M. S. Maxmudova Logopediya (Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar)

V tovushini talaffuz qilish chog‘ida ovozning ishtirok etganligini aniqlash 
uchun bola jarangsiz f va jarangli v tovushini talaffuz qilishda halqumning 
harakatidagi farqni kuzatishi lozim. Buning uchun taktil - vibratsiya nazoratidan 
foydalaniladi. Bolaning ko‘rsatuv barmog‘i logopedning bo‘g‘ziga 
(qalqonsimon kemirchakning ustiga) qo‘yiladi. Logoped f tovushi talaffuzida 
ovozsiz nafas olganda halqum yumshoq, ovoz qo‘shib talaffuz qilganda esa (v 
tovushini) halqum taranglashadi va oldinga harakatlanadi. Ushbu zo‘riqish, 
taranglik ovoz eshitilib turgan butun jarayon davomida ushlab turiladi. Ushbu 
holat mexanizmi bolaga qulay shaklda tushuntiriladi, ya’ni bu zo‘riqishning 
sababi Shundan iboratki, ovoz to‘qimalari, birikmalari yaqinlashadi va 
halqumni oldinga harakatlantiradi. Bola bu jarayonni o’zida ham kuzatishi 
(ko‘rsatish barmog‘ini halqumga qo‘ygan holda) va uni eslab qolishi lozim. 
2-bosqich - ushbu bosqichda og‘izdan nafas chiqarishning ikkinchi turi, 
ya’ni og‘izdan qisqa nafas chiqarish shakllantiriladi. 
Bolaning diqqat-e’tiborini chiqarilayotgan havo oqimining bir lahzalik va 
keskinligiga, shiddatliligiga qaratish lozim. 

---

119 
Nafas chiqarishning ushbu turini o’zlashtirish p, b, t, d, k, g tovushlarining 
shakllanishi jarayonida yuzaga keladi.
P tovushini talaffuz qilish uchun bola lablarini yumgan holda Shunday nafas 
olishi kerak-ki, chiqarilayotgan havo oqimi shiddatli, tez bo‘lib, kaftdan paxtani 
surib yuborsin. Shundan keyin shu tarzdagi nafas chiqarish qayd qilinadi, ammo 
bu safar b tovushi uchun ovozning ishtirokida amalga oshiriladi (ovoz ishtiroki 
ustidan nazorat ham shu singari). 
T tovushini talaffuz qilishda esa asosiy e’tibor yuqori tishlar orqasidagi tilning 
holatiga va uning yuqori alveolalarga mustahkam siqilganligiga qaratiladi. 
Shundan keyin t va d tovushlari ustida ish olib boriladi. K tovushi uning 
artikulyatsiyasini yozish va ko‘rsatish asosida amalga oshiriladi. 
Bolaga tilning uchini til ostidagi birikma oldiga harakatlantirib va ushlab, 
og‘zini sekin yopgan holda og‘izdan nafas chiqarish taklif qilinadi. Ushbu 
artikulyatsiyani birmuncha obrazli qilib tasvirlash uchun bola tilini o‘z qo‘lining 
mushtini bukkani singari bukishi (qo‘li bilan pastga) mumkin deb tushuntiriladi. 
Agar bu holat muvaffaqiyatli chiqmasa k tovushini t tovushidan farqlashdagi 
singari umum qabul qilingan metodikadan foydalanish mumkin. Shundan keyin g 
tovushini hosil qilish ustida ish olib beriladi.