M. S. Maxmudova Logopediya (Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar)

3.5. Dislaliya turlarini bartaraf etish usullari 
Reja: 
1. 
Turli xil sigmatizmni bartaraf etish
2. 
Rotatizm va lambdatizmni bartaraf etish
3. 
Til orqa (k,g,x) va chuqur til orqa (q,g’) tovushlar talaffuzidagi 
kamchiliklarini bartaraf etish
Sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar sigmatizm, 
sirg‘aluvchi tovushlarni shovqinli yoki boshqa tovushlarga almashtirilishi 
parasigmatizm deb yuritiladi. 
Sigmatizmning quyidagi turlari mavjud: 
1. 
Tish aro sigmatizm. Bunda sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlarini 
talaffuz etishda tilning uchi yuqori va pastki tishlarning orasida bo‘ladi. 
2. 
Lab-tish sigmatizmi. Sirg‘aluvchi va shovqinli tovushlar f va v 
tovushlariga o‘xshab talaffuz qilinadi. Bunda nutq a’zolari quyidagi holatda 
bo‘ladi: pastki lab yuqori tishlarga tomon ko‘tarilib, havo oqimi yo‘lini 
toraytiradi, tilning uchi esa yoyilib, yuqori milkka tegar-tegmas holatga keladi. 
Bunday artikulyatsion holatda f va s, v va z tovush elementlariga ega bo‘lgan 

---

85 
tovush hosil bo‘lib, natijada noaniq, tushunarsiz, quloqqa yoqimsiz tovush 
talaffuz etiladi. 
3. 
Til oldi sigmatizmi. Sirg‘aluvchi tovushlar quyidagi holatda talaffuz 
etiladi. Tilning uchi yuqori va pastki tishlarga taqalib turadi va havo oqimining 
tishlar orasidan o‘tishiga to‘sqinlik qiladi, natijada s, z tovushlari o‘rniga t, d 
tovushlari eshitiladi. Masalan, soat – toat, zina – dina. Bu nuqsonni parasigmatizm 
deb atasa ham bo‘ladi, chunki bunda bir tovush ikkinchi tovush bilan almashinadi. 
4. 
SHovqinli sigmatizm. Bunda tilning uchi tishlarga tegib turmasdan 
og‘iz ichiga tortiladi, tilning orqa qismi esa ko‘tariladi, natijada portlash o‘rniga 
yumshoq sh, j tovushi eshitiladi. Masalan: soat – shoat, zanjir – janjir. 
5.