М. Т. Миракмалов халқ табиий географик терминлари тошкент-2009

Ўзбекистон этноойконимлари
Айрончи
Жадик
Кулбурун
Орлат
Айтеке
Жалойир
Кунчибоғ
Оролли
Алелича
Жаманша
Кўрпали 
Оқбайтал
Ахтачи
Жат
Кўса
Оқбароқ
Аччи
Жағалбайли
Мавлуш
Оқмўйин
Барлос
Жеттиурув
Майдон
Оқтовлик
Барак
Жида
Мерган
Оқчелак
Батал
Жилонтамғали
Мойна
Оқэчки
Баташ
Жулун
Мошлар
Оққуйли
Бешкал
Жунни
Мундуз
Парчаюз
Бешсари
Зармс
Наймас
Пичоқчи
Боёвут
Илонли
Наки
Рамазон
Бойоқли
Исабой
Небуса
Салтир
Гурлан
Қадан
Некуз
Сандиқли
1
Этноойконимларни тўплашда С.Қораев маълумотларида ҳам фойдаланилди (С.Қораев. Географик номлар 
маъноси. -Т.: ÀЎзбекистонÁ, 1978).

---

86
Гуртак
Каламуш
Овоқли
Сарибош
Дувлат
Касби
Ойтамғали
Саритамғали
Ёбухона
Касовли
Олатун
Сариширин
Ёбиариқ
Келачи
Олақанот
Сариуймовут
Ёмонтуркман
Кичиқчиовул
Олмачи
Сариўроқли
Жарғоқ (Ёрғоқ)
Кирей
Олтиўғул
Сариқишлоқ
Жавоғли
Ковон
Ордай
Саркач
Сирғали
Уйшун
Чуют
Киёт
Сарғалиоғар
Уйғур
Чўмич
Қириқ
Солин
Унгут
Шағарақ
Соқов
Ўтамайли
Шағал
Қирқтамға
Сурун
Уювли
Шердан
Қиян
Суғумбой
Украч
Ширин
Қора
Тама
Халаж
Ших
Қоракесак
Тамагузар
Хатоб
Шодмонтуби
Қоракўса
Тамайрат
Хидирели
Эвалак
Қорамурт
Тарағай
Хидирша
Элатон
Қорамурча
Тароқли
Хонтушти
Элтамғали
Қорамўйин
Ташканти
Чанғароқчи
Эрганак
Қорасадак
Тегана
Чағир
Эчкилар
Қорасон
Телов
Чектамға
Эшакчи
Қоратайлоқ
Темирчи 
Челак
Ямбарак 
Қораунас
Тентак
Чибар
Янгиқўрғай
Қораупа
Тираовул
Чибат
Япағи
Қорача
Тоз
Чилживут
Яшиқ
Қоруймовут
Тойбадай
Чимбой
Ўлмас
Қаракасмак
Тойлоқ
Чингиз
Ўразтой
Қоракўлончи
Токчиён
Чиноз
Ўрай
Қоракуйли
Тулиобод
Чириқ
Ўрамас
Қува

---

87
Тулкичи
Човдур
Ўрис
Қуёнқулоқ
Тума
Чолдар
Ўроқли
Қйин
Тумар
Чолживут
Ўтарчи
Қулжамон
Туран
Чолмўйин
Ўчоқли
Кулчан
Турғоқ
Чолқишлоқ
Қайроқли
Қўралас
Тутамғали 
Чубаланчи
Қалмоқли
Курсак
Тупқора
Чубат
Қанди
Қулдов
Тури
Чуваланчи
Караман
Қўнғирот
Тукбой
Чувама
Карапчи
Қўштамғали
Тукмон
Чуват
Кармиш
Қўғай
Узун
Чумчуқли
Қарқарали
Гуралас
Уйшовут
Чураш
Қарға
Хаққа
Турли топонимик терминлар.
Объектнинг белги-хусусиятини, 
томонларни, ўрнини, ҳажмини билдирувчи топонимик терминлар ҳам 
мавжуд: орқа, кичик, юқори, ўрта, қуйи, оқ, сариқ, қора, қизил, янги, эски, 
кўҳна ва бошқалар.
Бу сўзлардан Арқаовул, Арқали, Арқа, Баландавил (Баландовул), 
Баландқопур, Пассалма, Пастдарғом, Пастки Занг, Юқори Чирчиқ, Юқори 
Пўлатчи, Юқорисой, Баландариқ, Ўртабулоқ, Ўртаариқ, Пастариқ, Орасой, 
Четисув, Чеккакўл, Ўртакуба, Ўртамайли, Оқолтин, Оқчелак, Сариқамиш, 
Қорақамиш, Қизилўзак, Қизилнура, Янгиқўрғон, Янгибозор, Янгиобод, 
Эскижува, Эскибулоқ, Каттақўрғон каби топонимлар ясалган.
Бундан ташқари, айрим гидронимлар ширин, аччиқ, чучук, шўр, совуқ, 
иссиқ, сассиқ каби сўзлар ёрдамида ясалади: Шириндарё, Ширинбулоқ, 
Ширинқудуқ, Чучукбулоқ, Чучукқудуқ, Шўрсой, Шўрўзак, Шўрсув, 
Шўрқудуқ, Шўрзовур, Аччиқкўл, Аччиқсой, Сассиқсой, Сассиқкўл, 
Сассиқбулоқ, Иссиқкўл, Иссиқбулоқ, Совуқбулоқ ва бошқалар. Оқдарё, 
Оқсой, Оқсув, Оқкўл, Қариқ, Оқбулоқ, Қорасув, Қорасарой, Қорадарё, 
Қорабулоқ, Сариқсув, Яшилкўл, Кўкбулоқ, Кўкдарё, Кўксув, Кўксой, 

