M. N. Musayev sanoat chiqindilarini tozalash texnologiyasi


Filtrlovchi to‘siqlar orqali  filtrlash


Download 3.87 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/46
Sana12.02.2017
Hajmi3.87 Mb.
#226
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   46

Filtrlovchi to‘siqlar orqali  filtrlash:

T o‘siqli  tanlash  oqova  suv  xususiyatlariga,  haroratiga,  filtrlash 

bosimiga,  filtr konstruksiyasiga  bog'liq.

To‘siqlar ( filtrlar) sifatida zanglamaydigan po‘lat metall listlaridan 

aluminiy,  nikel,  mis,  latundan  yasalgan  setkalardan  va  turli  xil 

matoli  to'siqlardan  (asbestli,  shisha  tolali,  paxtali,  jun,  sun’iy  va 

sintetik tolalardan  yasalgan)  foydalaniladi.

Z arrachalarni  ushlab  qoluvchi  filtrlovchi  to ‘siqlar,  m inim al 

gidravlik qarshilikka ega.  Ular yetarli darajada mexanik mustahkam, 

egiluvchan,  kimyoviy qazilmalarga chidamli,  bo ‘kib qolmaydigan, 

filtrlash vaqtida buzilib ketmaydigan bo‘lishi kerak. To‘siqlar ( filtrlar) 

tarkibi bo‘yicha, oiganik va noorganikka; harakat tizimiga ko‘ra ustki 

va  chuqurlikdagi;  strukturasiga  ko‘ra  egiluvchan  va  egilmaydigan 

turlariga bo‘linadi.

Filtrlar jarayonning borishiga ko‘ra uzlukli va uzluksiz; jarayonni 

turiga  ko‘ra  ajratish,  quritish  va  yoritish  uchun;  filtrlarga  bosimni 

berishga ko‘ra  —  vakuum  osti  (0.085  M Pa gacha),  bosim osti  (0.3

344


www.ziyouz.com kutubxonasi

dan  1.5  M Pa)  yoki  suyuqlik  ustunining gidrostatik bosimiga  ko‘ra 

(0.05 MPa gacha); filtrlashni yo‘nalishiga ko‘ra pastga, yuqoriga yoki 

yoniga;  konstruktiv belgilarga ko‘ra, cho‘kmani olish usuliga ko‘ra, 

flltlash yuzasini holati va shakliga ko‘ra bo‘lmadi.

Oqova suvlami tozalash tizim ida uzlukli harakatlanuvchi filtrlar: 

nutch  filtrlar,  listli  filtrlar,  pressli,  uzluksiz,  barabanli,  diskli  va 

lentali flltrlaiga ham  bo'linadi.

Donador to‘siqli  filtrlar:

Oqova suvlami tozalashda yuqori hajmdagi suvlar bilan ishlashga 

to ‘g‘ri  keladi.  Shuning  uchun  yuqori  bosim  talab  qilmaydigan 

filtrlardan foydalanishga to ‘g ‘ri keladi.  Shundan kelib chiqib setkali 

elem entlardan  tuzilgan  filtrlar (mikrofiltrlar va barabanli  setkalar) 

va  filtrlanuvchi  donador qatlamli  filtrlar qo‘llaniladi.

D onador  qatlamli  filtrlar sekin  va  tez,  ochiq  va  yopiq  flltrlarga 

bo‘linadi.  Ochiq flltrlaiga qatlam  balandligi  1-2 m ,  yopiq filtrlarda

0.5-1  m.  Sekin  filtrlar  koagullanmagan  oqova  suvlam i  tozalashda 

ishlatiladi.  U lar  donador  qatlam   joylashgan  g ‘ishtii  va  betonli 

rezervuarlardan iborat.

