М a V z u : b o s h L a n g ’ I c h m a k t a b L a r d a

4-sinfda tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi.
Tabiatshunoslikni alohida o’quv fani sifatida o’qitish 4-sinfda ham davom 
etadi. O’quv materiali “Yer – Quyosh sistemasidagi sayyora”, “Yer yuzi 
tabiatining xilma-xilligi”, “Vatanimiz bo’ylab sayohat” mavzulariga 
birlashtirilgan. 

---

“Yer – Quyosh sistemasidagi sayyora” mavzusini o’rganishning boshlanishida 
bolalar yozgi topshiriqlarga yakun yasaydilar, jonajon o’lka tabiati to’g’risidagi 
materialni takrorlaydilar, keyin “Yulduzlar”, “Quyosh” mavzulari bilan tanishadilar. 
Amaliy ish va mashg’ulotlar jarayonida o’quvchilar ayrim narsalarni, sinfni, 
maktab maydonchasini rejada qanday tasvirlash kerakligi bilan tanishadilar. 
“Quyosh” mahalliy belgilar, kompos bo’yicha orientirlashga o’rganadilar. Bu 
mavzucha o’quvchilarni geografiya xaritasini tushunishga olib kelish uchun zarur 
asos bo’lib xizmat qiladi. O’z joyini o’rganishga asoslanib, o’qituvchi 
o’quvchilarda O’zbekistonning tabiiy xaritasi to’g’risida, boshlang’ich tasavvurlar 
hosil qiladi. Xarita bilan ishlash butun o’quv yili davomida davom etadi. 
Xaritalarda foydalanilgan shartli belgilar bilan o’quvchilarni tanishtira borib, 
ularni o’z o’lkasi tabiatining tegishli rasmlari bilan taqoslash kerak. Shunga 
intilish kerakki, xarita ham bolalar uchun kitob kabi bilim manbai bo’lib qolsin. 

---

HMD dasturlaridan farq qilib, tabiatshunoslik bo’yicha O’zbekiston maktablari 
uchun tuzilgan dastur tabiiy zonalarni o’rganishni shimoldan janubga qarab 
emas, balki janubdan shimolga tomon olib borishni tavsiya qiladi. Bu o’qitishning 
muhim tamoyili – “Yaqindan uzoqqa boorish” tamoyili bilan taqozo qilinadi. O’z 
o’lkasini o’rgana turib, bolalar cho’l zonasida yashayotganliklarini bilib oladilar. 
Cho’l va vohalardagi tabiat va odamlar mehnati - bu o’quvchilar har kuni duch 
keladigan o’ramdir. Shunga ko’ra tabiiyki, avval o’zining tabiiy, ya‘ni eng janubiy 
zona to’g’risidagi bilimlarni umumlashtiriladi, keyin esa bolalarni o’z atrofidan 
chetdagi boshqa tabiiy zonalarga olib boriladi. Daftarlarda har bir tabiiy zonani 
xarakterlovchi yozuvlar qilish, bezak tanlash yoki rasm chizish, o’simlik va 
hayvonlarning nomlarini yozish va shu kabilarni qilish kerak bo’ladi. 

---

“Vatanimiz bo’ylab sayohat” mavzusini o’rgana turib, o’qituvchi tabiat muhofazasi 
bo’yicha qonuniy hujjatlar, ularni har biri fuqaro tomonidan bajarilishi zarurligi 
to’g’risida gapirib berishi kerak. Mavzuda alohida e‘tibor inson tomonidan tabiat 
boyliklaridan oqilona foydalanishiga qaratiladi. Tabiat muhofazasiga oid masalalar 
tabiatshunoslikning deyarli barcha bo’limlariga daxllidir. Mavzuning asosiy masalasi 
- tabiat muhofazasi to’g’risidagi ilgarigi darslarda bayon qilingan ayrim 
ma‘lumotlarni bildirish, tabiat muhofazasi bo’yicha qanday tadbirlar 
o’tkazilayotganligini ko’rsatishdir. 
Tabiat muhofazasining ma‘nosi va ahamiyatini o’quvchilarga ocha borib, o’qituvchi 
bu mavzuning katta tarbiyaviy ahamiyatga ega ekanligini e‘tiborda tutishi kerak. 
Tabiat faqat jamiyatning moddiy hayoti uchun boylik olish manbaigina bo’lib 
qolmasdan, balki xalq ma‘naviy boyligining asosi hamdir. 

---