---

88
Қораузак, Қизилсой, Қизилдарё, сингари гидронимлар, Қизилтепа, Оқтепа, 
Кўкбет, Қизилжар каби топонимлар ранг хусусиятларга қараб номланган.
Лекин ранг кўрсаткичлар ҳар доим ҳам айнан ранг маъносида 
ишлатилмайди. Масалан À…қора, оқ сўзларининг рангдан бошқа ўнлаб 
маъноси борки (ёмон, шарпа, шимол, қорсиз), улар ҳам жой номларида 
ишлатилган: Қорақум – Àмустаҳкамланган қумÁ, Àўсимлиги бор қумÁ
1
, Қора 
денгиз – Àшимолдаги денгизÁ, Қоратоғ - Àпаст тоғÁ, Àқорсиз тоғÁ, Àқоронғу 
тоғÁ; Қорасув – Àсизот сувÁ, Àбулоқ сувиÁ… Оққум – Àкўчма қумÁ; Оқтоғ -
Àқорли тоғÁ, Àбаланд тоғÁ… (Ҳасанов Ҳ.Ҳ., 1985, 25-бет).
Ўринни билдирувчи боши, лаби, тағи сўзлари ёрдамида Ариқбоши, 
Булоқбоши, Кўприкбоши, Бозорбоши, Жарбоши, Обжувбоши, Гузарбоши, 
Ўрабоши, Тарновбоши, Сойбоши, Ариқбўйи, Дарёбўйи, Ҳовузбўйи, 
Сойлаби, Кўллаби, Тепатаги, Чинортаги, Терактаги, Дарвозатаги каби 
топонимлар ясалган. Бўстонлиқ туманидаги Товоқсой, Паркент туманидаги 
Тавашахсой, Човлисой, Учкўприк туманидаги Қозонбулоқ, Ўзбекистон 
туманидаги Мўрибулоқ, Туйнукбулоқ, Тандирбулоқ каби жой номлари бирор 
предмет, нарса шаклига ўхшатилиши туфайли юзага келган. Бинобарин, 
Àмазкур гидронимлардан Қозонбулоқ - юқори қисмининг гардиши кенг, қуйи 
қисми тор ва ўйиқ бўлганига кўра; Туйникбулоқ ва Мўрибулоқ эса ўзи чуқур, 
лекин юзаси тор кўринишда бўлганидан шундай ном олган.
2
Хуллас, бу гуруҳ топотерминлардан ясалган жой номлари ҳам жуда кўп 
ва хилма хилдир. Бундай топонимлардан шу
жойнинг ўзига хос 
хусусиятларини, жойлашган ўрнини ва умуман ўша жойнинг маҳаллий 
белгиларини билиб олса бўлади.
1
қаранг: Ҳасанов Ҳ.Ҳ. Географик номлар сири. –Т.: ÀЎзбекистонÁ, 1985.-Б. 25.
2
қаранг: Охунов Н. Топонимлар ва уларнинг номланиши хусуситялари. -Т.: ÀФанÁ, 1989.-Б.41.

---

89
10-жадвал