Tezkor filtrlar  ikki  xil:  bir qatlamli  va  ko‘p  qatlamli  b o ‘ladi.  Bir 

qatlamli  filtrlarda  filtrlanuvchi  qatlam  bir  xil  m aterialdan,  ko‘p 

qatlamli  filtr  turli  materiallardan  tuzilgan  b o ‘ladi.



Mikrofiltrlar.

M ikrofiltratsiya  deb  oqova  suvlarni  o ‘lcham i  40-70  M K M  

setkalardan  o ‘tkazishjarayonigaaytiladi.  Barabanli setkalar 0.3x0.3 

dan 0.5x0.5  mm o'lcham li yacheykalarga ega boMadi.  M ikrofiltrlar 

qattiq vaipli materialli oqova suvlarni tozalash  uchun  qo'llaniladi.

MagnitU filtrlar.

Bunday  filtrlar  suyuqlikdagi  mayda  ferromagnitli  zarrachalam i 

(0.5-5  M KM   lar)  yo'qotish  uchun  qo'llaniladi.  Bunda  magnit 

zarrachalardan  tashqari  obraziv  zarrach alar,  qum   va  boshqa 

ifloslovchilar  ushlab  qolinadi.

1.4.  Ishni  bajarish  tartibi

Kerakli  reaktiv va asboblar:

1.  Mayda  dispers  m oddalar bilan  ifloslangan  model  oqova  suv 

namunasi.

2.  Filtr  qog‘ozi  —  4  dona.

345


www.ziyouz.com kutubxonasi

3. Voronka — 2 dona.

4.  0 ‘lchov  kolbasi  —  100  ml  li.

5.  Silindr —  4 dona.

6. Tarozi.



1.4.1.  Oqova suvni  filtrlaeh  usulida  tozalash

0 ‘lchov kolbasi yordam ida 50-100 ml suv o ‘lchanadi.  Silindrga 

voronka  o ‘rnatilib,  voronka ustida voronka holida o ‘ralgan yoki 

b u k ilg an   filtr  q o g ‘oz 

o 'r n a tila d i.  F iltr   q o g ‘oz  o ld in d a n  

o 'lch a n g a n   b o ‘lishi  kerak.  S o 'n g ,  voronkaga  o ‘rnatilgan  filtr 

q o g 'o z   u stid a n   o 'lc h a b   o lin g an   100  m l  suv  quyiladi.  F iltr 

q og'ozga  o ‘tirib  qolgan  loyqa  sovuq  suv  hilan  yuviladi,  loyqa 

yopilgan  filtr  qo g 'o z  150  °C  da  q u ritilad i  va  b ir  n ech a  m arta 

to rtg an d a og'irligi  o ‘zgarm agan holatga kelgach,  tarozida qayta 

tortiladi.  Keyin  suvda m avjud b o 'lg an  qattiq  m oddalar m iqdori 

form ula orqali aniqlanadi.



1.4.2.  Oqova  suvdagi dispers  moddalar miqdorini  hisoblash

Suvda mavjud qattiq moddalar miqdori (X, mg/1) quyidagi formula 

yordamida topiladi:

x  = m2~ml  100Q

bunda: 

V

m,  —  filtr  qog‘oz  massasi,  mg.

m2  —  filtrlash tugagandan so‘ng qog'ozning  massasi,  mg.

V  —  olingan oqova  suv  namunasi  hajmi,  ml.

1-jadval

Namuna


mi,  mg 


filtr  qog'ozning 

dastlabki  og'irligi

in

2

,  mg 



filtr qog'ozning 

filtrlashdan 

keyingi  og'irligi

V ml 


Oqova 

suv 


hajmi

X  mg/1 


Q attiq 

modda 


miqdori

1.5.  Hisobot  shakli

1.  Ishning maqsad va vazifalari.

2.  1-jadval to ‘ldirilsin.

3.  Xulosa.



Nazorat  uchun  savollar:

1. 


Oqova suv deb nimaga aytiladi va u hosil bo'lishiga ko‘ra necha 

turga bo'lmadi?

