M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

4.3.1-rasm. Blokcheyn



Bloklar orasidagi aloqa nafaqat raqamlash bilan, balki har bir blokda o‘z xesh - summa va xesh - oldingi blokning summasi borligi bilan ta’ minlanadi.
Blokdagi ma’lumotlarni o‘zgartirish uchun keyingi barcha bloklarni tahrirlashingiz kerak. Ko‘pincha blok zanjirlarining nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli xil kompyuterlarda saqlanadi. Bu bloklarga kiritilgan ma’lumotlarga o‘zgartirish kiritishni juda qiyinlashtiradi.
Har bir ma’lumot bloki xuddi shunday tuzilgan: u shakl- lanishidan oldin tarmoqdagi barcha o‘zgarishlar haqida ma’lu­motni o‘z ichiga oladi.
Blokcheyndagi bloklar va ularning bir-biri bilan munosabatlari
Bitcoin blokcheynni ko‘rib chiqamiz. Har bir blok quyidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi (4.3.2-rasm):

• 
  blok versiyasini;
  
• 
  blokni yaratish sanasi va vaqtini;
  
• 
  blok sarlavhasining xesh-kodini;
  
• 
  oldingi blokning xesh-kodini;
  
• 
  blokdagi barcha tranzaktsiyalarning xesh-kodini;
  
• 
  mayniing jarayonida qayd etilgan maxsus Nonce va Bits parametrlarini.
  
• 
  Blok sarlavhasining xesh-kodi oldingi blokni boshqasi bilan blokcheyn zanjirida bog‘laydigan narsa. Keyingi sarlavhada oldingi blokning xesh- kodi sifatida yozilgan. Shuningdek, sarlavhada joriy blokning tranzaktsiya xesh - kodi mavjud. Merkle daraxti(Merkle tree)yoki binar (ikkilik) xesh daraxti deb nomlanuvchi algoritm yordamida hisoblanadi.
  
• 
  Bunday blok zanjirga kirishi bilan, kelajakda uni o‘zgar- tirish imkoni bo‘lmaydi. Bu blokcheynning asosiy tamoyillaridan biridir. Ma’lumotlar blokcheynga xavfsizroq aloqani ta’ minlaydigan kriptografiya protokollaridan foydalangan holda, shuningdek bank ma’lumotlarini uzatish tarmoqlarida yoziladi.
  
• 
  Blok zanjirini shakllantirishda faqat ishonchli ma’lumotlarga ega bloklar unga kirishlari mumkin. Shunga ko‘ra, zanjirning mavjud bo‘lgan har qanday blokida ommaviy mavjud bo‘lgan ma’lumotlarni soxtalashtirish yoki almashtirish mumkin emas.
  
• 
  Blokcheyndagi barcha ma’lumotlar to‘planib, doimiy ravishda yangilanib turadigan ma’lumotlar bazasini hosil qiladi. Ushbu ma’lumotlar bazasidan biron bir narsani olib tashlash yoki blokni almashtirish / o‘zgartirish mumkin emas. Bu blokcheyn­ning asosiy xususiyatlaridan biridir.
  

Tengdoshlar tarmog‘i

• 
  Ma’lumotlar bazasi tizimni tashkil etadigan ko‘plab tugunlarga taqsimlanadi. Tarmoqqa ulanganda, har bir kompyuter zanjir nusxasini oladi, unda barcha yozuvlar mavjud va bu oldin sodir bo‘lgan barcha tranzaktsiyalarni tasdiqlaydi.
  
• 
  Tranzaktsiyalarni yozib olishda blokcheyndan foydalanish uchun, blokcheynni manzilingiz yoki hamyon bilan o‘tka- zilganligini tekshirib ko‘rish kerak.
  

Agar blokcheyn faqat bitta kompyuterda saqlangan bo‘lsa va u to‘satdan o‘chirilgan bo‘lsa, unda bu muammo tug‘diradi.
Aslida, blokcheynning hozirgi holati yuklab olinadi, sinxronlashtiriladi va dunyodagi ko‘plab kompyuterlar tomonidan ta’minlanadi.
Ushbu kompyuterlar "tugunlar" yoki "nodlar" deb nomlanadi va blokcheyn xavfsiz va zamonaviy bo‘lishini ta’minlash uchun ular tengdosh tarmog‘ida birgalikda ishlaydi.