M. E. Jumayev z

3. O‘tilgan materialni takrorlash darsi.
Boshlang‘ich sinflarda matematikadan har bir darsda qandaydir dara-
jada o‘tilgan materiallar takrorlanadi va mustahkamlanadi. Тakrorlash vazi- fasi faqatgina bilim, ko‘nik-ma va malakalarni mustahkamlash bilangina chegaralanmay, balki bu bilim, ko‘nikma va malakalarni to‘ldirish, chuqur- lashtirish va bir tizimga keltirishni ham o‘z ichiga olishi kerak.
Тakrorlash o‘qitishning har xil bosqichlarida olib boriladi: o‘quv yili boshidagi takrorlash darsi, kundalik takrorlash, mavzu yuzasidan umum- lashtiruvchi takrorlash darsi va yakuniy takrorlash darslarini bir-biridan farq qilish kerak.
Barcha sinflarda taxminan birinchi ikki hafta davomida o‘quvchilar ol- gan bilim, ko‘nikma va malakalarni tiklash maqsadida takrorlash o‘tkaziladi. Mavzu bo‘yicha umumlashtiruvchi va yakunlovchi takrorlash
⁴²
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

darslari o‘quvchilar olgan bilimlarni mustahkamlash va maqsadini amalga oshiradi. Umumlashtiruvchi va tizimlashtiruvchi takrorlash darsning tizimiga har xil mashqlar, savol-javoblar, suhbatlar kiradi, ular bilimlarni tizimga sol- ish va umumlashtirish maqsadini amalga oshiradi.

Umumlashtiruvchi takrorlash darsining tizimi quyidagicha bo‘lishi mum-
kin:
1. Uy vazifasini tekshirish.
2. Doskada yozilgan takrorlash rejasi bilan o‘quvchilarni tanishtirish.
3. O‘tilgan materialni og‘zaki hisoblash yordamida takrorlash.
4. Har xil vazifalarni bajarish yordamida takrorlash: misol va masala-
larni yechish, oldin yechilgan misol va maslalarni qarash va oldingi va key- inga misol va masalalarni yechish usullarini taqqoslash, darslikdan matn o‘qish, o‘lchash, grafik va sxemalar chizish, qoida va xulosalarni qayta esga olish va ularga taalluqli misol va masalalar tuzish va h.k. Darsda takrorlangan mavzu materiali bo‘yicha umumlashtirish beriladi.
5. Uyga vazifa.

4. Keyingi ishlardagi xatolarning oldini olish maqsadida bilim, ko‘nikma va malakalarni tekshirish darsi.
O‘quvchilarning bilim, malaka va ko‘nikmalarini tekshirishga alohida dars bag‘ishlanadi. Bunday darsga mavzu va bo‘limni tugatgandan keyin o‘tkaziladigan yozma nazorat ishi darsi misol bo‘ladi. Masalan:
1) darsning maqsadini e’lon qilish, nazorat ishning mazmuni bilan tan- ishtirish, uni bajarish tartibi haqida qisqacha tushuncha berish;
2) nazorat ishini o‘quvchilarning har biri mustaqil ravishda bajarishi;
3) o‘quvchilar ishini yig‘ish.
O‘qituvchi dars tugashiga 3–5 minut qolganda o‘quvchilarni ishni tu-
gatish zarurligi haqida ogohlantiradi, ya’ni ular hamma yozuvlarni va hamma vazifalarni tekshirishni erkin bajarib ulgursin. Qo‘yilgan aniq vaqtda barcha o‘quvchilar vazifalarni topshirishlari zarur.
O‘quvchilar vazifalarni tekshirib bo‘lgandan keyin, ikkinchi kun o‘qituvchi nazorat ishining tahlilini o‘tkazadi. U ishning natijasi haqida so‘zlab beradi, yaxshi bajarilgan ishlarni ajratadi, yo‘l qo‘yilgan xatolarni ay- tib o‘tadi.
Yuqorida ko‘rib chiqqan matematika darsining turlarida darsning maz- muniga bog‘liq bo‘lgan ba’zi bir xususiyatlar kelib chiqadi. Ya’ni mate- matika darsi o‘quvchilarning amaliy ishlariga ham qaratilishi mumkin: o‘lchashga doir, geometrik figura chizish, predmetlarni tortish, o‘qituvchi tomonidan ko‘rsatmalar (instrukturlashni) kiritish, o‘quvchilarni raqobatli ish- larini tashkil qilish, bajarilgan ishlarni o‘qituvchi qabul qilish va boshqa ish- larni amalga oshirishi mumkin.
Bunday dasturning xususiyati shundan iboratki, bu yerda o‘quvchilar faqatgina darslik va daftar ustida ishlash bilan shug‘ullanmay, balki o‘lchash, chizish va boshqa qurollar bilan ishlashga o‘rganadilar.

⁴³
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Bunday amaliy ishga bog‘liq bo‘lgan darslar quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga olishi mumkin: o‘lchash vaqtida qo‘llaniladigan asbob va qurollarni ko‘rsatish, uning tuzilishini qisqacha bayon qilish; uni qo‘llash qoidasini ay- tib berish; kesma, og‘irlik va boshqalarni o‘lchash usullarini tasavvur qilish asosida o‘quvchilarga alohida o‘lchatish; amaliy xarakteridagi mustaqil ishlar, bu ishni tekshirish va o‘z-o‘zini tekshirish, xulosa.

Amaliy ish darslariga taalluqli ishni har bir o‘quvchi bajarishinii nazorat qilib borish kerak. Ba’zan ishni bajarishda o‘quvchilar guruhlarga bo‘linadi. Bunday holda har guruhning oldiga vazifani shunday qo‘yish kerakki, har bir guruh a’zosi faol ishtirok etish.
5. O‘quvchilarning alohida va guruhli ishlari.
Guruhli mashg‘ulotlar butun guruh bilimidagi kamchiliklar bir xil
bo‘lgandagina o‘tkaziladi.
Individual ishlarni tashkil qilishdan maqsad o‘quvchilarning o‘zlashtirgan
bilimlaridagi kamchiliklarni bartaraf qilish uchun kurash, o‘quvchilarnig o‘zlashtirmaslik sabablarining oldini olish va uni bartaraf qilishdan iborat. Guruhli mashg‘ulotlari butun sinf o‘quvchilari bilimidagi kamchiliklar bir xil bo‘lgandagina o‘tkaziladi. Bazan bunday mashg‘ulotlar individual xarak-
tyerda bo‘lishi mumkin. Bunday mashg‘ulotlarning tafsiloti muvoffaqiyatni erishmoq uchun u yoki bu o‘quvchining o‘zlash-tirmaslik sabablarini aniq bilish, ular yo‘l qo‘yadigan xatolarni aniq hisobga olish kerak... bu o‘quvchi qaysi bosqichda «xatoga yo‘l », nimani yetarlicha o‘zlashtirmaganini aniqlashga yordam beradi deb xulosalanadi.