346

www.ziyouz.com kutubxonasi



2.  Oqova suvlar qanday usullarda tozalanadi?

3.  Oqova suvlami filtrlash deb nimaga aytiladi?

4.  Filtrlash qanday xususiyatlariga ko‘ra bo‘linadi?

5.  Filtrlovchi to'siqlar ifloslangandan keyin qanday tozalanadi?

6.  D onador to'siqli  filtrlar deb  qanday filtrlaiga  aytiladi?

7.  M ik ro filtrla r  q a n d ay   ifloslovchi  z a rra la rn i  to z a la sh d a  

qo ‘llaniladi?

8.  M ikrofiltrlar yordam ida qanday oqova suvlar tozalanadi?

8-LABORArORIYA IS H I 

Oqova  suvni  koagulatsiya va  flokulatsiya  usulida tozalash 

1.1. 

Ishdan  maqsad

1. Oqova suvdagi juda mayda bekorchi qo‘shimchalaming cho'kishini 

fizik-kimyoviy usulda tezlatish.

2.  Oqova  suvdagi  zarrachalam ing  koagulantlar  va  flokulantlar 

ishtirokida cho‘kish kinetikasini topish.

1.2.  Vazifa

1.  K oagulant  va  flokulantlarni  kerakli  konsentratsiyalarini 

tayyorlash.

2.  Berilgan  koagulant va  flokulantlar yordamida turli  m e’yorda 

koagulatsiya jarayonini olib borish.

3.  Koagulatsiyalanish vaqti  va  cho‘kish hajmini  yozib borish.

4.  Yig‘ilgan m a’lum otlar bo'yicha  1-jadvalni to ‘ldirish.

5.  Koagulant  qo‘shilmaganda,  ham da  koagulant  va  flokulant 

q o ‘shilganda  olingan  m a’lum otlardan  foydalanib  V = f  (T)  egri 

chizig'ini chizish.

6.  Olingan  m a’lum otlar yuzasidan  hisobot  tayyorlash.

7.  Nazorat savollariga javob berish.



1.3.  Nazariy qism

Oqova  suvlami  fizik-kimyoviy  tozalash  usullariga  koagulatsiya, 

flokulatsiya,  flotatsiya,  adsorbsiya,  ion  almashinuv,  ekstraksiya, 

rektifikatsiya va boshqa bir qancha usullar kiradi.

347

www.ziyouz.com kutubxonasi



Oqova suvlami fizik-kimyoviy tozalash usuh orqali oqova suvdagi 

toksik  biokim yoviy  oksidlanm aydigan  organik  ifloslovchilar 

tozalanadi, bunda chuqur va doimiy tozalash darajasiga erishiladi.

Koagulatsiya  —  dispers  zarrachalam ing  o ‘zaro  bir-biriga  ta ’sir 

etishi  natijasida  yiriklashishi  va  birlashib  agregatlar  hosil  qilish 

jarayonidir.

K o ag u latsiy a  1 — 100  M K M   o 'lc h a m d a g i  k o llo id -d isp e rs 

zarrachalami yo‘qotish uchun samarali hisoblanadi. Oqova suvlami 

K oagulatsiya  qilish  usulida  to zalash   m a ’lum   re a g en tla rd a n  

foydalanishga asoslangan.

Bunday  reagentlar  koagulantlar  deb  ataladi.

K oagulantlar  sifatida  tem ir  va  am m oniy  tuzlari  ishlatiladi. 

Koagulantni tanlash  uchun tarkibi,  fizik-kimyoviy xususiyatlari va 

narxi, suvdagi chiqindilaming konsentratsiyasi, pHiga, suvning tuzli 

tarkibiga bog‘liq.

Koagulant sifatida ammoniyning quyidagi tuzlari: 



A 1 ,( S 0 4)3  18H 20  

N a 

a i o

-   ammoniy  natriy, 



Al2(O H )sCl 

—  gidrooksaxlorid  aluminiy 

va boshqalar.

