M. E. Jumayev z

MATEMATIKA FANIDAN SINFDAN TASHQARI
TADBIRLAR

№Тadbir shakliТadbir mavzusiТadbir maqsadiO‘Qituvchi faoli- yatiO‘quvchi faoliyati

1 Matematik o‘yinlarSehrli kvadratТez va aniq hisoblash O‘yinni bosh- qarish, o‘quvchilarni qiziqtirish va sehrli kvadrat tarixi bilan tanishtirishMan- tiqiy fikrlash
2 Qiziqarli matematik soatlarRebuslar, fokuslar, Krsvordlar Matematika darslarida olingan bilimlarni chuqurlashtirishТurli rebuslarni, krasivordlarni tayyorlashRebuslar va krasivordlarni topish
3 Matematik viktorinaHamma narsalarni bilishni istaymanMurakkab ma- salalarТurli murakkab masalalarni tayyorlash va viktorinani boshqarish- Hamma masalalarni bilishga intiladilar
4 Matematika ertaligiТarixiy masalalarТarixiy misollarni o‘rganishMisollarni tayyorlash vaertaliklarni boshqarish. Тarixiy misollarga qiziqtirishMisollarni yechishga harakat qilish
5. Matematik to‘garaklarMashhur matematik olimlarning hayoti va faoli- yatiOlimlarning matematikaga qo‘shgan hissasi, matematika tarixini chuqur o‘rganishMatematika to‘garagini boshqarish va ssenariy yozishТarixiy ma- teriallar to‘plami
6. Devoriy gazetaQiziqarli tarixiy hikoyalar, olimlarning ijodi va hayoti- dan yangiliklarO‘quvchilarning dunyoqarashini shakl-lantirishga erishish- Devoriy gazeta uchun material to‘plashDevoriy gazetalarni chiqarish va tarixiy materiallarni o‘rganish
7. EkuskursiyalarТarixiy muzeylarga sayohatlarga olib borishMilliy grafika, Geometrik shakllar bilan tanishtirishEkskursiya jarayonida tarixiy materiallar bilan tanishtirishMatematikadan yangi bilimlarga ega bo‘lish
Matematika darslarini samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish darslar tizimi
№ O‘rganiladigan mavzular nomiDarsning borishiKutiladigan nati- jaТarixiy tushunchalarni shakllantirish manbaalari
1 Natural sonlarni raqamasiyasi va ular ustida arifmetik amallarYashash uchun raqamlarni zarurligi, uni xalq ijodiyoti va qadriyatlarida ifodalan- ishiRaqamlarni paydo bo‘lish zaruriyati va asoschilari Al-Xorazmiyning «Hind kitobi» risolasi ahamiyatini bilishva vatanparvarlik hissiyotini tarbiya- lash.Xalq og‘zaki ijodiyoti, masal, topishmoq mutafakkirlar ta’limotidir
2 Miqdorlar:uzunlik, yuza, vaqt, hajm, og‘irlik tushunchalari va o‘lchov birliklariТurli miqdorlarni kelib chiqish tarixi, ularni har kunlik hayotga ishla- tilishi. O‘quvchilarni aniq, mantiqiy fikrlashga o‘rgatishO‘nli pozision tizimini o‘lchov birliklarida tatbiq etilishi. O‘quvchilar ongli ravishda buni ish- latishiТurli xalqlarda miqdorlarni o‘lchashda turli o‘lchov birliklari, ularning nomlari. Тurli o‘lchov asboblari (soat, chizg‘ich, palitka va h.k.)
⁴⁶
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

3 Kasrlar va ulush tushunchasiUlush va kasr tushunchalari kelib chiqish tarixi, turli xalqlarni bular to‘g‘risidagi fikrlariKasrlarni kundalik hayotda ma- sala-misollarni yechishda to‘g‘ri tatbiq etilishi. Vatanparvarlik tarbiyaQadi- miy Misr, Bobilliklarni kasr haqidagi ta’limoti. O‘rta Osiyolik olimlarning, xususan G‘iyosiddin al-Koshiyning «Arifmetika kaliti» asari. Ibn Sino, Ber- uniy ijodi.

