M. S. Maxmudova Logopediya (Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar)

Ekstrapiramidali dizartriya (qobiq osti dizartriya). 
Ekstrapiramidali tizim tez, aniq va differensial harakatlarni bajarish imkonini 
beruvchi tayyorgarlik foniniavtomatik tarzda yaratadi. U mushaklarning tonusini, 
mushaklar qisqarishining ketma-ketligi, kuchi va harakatchanligi boshqarishda 
alohida o’rin tutadi va harakat aktlarini emotsional ifodali, avtomatik tarzda 
bajarishni ta’minlaydi. 
Ekstrapiramidali dizartriyada tovushlar talaffuzida kamchiliklar aniqlanadi: 
– nutqiy mushaklarda mushak tonusini o’zgarish; 
– zo’riqish harakatlari mavjudligi (giperkinezlar);
– nutqiy mushaklardan propritseptiv afferentatsiya kamchiliklari;
– emotsional – harakat innervatsiya kamchiliklari. 
Ekstrapiramidali dizartriyada artikulyatsiya apparati mushaklarining 
harakatlari hajmi psevdobulbar dizartriyadan farqli ravishda yetarlicha 
rivojlangan bo’ladi. Bola doimo o’zgaruvchi mushaklar tonusi va zo’riqishli 
harakatlar ta’sirida artikulyatsiya holatini his etishga va bajarishga qiynaladi. 
Shuning uchun, ekstrapiramidali dizartriyada ko’p hollarda kinestetik dispraksiya 
kuzatiladi. Nutq mushaklarini tinch turgan holatida mushaklarning yengil 
tebranishi (dispgoniya) yoki uning ma’lum ma’noda pasayishi (gipotoniya) 
kuzatilishi mumkin. His-hayajonli, ta’sirchan holatlarda nutqiy bayonni amalga 
oshirishda urinishlarda mushaklar tonusini va zo’riqishli harakatlarning ortishi 
kuzatiladi. Til tuguncha bo’lib, ildizi tomon tortiladi, juda tez zo’riqadi, tortiladi. 
Ovoz apparati va nafas mushaklari tonusining ortishi tovushni ixtiyoriy tarzda 
chiqishini yo’qotadi va bola bittagina tovushni ham talaffuz eta olmaydi. Mushak 
tonusining yaqqol namoyon bo’lgan kamchiliklarida nutq noaniq, tushunarsiz, 

---

136 
ovoz manqalarining ega bo’lib, nutqning ma’no tomonida, uning intonatsiyail-
ohangli tuzilishida, tempida kamchiliklar kuzatiladi. Nutqning emotsional 
belgilari namoyon bo’lmaydi, nutq monoton, bir xil bo’ladi. Ovozni «O’chib 
qolib», tushunarsiz ming’illashga o’tishini kuzatish mumkin. 
Ekstrapiramidali dizartriyaning xususiyatlari – bu tovush talaffuzini turg’un 
va bir xil ko’rinishdagi kamchiliklarining kuzatilmasligi, Shuningdek, tovushlarni 
mustahkamlash jarayonining qiyinchilik bilan amalga oshirilishidir. 
Ekstrapiramidali dizartriya ayrim hollarda neyrosensor karlik kabi eshitish 
kamchiliklari bilan birgalikda keladi. Bunda avvalo, balanda tonlarni eshitish 
zararlanadi.