Uning  ichida  eng  keng  tarqalgan 



A 1 ,( S 0 4) 3  18H 20  

—  ammoniy 

sulfat  tuzidir.  U   pH = 5-7,5  oralig'ida  suv  tozalash jarayoni  uchun 

eng  samarali  hisoblanadi,  suvda  yaxshi  eriydi,  narxi  ham   arzon. 

Uni  quruq  holida  yoki  50%  li  eritmasi  ishlatiladi.  U  koagulatsiya 

jarayonida suvdagi C a (H C 0 3)2 bilan birikadi.



Al2(S 0 4)3 + ЪСа{НСОг)2

  о  2


Al(O H )3

  4  +3


CaS04 + 6C02

Temir tuzlaridan koagulant sifatida tem ir sulfatlari 



Fe2( S 0 4) 3*2H20 ;  

Fe2( S 0 4)3*3H20  va Fe2S 0 4 7H20  

hamda tem ir xlor tuzlari FeCl3 ishlatiladi. 

Eng  yaxshi  yorqinlikka  tem im i  (III)  valentli  tuzlarini  qo'llash 

natijasida erishiladi.  Tem ir (III) xlorid quruq holda yoki  10-15%  li 

eritma holida qo‘llaniladi. Sulfatlar kukun holida qo‘llaniladi. Koagulant 

m e’yori oqova suvning pH   iga bog‘liq.



FeC l3+ 3 H 20 = F e ( 0 H ) ,+ 3 H C l

Fe2( S 0 4) 3+ 6 H 20 = 2 F e ( 0 H ) ,+ 3 H 2S 0 4

Temir tuzlari ammoniy tuzlariga qaraganda koagulant sifatida qator 

afzalliklarga ega: ulaiga suvning past haroratida ham  yaxshi ta’sir etishi, 

pH  keng optimal qiymati, muhitini yuqori mustahkamligi va gidravlik



348

www.ziyouz.com kutubxonasi



yirikligi,  turli  tuzli  tarkibli  suvlami  ham   tozalay  olish  imkoniyati, 

zararli hid va mazalami yo‘qotish qobiliyati kiradi.

A12(S 0 4)3 va  Fe(Cl3)  lami  aralashmalarini  1:1  dan  1:2  nisbatlarda 

qo'llab koagulatsiya qitinsa, alohida qo‘llashga nisbatan yuqori samaraga 

erishiladi.  Bunda zarrachalar cho‘kishining tezlashishi sodir bo‘ladi.

Suvga  koagulantlar  qo‘shilganda  kolloid  zarrachalar  zaryadlari 

neytrallanadi va ulaming agregatlanish barqarorligi kamayadi. Bundan 

tashqari,  koagulantlarning  gidrolizlanishi  natijasida  suvda  kam 

eruvchan  alum iniy  va  tem ir  gidroksidlari  hosil  b o ‘ladi.  Bu  xil 

gidroksidlarning  solishtirm a  yuzasi  katta  b o ‘lib,  ular  bekorchi 

qo‘shimchalami adsorbsiyalaydi va ch o ‘kmaga tushiradi.

Polidispers  sistemalarda  dispers  zarrachalar  koagulatsiyalanishi 

monodispers  sistemalardan  tezroq  boradi,  chunki  yirik  zarralar 

ch o ‘kayotganda  ancha  mayda  zarrachalam i  ham   ilashtirib  ketadi. 

Z arrachalarning  shakli  ham   koagullanish  tezligiga  ta ’sir  etadi. 

C ho‘zinchoq  zarrachalar  dum aloq  zarrachalardan  k o 'ra  tezroq 

koagulatsiyalanadi.

