 
туркология соҳасидаги билимларни ҳам янгилайди. Луғавий қатлам 
ѐдгорликлар ѐзилган давр халқининг, қадимий қабилаларнинг ҳаѐт тарзини, 
бошқа халқлар билан сиѐсий-маданий алоқаларини, туркий халқларнинг 
этник шаклланишини ва кўплаб бошқа жараѐнларни тадқиқ қилишда ҳам 
асосий манбадир. Санаб ўтилган масалаларни изчил равишда тадқиқ қилиш 
жаҳон тилшунослиги олдида турган долзарб масалалар ҳисобланади.
Марказий Осиѐда туркология соҳасида қадимги ѐзма манбалар 
тилининг лексик-семантик миқѐсини ўрганишга жиддий эътибор 
қаратилмоқда. Ёдгорликларни тўплаш, уларнинг географик ўринларини 
белгилаш, топилган маълумотларни илмий жамоатчиликка тақдим қилиш, 
туркий халқларнинг миллий ўзига хослигини аниқлаш масалалари тадқиқот 
ишининг аҳамиятини белгилайди. 

---

4 
Ўзбек тилшунослигида қадимги туркий тил лексик қатламини 
мавзувий-семантик жиҳатдан таснифлаб ўрганиш ишлари ҳанузгача алоҳида 
тадқиқот объекти бўлмаганлиги тадқиқот мавзусининг долзарблигини 
белгилайди. Шу сабабдан, тилшунослик соҳасида мазкур йўналишдаги 
тадқиқотларни янада кенгайтириш, ўзбек тили тарихига оид ѐзма 
ѐдгорликларни назарий жиҳатдан ўрганишга қаратилган умумназарий 
тадқиқотлар олиб бориш, ѐдгорликларнинг луғавий қатламига тегишли 
маълумотларни электрон шаклда таълим тизимида ўрганиш масалалари ушбу 
тадқиқот мавзусининг долзарблигини ҳамда заруратини асослайди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-
4947-сон «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича 
Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида»ги, 2019 йил 22 октябрдаги «Ўзбек 
тилининг давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавқеини ошириш ҳақида»ги, 
2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5763-сон «Олий ва ўрта махсус таълим соҳасида 
бошқарувни ислоҳ қилиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармонлари, 2017 
йил 20 апрелдаги ПҚ-2909-сонли «Олий таълим тизимини янада 
ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги, 2017 йил 24 майдаги ПҚ-
2995-сонли «Қадимий ѐзма манбаларни сақлаш, тадқиқ ва тарғиб қилиш 
тизимини 
янада 
такомиллаштириш 
чора-тадбирлари 
тўғрисида»ги, 
қарорлари, Ўзбекистон Республикасининг Туркий кенгашга аъзо бўлиши ва 
ушбу фаолият билан боғлиқ бошқа меъѐрий-ҳуқуқий ҳужжатларда 
белгиланган вазифаларни амалга оширишга мазкур диссертация тадқиқоти 
муайян даражада хизмат қилади.