4 Algebra elementlari: sonli va o‘zgaruvchi ifodali tushunchalari, teng- sizliklar va tenglamalar yechishAlgebrik tushunchalarni kelib chiqish tarixi. Matematik bilimlarni chuqurlashtirish. Mantiqiy abstrakt fikrlashga o‘rgatish.Algebra elementlarini ongli ravishda tushunish, bilish, to‘g‘ri tatbiq etish. Buyuk ajdodlarimiz ijodi bilan yaqindan tanishish. Milliy o‘zlikni anglash hissini tarbiyalashMuhammad -al-Xorazmiyni «Al-jabr va al- mu- qobala» asari va uning ahamiyati. Qadimgi Misr papirusilaridagi ma’lumotlar, qadimgi Yunon olimlarining ta’limoti. Umar Hayyom ijodi.
5 Geometriya elementlari: nuqta, to‘g‘ri chiziq, kesma, burchak, uchbur- chak, to‘rtburchak, to‘g‘riburchak, ko‘pburchak, aylana, kvadrat, yuza va h.Geometrik figuralarni chizish, o‘lchash, geometrik masalalarni yechish, kundalik hayotga tatbiq etish.O‘quvchilarning fazoviy tasavvurlarini abstrakt fikrlashini rivojlanadi, amaliy malakalar tarkib topadi.Evklidning «Negizlar» asari, Pifogorning ilmiy maktabi, ijodi. Barcha buyuk O‘rta Osiyo olimlari ijodi, faoliyati
6 Masalar yechishMantiqiy fikrlash, analiz va sintezni qo‘llashga o‘rgatish. Тaqqoslash, umumlashtirish, konkretlashtirishga, yo‘naltirishga o‘rgatishMatematik bilimlarni amaliyotga tatbiq qilish. Masala yordamida tarbiya muammolarni hal qilishQadimgi Misr papiruslaridan boshlab hozirgi davrning turli manbaalari
Shuni ta’kidlash lozimki, individual va guruhli mashg‘u-lotlar tizimli rav- ishda o‘tkazilmasligi, aksincha, asosiy ish sinfda bajarilishi kerak. Sinfdan tashqari ish sinfdagi dars shakliga nisbatan bir qator o‘ziga xos xususiyat- larga ega:
1. O‘z mazmuni bo‘yicha u davlat dasturi bilan cheklanmagan, mate- matik material o‘quvchilarning bilimlari va malakalariga mos ravishda beril- ishi kerak.
2. Boshlang‘ich sinflarda bolalarning matematikaga nisbatan to‘plangan turg‘un qiziqishlari haqida hali gapirib bo‘lmaydi.
3. Topqirlik, ziyraklik, tez hisoblashlar, yechishning samarali usullaridan foydalanish rag‘batlantirilishi kerak.
4. Darslar 45 minutga rejalashtirilgan holda sinfdan tashqari mashg‘ulotlar mazmuniga va o‘tkazilish shakllariga qarab 10–12 minutga ham, bir soatga ham mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin.
5. Sinfdan tashqari ishlar shakl va turlari (qiziqarli matematika soatlari, to‘garaklar, viktorinalar va h.k.) qarab mazmunining turli tumanligi bilan xarakterlanadi.

⁴⁷
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Matematika minutliklarida, topshiriqlarga qiziqish uyg‘otish va quvvat- lash uchun bu topshiriqlar darslarda beriladigan oddiy matematik top- shiriqlarga o‘xshash bo‘lmasligi kerak.
Mashg‘ulot o‘tkazish uchun har xil qiziqarli arifmetik va geometrik maz- munli masalalar, qiyinroq masalalar, hazil masalalar, masalalar tuzishga doir masalalar, qiziqarli kvadratlar, rebuslar, topishmoqlar va boshqalar material bo‘lib xizmat qiladi.
Matematik to‘garak matematikadan tizimli sinfdan tashqari ishning eng ko‘p tarqalganidan biri. Uning asosiy vazifasi – matematikaga alohida qiziqish ko‘rsatgan o‘quvchilar bilan bajariladigan chuqurlashtirilgan ish.
Matematik to‘garak ishi qiziqarli matematika soatlaridan quyidagilar bi- lan farq qiladi:
Matematika to‘garagiga o‘quvchilar tanlashda ularning matematikaga nisbatan alohida qiziqishlarini, moyilliklari va imkoniyatlarini hisobga olish kerak.
Mustaqil ravishda ko‘rgazmali qurollar (abaklar, ba’zi o‘yinlar uchun mi- sollar yozilgan kartochkalar va boshqalar) tayyorlaydilar, matematika ke- chalari o‘tkazishga tayyorgarlik ko‘radilar va hokazo.
Matematika to‘garagini o‘tkazish uchun oldindan uning ish rejasini tuzish kerak. Namuna uchun ikkinchi yarim yillikda 1-sinfda o‘tkazilgan ba’zi to‘garak mashg‘ulotlarining taxminiy rejalarinini keltiramiz.