S u v la m i  q a y ta   ish la sh   u c h u n   y u q o rid a   sa n a b   o ‘tilg a n  

koagulantlardan  tashqari  turli  tu p ro q lar,  ishlab  chiqarishdagi 

aluminiy saqlovchi chiqindilar,  o ‘tli  (травной) eritm alar, pastalar, 

aralashmalar,  S i0 2  saqlovchi  shlaklar ham   qo'llanilishi  mumkin.

Agregatlanish  jarayonini  tezlatish,  agregatlam ing  ch o ‘kmaga 

tushlsh tezligini ko‘paytirish, suvning tiniqlanish darajasini oshirish 

uchun ham   flokulantlar  deb  ataluvchi  yuqori  molekular m oddalar 

ishlatiladi. Suvda erimaydigan zarrachalarning flokulantlar yordamida 

yiriklanish jarayoni flokulatsiya deb ataladi.

Oqova  suvlami  tozalash  uchun  tabiiy  va  sintetik  flokulantlar 

qo‘llaniladi. Tabiiy flokulantlarga kraxmal, dekstrin, eflrlar, selluloza 

va  boshqalar  kiradi.  Faol  dioksid  krem niy  (x  S i0 2*  у  H 20 )   eng 

keng  tarqalgan  anorganik  flokulant  hisoblanadi.  Sintetik  organik 

flokulantlarga  poliakrilamid  (-C H 2-C H -C 0 N H 2)n,  texnik  (PAA) 

va gidrolizlangan  (G PPA )  moddalari  misol  bo‘ladi.

Flotatsiya  ham   koagulatsiya  va  flokulatsiya  kabi  fizik-kimyoviy 

tozalash usuliga kiradi.



Flotatsiya  —  oqova  suvga  aralashgan,  solishtirma  og‘irligi  suvning 

solishtirma og'iriigidan kichik bo‘lgan bekorchi qo‘shimchalaming suv

349

www.ziyouz.com kutubxonasi



yuzasiga  qalqib  chiqish  jarayonidir.  Bu  jarayon  havo  pufakchalari 

yordamida tozalanadi, ya’ni zarrachalar havo bilan pufakcha-zarracha 

majmuasini hosil qilib suv yuzasiga qalqib chiqadi.

Suvda  havo  pufakchalari  qaysi  usulda  hosil  qilinishiga  qarab 

flotatsion tozalashning quyidagi usullari m a’lum:

1.  Havoni mayda-mayda pufakchalar tarzida yuborish yo‘li bilan 

flotatsiya qilish.

2.  Havo  bilan  o ‘ta  to ‘yintirilgan  suv  yordamida  hosil  qilingan 

pufakchalar bilan flotatsiya qilish.

3.  Elektroflotatsiya.

Flotatsiya samarasi pufakcha-zarracha kompleksining pishiqligiga 

bog‘liq, bu narsa pufakcha va zarrachalaming katta-kichikligi, ulaming 

fizik-kimyoviy xossalari, flotatsiya jarayonining gidrodinamik shart- 

sharoitlaiga bog'liq.

Kompleksni  buzib  yuborish  uchun  m a’lum  ish  bajarish  kerak:

A= 


S

 (1-Cos0) 



bunda: 

в —

  namlanish  chetki  burchagi;

8  —

  suyuqlikning sirt tarangligi.

(l-Cos<9) — flotlanuvchi deb ataladi, chunki u flotatsiya jarayoni 

qanday borishini ko'rsatadi. Agar zarracha suv bilan yaxshi namlansa, 

u holda 


в

 —>0, Cos 



в

 —> 1 ga intiladi, u holda (1-Cos  0 ga intiladi, 

ya’ni  flotatsiya  nolga  yaqin  b o ‘ladi.  Zarrachalar  suv  bilan  yaxshi 

namlanmasa,  chetki  burchagi  <9-»90°C  ga  yaqm  b o ‘ladi,  Cos^ 

manfiy  qiymatga  ega  bo'ladi;  u  holda  (1-C os<

9

)  ning  qiymati  eng 



katta bo'ladi.

