М. Т. Миракмалов халқ табиий географик терминлари тошкент-2009

Қўриқ, қўруғ (курук) термини ҳам туркий тилда кўп ишлатилади. Подшо ва 
унинг атрофидаги амалдорлар учун махсус қўриқхоналар қўруқ (қўруғ) деб 
юритилган. Арабчада бунга яқинроқ, ҳарим термини ишлатилади. Зарафшон 
ва Қашқадарё ҳавзаларида қадимда кўплаб ҳаримлар бўлган. Ҳатто бу 
дарёларнинг 
ирмоқлари 
(ариқ, 
жўй) 
ҳам 
ҳарим 
деб 
юритилган. 
А.Дамакиннинг маълумотига кўра, ҳарим - туркий тилида қўриқ, қўруғ
деб ишлатилади. Маҳмуд Кошғарий 
қўруғ
терминига шундай таъриф 
берган. Қўруғ амирларнинг мол боқадиган кўкатзор майдони, қуршалган ҳар 
қандай нарсага ҳам қўруғ дейилади. Яна қўруғ – қурилган, бегоналардан 
эҳтиёт сақланган (жой)” деган изоҳи ҳам бор.
Академик В.В.Бартольд қадимий Мурғоб водийси ирригацияси ҳақида 
қимматли маълумотлар тўпланган. Бу маълумотларни келтиришда водийнинг 
маҳаллий-тарихий терминларини ҳам тўпланган. Унинг фикрича, қадимда ер
участкалари икки қисмга бўлинган: суғориладиган ерлар (обикор ерлар, улар 
сақолар деб аталган) ва лалми (баҳорикор) ерлар (бахс, бахси). Обикор 
ерларда ўз навбатида икки хил суғориш тури бўлган. Ариқ (канал , сейх) ва 
чиғирлар ёрдамида (граб). Чиғирлар ёрдамида суғоришни тавсифлаш учун 
қуйидаги тарихий терминлар ишлатилган: дулоб, долия, гаррафа, зурнук, 
наура, манъжанун, бу атамаларнинг ҳар бири маълум маънони ва чиғирнинг 
алоҳида турини билдирган ҳамда бу чиғирлар ёрдамида юқори (баланд) 
ерлар суғорилган. Чиғирлар асосан туялар ёрдамида ҳаракатга келтирилган. 
Лалми ерларнинг турли категориялари бўлган: 
иза – ёмғирлар билан 
суғориладиган ерлар; баль – намлик ҳисобига суғориладиган ерлар (111. 
143), қолган терминлар (бахс, бахси, асари)нинг изоҳи берилмаган. Тираз -
сув тақсимлаш жойи, Амударё ортида - Мовароуннаҳрда бу термин ўрнида