M. E. Jumayev z

100 ICHIDA RAQAMLASH MEТODIKASI
Mavzuni o‘rganish masalalari:
1.O‘quvchilarni yangi sanoq birligi o‘nliklar bi-
lan tanishtirish.
2.Xonalar bo‘yicha tushuncha, ikki xonali
sonlar ikkita raqamdan, birlik va o‘nlikdan ibo- ratligini, bitta o‘nlik esa o‘nta birlikdan iborat- ligini o‘rgatish.
3. 46 sonidagi ikkita raqam bitta sonni bildirishini tushuntirish
4.Raqamlar xonasini bilganlikka asoslangan holda qo‘shish va ayirish ko‘nikmalarini shakllantirish.
5.Ikki xonali sonlarni bilganlikka asoslanib yangi o‘lchov birliklari uzunlik (dm, m) haqida tushuncha berish.
6. 100 ichida sonlarni raqamlashni o‘rgatishda predmetlarni bittalab va guruhlab sanashga o‘rgatish:
7. 100 ichida sonlarni o‘qish va yozishga o‘rgatish xona birliklari bilan tanishtirish.
Raqamlashni o‘rgatish ikki bosqichga ajratiladi:
11–20 sonlarni raqamlash va 21–100 sonlarni raqamlash.
10 dan katta sonlarni yozma raqamlash sanoqda birliklarni o‘nli guruh-
lashga va raqamlarning o‘rin qiymatlari tamoyilini qo‘llanishga asoslangan: o‘ngdan chapga qarab sanalganda birliklar birinchi o‘ringa, o‘nliklar ikkinchi o‘ringa yoziladi. 20 ichida sonlarni raqamlashga doir bilim va malakalarni mustahkamlash bo‘yicha ish davomida o‘quvchilar bir xonali son va ikki xonali son atamalari («Bir xonali son» va «Ikki xonali son» atamalarini o‘quvchilar o‘zlashtirishlari, ularni tushunishini va o‘z nutqlarida ulardan foydalana olishni o‘rganishlari kerak) bilan tanishadilar.O‘quvchilarga quyi- dagi ko‘rinishdagi topshiriqlarni berish yo‘li bilan bu atamalardan tez-tez foydalanish kerak:
⁶¹
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

1) Quyidagi sonlar qatoridan bir xonali va ikki xonali sonlarni alohida- alohida ajratib yozing: 1, 11, 7,9, 12, 14, 10, 13, 15, 6, 19………….

2) 6 ta bir xonali ixtiyoriy son yozing va har birini 10 ta ortiring. Ularni o‘qing?.
3)1 va 2 raqamlari yordamida avval bir xonali, so‘ngra ikki xonali sonlarni yozing.
4) Faqat 2 raqamidan foydalanib bir xonali va ikki xonali son yozing.
Bu topshiriqni bajarishda o‘quvchilarning e’tiborini 22 sonini yozish
uchun bitta 2 raqamining o‘zidan ikki marta foydalanilgan, bu son bir xil ik- kita belgi yordamida yozilganligiga qaratish kerak.
O‘quvchilarni 20 ichida, so‘ngra 100 ichida sonlarni o‘rganishda avval tayyorgarlik bosqichi olib borilib so‘ngra og‘zaki raqamlash va yozma raqamlash amalga oshiriladi.
20 ichida sonlarni raqamlashga doir bilim va malakalarni mustahkam- lashga doir ish davomida o‘quvchilar bir xonali son va ikki xonali son ata- malari bilan tanishadilar.Masalan: 3, 8, 10, 12, 17, 20.
Raqamlash jarayonida 11-20 sonlarini hosil bo‘lishi didaktik materiallar bilan mustahkamlanadi.
1. Sonlar kassasidan 10 ta birlik oling va buni boshqacha qanday aytish mumkin? ( bitta o‘nlik)
2. O‘n ikki sonida nechta o‘nlik va nechta birlik bor?
3. Sanoq cho‘plar yordamida 15 ta cho‘pni ajrating, 10 ta cho‘pni alo-
hida o‘nlik qilib bog‘lang, bu nechta o‘nlik va nechta birlik bo‘lishini ayting.
4.Uzunligi 13 ta bo‘lgan qatorni chizing, 10 ta katakni bo‘yang. Nechata
katak bo‘yalgan?
5.Bir o‘nlik va beshta cho‘p oling - hammasi qancha bo‘ldi?
6.Qanday son bir o‘nlik va 9 birlikdan iborat?………
100 ichida sonlarni raqamlashni o‘rganishda o‘qituvchining vazifasi bo-
lalarni quyidagilarni o‘rgatishdan iborat.
1. Predmetlarni bittalab, o‘ntalab, va yuztalab guruhlarga birlashtirib
yozish.
2. 100 ichida sonlarni o‘qish va yozishni hamda ularning natural qa-
torida kelish tartibini bilish.
3. Sonlarni yuzliklardan, o‘nliklardan va birliklardan hosil qila olish ( ya’ni
sonlarning o‘nli tarkibini bilish)
4. O‘ngdan chapga hisoblaganda birliklar (xona birliklari) o‘nliklar (2-
xona) yuzliklar (3-xona) qaysi o‘ringa yozilishini aniqlash.
5. Sonni (ikki va uch xonali) xona qo‘shiluvchilarining yig‘indisi shaklida
ifodalash va berilgan sonda istalgan xona birligining umumiy sonini topish.
1-topshiriq. Birinchi sinf darsligidan :
a)o‘quvchilar raqamlashni o‘zlashtirishini tekshirishga oid mashqlar
tanlang.
b) ikkki xonali sonlarni o‘qish va yozish malakasini shakllantiradigan
mashqlar tuzing.