Shunday  qilib,  zarracha  suv  bilan  qanchalik  yaxshi  namlansa, 

havo  pufakchasi  zarracha  yuzasidagi  suvni  shunchalik  oson  siqib 

chiqaradi va zarrachaga birlashib oladi.  Flotatsiya usuli oqova suvni 

n eftdan,  surkov  m oylardan,  neft  m ahsulotlaridan  tozalashda 

qo'llaniladi.  Bu jarayon olib boriladigan apparat flotator deb ataladi.



1.4.  Ishni  bajarish  tartibi

Kerakli  reaktivlar va asboblar:

1.  Fe2(S 0 4)3 ni suvli eritmasi (konsentratsiyasi  300mg/l).

2.  PAA ni suvli eritmasi  (konsentratsiyasi  30mg/l).

350

www.ziyouz.com kutubxonasi



3.  O'lchov  silindri  —  100  ml  li  4  ta.

4.  Pipetka —  5 mlli  2  ta

5. Kolba  — 4ta.

1.4.1.  Oqova suvlarni  koagulatsiya va  flotatsiya usulida  tozalash

0 ‘lchov silindriga  m a’lum m iqdor oqova suv quyiladi va dispers 

zarrachalar ozroq vaqt (20-30 sek)  o ‘tishi bilan cho‘kmaga tushish 

natijasida suvning tiniqligidan hajmi  o ‘zgarmay qolguncha har gal 

20-30 sekund o ‘tgach yozib borilaveradi.  Shundan keyin silindrdagi 

suvga  m a ’lum   m iqdor  koagulant  yoki  flokulant  qo'shiladi  va 

silindrdagi suvning tiniqlashgan hajmi qaytadan yozib borilaveradi.

Xuddi shu holat berilgan barcha koagulant va flokulantlarda olib 

boriladi. Berilgan koagulantlar va flokulantlar ichidan berilgan oqova 

suv  uchun  eng  samarah  koagulant  va  uning  m e’yori  aniqlanadi. 

Olingan  m a’lum otlar quyidagi jadvalga ko‘chirib yoziladi:

K o a g u la n t

q o 's b ilm a g a n

K o a g u la n t

q o 's h ilg a n

F lo k u la n t

q o 's b ilg a n

t.

sek



V,

ml

t.



sek

V,

ml



t,

sek


V ,

ml

t,



sek

v,m


1

t,

sek



V,

ml

1.



2.

3.

1.



2.

3.

1.



2 .

3.

Nazorat uchun  savollar:

1.  Oqova  suvlami  fizik-kimyoviy  tozalash  usuliga  qaysi  usullar 

kiradi?


2. Koagulatsiya usuli asosida qanday kimyoviy jarayonlar yotadi?

3.  Oqova  suvlami  koagulatsiya  usulida  tozalash  jarayonining 

mexanizmi qanday?

4.  Koagulant deb nimaga aytiladi va ulaiga misollar keltiring.

5.  Koagulantlar qanday tanlanadi?

6. Flokulatsiya deb nimaga aytiladi va u necha xil bo'ladi?

7. Flotatsiya deb nimaga aytiladi va uning qanday usullari mavjud?

8.  Flotatsiya samarasi nimaga bog'liq?

351

www.ziyouz.com kutubxonasi



9-LABORATORIYA IS H I

Xizmat muddatini  o ‘tab  bo‘lgan  chiqindi  avtomobil  moylarini 

rekuperatsiya qilish

1.1.  Maqsad

1.  Moylami birlamchi tozalash.

2.  Moylami adsorbsion usulda tozalash.

3. Ajralib chiqqan chiqindilami utilizatsiya qilish.



1.2.  Vazifalar

1.  M oylami tindirish va birlamchi filtrlardan o'tkazish.

2.  Sorbent tanlash va tayyorlash.

3. Absorbsion kolonnada tozalash va fraksiyalarga ajratish.

4.  Chiqindilami tahlil qilish va qayta ishlashga tavsiya berish.

1.3.  Nazariy qism

A gar  ta rix g a   n a z a r  ta sh la y d ig a n   b o 'ls a k ,  X IX   a srn in g  

