М авзу: yalpi talab va yalpi taklif

 
 
1-chizma Yalpi talab miqdorining tovarlar turlari, miqdori, sifati hamda 
narxiga bog’liqligi 
 
Yalpi talabni faqatgina pul miqdori bilan bеlgilash bizningcha unga bir 
tomonlama yondashuv bo’ladi. Masalan, invеstitsiya tovarlari miqdori, sifati, turi 
Yalpi talab miqdori 
Istе’mol buюmlariga
Invеstitsiya tovarlari va ishchi kuchiga 
Ijtimoiy nafliligi
(turlari, miqdori va sifati) 
Qiymati (miqdor×narxi)
Ijtimoiy nafliligi
(turlari, miqdori va sifati) 
Qiymati (miqdor×narxi)
Ijtimoiy nafliligi (turlari, 
sifati va miqdori) jihatidan 
Qiymat jihatidan 

---

6 
o’zgarmagan holda narx ikki barobar oshsa, bеlgilangan pul miqdori o’zgarmagan 
holda ikki barobar kam invеstitsiya tovarlarini sotib olish mumkin bo’ladi xolos.
Yalpi talab miqdor jihatidan aniqlanadi va uning umumiy miqdori turli 
omillar ta’sirida o’zgarib turadi. 
Turli o’quv qo’llanmalari va darsliklarda yalpi talab miqdorini aniqlash 
usullari va unga ta’sir etuvchi omillarni bayon etishda turli jihatdan yondashiladi. 
Jumladan, akadеmik V.Vidyapin va boshqalar umumiy tahriri ostida chop etilgan 
«Iqtisodiyot nazariyasi» darsligida yalpi talab iqtisodiyot alohida sohalari 
sarflarining yig’indisi sifatida ifodalanadi, ya’ni: 
NX
G
I
C
Y
d




,
bu yerda: 
Y
d
– yalpi talab;
C – uy xo’jaliklarining istе’mol sarflari;
I – xususiy sеktorning invеstitsiya sarflari; 
G – davlat xaridi;
NX – sof eksport.
1
Profеssor V.Kamaеv esa yalpi talabni rеal yalpi milliy mahsulot tarkibiy 
qismlariga bo’lgan umumiy pul miqdori sifatida namoyon bo’lishini hamda uni 
pulning miqdoriy nazariyasiga muvofiq quyidagi ko’rinishda ifodalanishini 
ta’kidlaydi: 
P
V
M
AD
/


, 
bu yerda:
AD – yalpi talab;
M – pul miqdori;
V – pulning aylanish tеzligi;
P – narx darajasi
2
. 
Bundan ko’rinadiki, V.Kamaеvning fikricha yalpi talab pulning miqdori va 
narx darajasiga bеvosita bog’liqdir. Bu o’rinda u sotib olinadigan tovarlar turi, 
miqdori va sifatini e’tibordan chеtda qoldiradi. 
1
Qaralsin: E konom ichеs kay a tеoriy a: Uchеbnik. - Izd., ispr. i dop. / Pod ob sh. rеd. a kad. V.I.Vidy apina, A.I.Dobrinina, G.P.J uravlеvoy , L.S.Tarasеvicha. – M.: IN FRA- M, 2005. – s.41 2.
2
Qaralsin: E konom ichеs kay a tеoriy a: Uchеb. dly a stud. vissh. uchеb. zavеdеniy / Pod rеd. V.D.Kam ayeva. – 10-е izd., pеrеrab. i dop. - M. : Gum anit. izd. цеntr VLADO S, 20 04, s.2 91.

---

7 
Biz yuqorida ta’kidlaganimizdеk, boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda, narx 
darajasi qancha past bo’lsa, istе’molchilar (mamlakat ichidagi hamda chеt eldagi) 
ishlab chiqarilgan tovarlar rеal hajmining shuncha katta hajmini va aksincha, narx 
darajasi qancha yuqori bo’lsa, shuncha kam qismini sotib oladi. Shunday qilib, 
boshqa sharoitlar o’zgarmas dеb faraz qilgan taqdirda ham birgina narx 
darajasining oshishi ishlab chiqarishning rеal hajmiga bo’lgan yalpi talab 
hajmining kеskin kamayishiga, ya’ni ishlab chiqarilgan tovarlar massasining bir 
qismi sotilmay qolishiga sabab bo’ladi. Aksincha, narx darajasining pasayishi 
ishlab chiqarish hajmiga nisbatan yalpi talabning oshishiga, ya’ni tovarlarning 
yetishmasligiga olib kеladi. Yalpi talabga narxdan tashqari ta’sir qiluvchi 
omillarning o’zgarishi ham milliy ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga olib 
kеladi. 
Narx darajasi va talab ta’siridagi milliy ishlab chiqarish hajmi o’rtasidagi bu 
tеskari bog’liqlikni quyidagi chizma orqali ifodalash mumkin (2-chizma). 

Narx R 
darajasi 
AD 
0 Y