⁶²
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

2-topshiriq. Yuz ichida raqamlash jarayonida uzunlik o‘lchov birligi (dm)ni kiritish qanaqa ahamiyatga ega ekanligini tushuntiring. Uzunliklarni o‘lchashning yangi birligi – detsimetr bilan tanishtirish, kesmalarni santimetr va detsimetr bilan o‘lchashga oid mashqlar natijasida detsimetr va santi- metrlarda ifodalangan sonlar hosil bo‘ladi, ikkinchi o‘nlik sonlarini raqam- lashni o‘zlashtirishga yordam beradi. Ikki xil o‘lchov birligi bilan o‘lchash o‘quvchilarga sonlarning o‘nlik va birliklarda hosil bo‘lishini o‘zlashtirishga yordam beradi: agar kesmaning uzunligi 1 dm va 5 sm bo‘lsa, demak, unga 1 o‘nlik sm va 5 sm sig‘adi, degan so‘zdir.
3-topshiriq. O‘quvchilar ikki xonali sonlar tarkibini o‘rganishda beriladi- gan bilim, hosil qilinadigan ko‘nikma va malakalarga oid mashqlar tuzing. ( tanlang)
Birinchi xona birliklari, ikkinchi xona birliklari sonlarning o‘nli tarkiblarini tahlil etish jarayonida amaliy ravishda kiritiladi. Masalan, 35 sonida 3 o‘nlik va 5 birlik bor deyiladi yoki 35 soni birinchi xonaning 5 birligidan va 2- xonaning 3 birligidan tashkil topgan. O‘quvchilarning raqamlashga doir bilimlari keyinchalik 100 ichida qo‘shish va va ayirish amallarini o‘rganish uchun zamin hozirlaydi.
100 ichida sonlarni raqamlash metodikasini o‘rganish natijasida o‘quvchilar quyidagi ko‘nikmalar, malakalarni egallab olishlari kerak:
1. 100 ichida raqamlashda sonlarning nomlarini o‘zlashtirish, ular o‘nliklardan va birliklardan qanday hosil bo‘lishini tushuntirish
2..Sanoqda sonlarning kelish tartibini bilish. Sonlarning natural ketma-ketligidagi o‘rinlarini bil- ganlikka asoslanib sonlarni taqqoslab olish. ( 45 katta 35, chunki to‘rt o‘nlik katta uch o‘nlik........ 4 o’nl.5 bir.> 3 o’nl.5 bir ).
3. 100 ichida sonlarni yozish va o‘qiy bilish
4.Natural ketma-ketlikka asoslanib sonlarni
( 39+1, 50–1, 27+1, 27–1, 75–1....., ko‘rinishdagi)
qo‘shish va ayirishni, sonlarni xona qo‘shiluvchilarining yig‘indisi bilan (68=60+8) al- mashtirish malakasini egallab olish.

⁶³
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com