yarm igacha  texnik  m aqsadlarda  asosan  o'sim lik  va  hayvonot 

m oylari  ishlatilgan.  B irinchi  bug‘  m ashinasida  ham   m oylovchi 

sifatida ekologik toza,  foydali oziq-ovqat m ahsuloti  hisoblangan 

zaytun  yog‘i  ishlatilgan.  XIX  asr  oxirlariga  kelib,  neft  asosida 

olingan  arzon  m oylovchi  m ateriallar  tabiiy  yog'larni  o 'rn in i 

bosa boshladi.  Bu moylaming ekspluatatsiya qobiliyatini yaxshilash 

uchun  asrlar  davom ida  yangi  kimyoviy  q o 'sh im ch a la r  kashf 

qilindi.  Hozirgi kunga kelib  o ‘ta chidamli yuqori sifatli moylovchi 

m a te ria lla r  m avjud  b o ‘lib,  u larn in g   ta rk ib i  o ‘n lab  z ah a rli 

q o ‘shim chalar bilan to 'ld irilg an .  Ekologik nuqtayi  nazardan bu 

m o y la rn i  ish la b   c h iq a r is h   va  fo y d a la n ish   q a to r   e h tiy o t 

choralarini  talab  etayapdi.  X izm at  m uddatini  o 'ta b   bo'lgan 

m oylarni  zararsizlantirish,  ekspluatatsiya  xususiyatlarini  qayta 

tiklash,  qayta  ishlash va  rekuperatsiya qilish m uhim   aham iyatga 

ega  b o ‘lib,  aks  holda  bu  chiqindi  m oylar  atro f-m u h itg a  katta 

zarar  yetkazishi  ayon  b o 'lib   qoldi.

Bu chiqindi moylami yoqilg‘i sifatida isitish qurilmalarida ishlatish 

esa yanada ko'proq salbiy oqibatlarga ohb kelmoqda, chunki buning 

natijasida atmosfera ham kuchli zaharli oksidlar bilan ifloslanmoqda.

352

www.ziyouz.com kutubxonasi



Shuning uchun bu chiqindilarni tozalash, zararsizlantirish, oqilona 

qayta ishlash hozirgi kundagi eng dolzarb vazifalardan biridir.  Chunki 

1  kg chiqindi avtomobil moyida 500 mg ga yaqin polisiklik arenlar, 

shu jum ladan  15  mg  gacha  kanserogen  zaharli  m oddalar  mavjud. 

D unyo  bo'yicha  esa  bir  yilda  10  mln.  tonnadan  ortiq  chiqindi 

moylovchi  m ateriallar  hosil  bo'ladi. 

.

Bulaming asosiy qismi yoqilg'i sifatida ishlatilinadi yoki yeiga to'kib 



yuboriladi.  Ozroq qismigina regeneratsiya qilinadi.  Chunki ekologik 

nuqtayi  nazardan  o'zini  oqlaydigan  texnologiyalar  kam.

Ba’zi  bir  usuliar,  masalan,  rektifikatsiya  usulida  tozalash  juda 

qimmatga tushsa,  kimyoviy usuliar esa ko'p qo'shim cha m ateriallar 

talab  qiladi.  Adsorbsion  usul  esa  samarali  sorbentlar  topilmagani 

tufayli,  ham da  hozirda  m a’lum  bo'lgan  m ineral  sorbentlar  — 

glinozem va bentonit kabi qimmatii xomashyolar texnologik jihatidan 

qiyinchilik tug'dirishi tufayli keng qo'llanilmaydi.  Bu qiyinchiliklar 

shundan  iboratki,agarda  chiqindi  moy  tarkibida  suv  bo'lsa,uning 

natijasida mineral sorbentlar —  masalan,  bentonit h o 'k a boshlaydi 

va moyning liltrlanishiga to'sqinlik qiladi.

Ushbu  laboratoriya  ishida  kafedra  xodimlari  va  magistrantlari 

tom onidan  ishlab  chiqilgan  chiqindilar  asosida  olingan,  suvda 

bo'kmaydigan  yangi  sorbent  moylovchi  m ateriallam i  tozalashda 

samara berishini va uning texnologiyasini o'rganamiz.

1.4.  Ishni  bajarish  tartibi

Birinchi  navbatda  avtom obildan  quyib  olingan  chiqindi  moy 

tindiriladi va yirik qo'shim chalardan  (rezina,  plastmassa,  yog'och, 

qog'oz  kabi)  filtrlash  yo'li  bilan  tozalanadi.

Ikkinchi navbatda filtrlangan moyni tozalash uchun kerak bo'lgan 

sorbent  tayyorlanadi.  Sorbent  sifatida  chinni  zavodida  oraliq 

mahsulotlar  chiqindisi  hisoblangan,  900°C  da  term ik  ishlovdan 

o'tgan chinni polufabrikatlarining singanlari  va braklari  ishlatiladi. 

M ahsulot  teg irm o n d a  taxm inan  1,0-5,0  m m   razm erlarg ach a 

maydalanadi va elaklar yordamida 4 xil fraksiyaga ajratiladi va sorbsion 

kolonkaga joylashtiriladi.

Ularning miqdori va joylashtirilishi  rasmda tasvirlangan.

So'ngra kolonka chiqindi moy bilan to'latiladi va asta-sekinlik bilan

353


www.ziyouz.com kutubxonasi

pastki jo'm rak ochiladi.  Moyning oqish tezligi  lm inutda 50-60 tomchi 

miqdorida ushlab turiladi.

K olonkadagi  m oy  u ch ta  fraksiyaga  ajratiladi  va  kolonkada 

sorbent  ushlab  qolgan  qism i  bilan  to ‘rt  fraksiya  hosil  b o 'lad i. 

A jratib  olingan  m oylarning  tiniqligi,  zichligi  va  qovushqoqligi 

an iq lan ad i.  M oy  frak siy alarin in g   tin iq lig i  fo to k o lo rim e trd a  

aniqlanadi.  M oy  fraksiyalarining  qovushqoqligi  vizkozim etrda 

o ‘lchanadi.  M oy  fraksiyalarining  zichligi  p ik n o m e tr  usulida 

aniqlanadi.  O lingan  n atijalarn i  to z a   ishlatilm agan  m oy  bilan 

solishtiriladi  va  unga  m os  b o 'lg an   m oy  fraksiyasi  an iq lan ad i  va 

uning  m iqdori  hisoblanadi.

l-rasm. Adsorbsiya usulida 

moylarni regeneratsiya qfflsh 

laboratoriya qurilmasi:

1—shisha kolonka ; 2—shisha filtr 

3—kran;  4—m enzurka;  5 -sh ta tiv ; 

6 - s o r b e n t iraksiyalari.

Kolonnada ushlab qolingan moyning chiqindi fraksiyasi va sorbent 

aralashmasi ajratib olihadi va bu chiqindini qay usulda utilizatsiya qilish, 

qayta ishlash yoki to ‘g‘ridan to‘g‘ri ishlatish bo‘yicha tavsiyalar beriladi.

Bo‘lingan  fraksiyalami  tortib  ko‘rish  orqali  chiqindi  m oydan 

qancha miqdorda sifatli moy ajratib olish mumkinligi  va samaradorligi 

quyidagi usulda aniqlanadi:

C = T /M x 100,%



Download 3.87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   46




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling