М. Т. Миракмалов халқ табиий географик терминлари тошкент-2009

¿БобурномаÀдаги халқ табиий географик терминларидан 
намуналар
Ариқ
Ёмғур (ёмғир)
Нов
Ушоқ тоғ
Арғадол
Жангал
Овлоқ
Чорбоғ
Арк
Жар 
Орол
Чашма (булоқ)
Асад
Жилға
Пушта
Шоҳжуй (ариқ тармоғи)
Банд (кўтал)
Зилзила
Равоч
Шаҳр
Бандар
Иқлим
Раҳгузар
Яйлоқ
Баҳор
Камар
Руд
Ўланг
Ботқоқлик
Кент, кентгина Сабо
Ўрду
Булоқ (чашма)
Кечит (кечув)
Савр
Қасаба
Булут
Куз
Самум
Қасабача
Водий, вилоят 
Кўл
Саратон
Қишлоқ
Гармсер
Кўтал
Сарҳад
Қора сув
Гузар
Кўҳ
Саҳро
Қор ва ях
Далв
Кўҳий
Сел
Қориз
Дарё, дарёча
Кўҳистон
Сой
Қум
1
Ҳ.Ҳасанов. Бобур сайёҳ ва табиатшунос. -Т.: ÀЎзбекистонÁ, 1983.
2
Терминларни тўплашда 1989 йил П.Шамсиев томонидан нашрга тайёрланган асар нусхасидан 
фойдаланилди.

---

31
Дашт
Кўҳпоя 
Сув улғайиши Қишлоқ
Добон (довон)
Лангар
Сув ёқаси
Қўл (дарё ирмоғи)
Домана
Машриқ
Танги
Қўруғ
Дун (кўкаламзор)
Маъмура 
Тарнов
Қўрғон
Дуоб
Муз
Тепа
Ғарб
Ел
Наврўз
Туз ер
Ғор
Туман (район) Ҳут
1.3. Шарқшунослар асарларида географик 
терминшуносликка оид маълумотлар
Айрим маҳаллий терминлар муайян халқ тили доирасидан чиқиб, 
байналмилал аҳамият касб этади. Бундай терминлар илмий-байналмилал 
терминлар деб юритилади. Марказий Осиё (Ўрта Осиё) заминида пайдо 
бўлиб, шаклланиб келган ва илмий интернационал (байналмилал) терминлар 
қаторидан ўрин олган терминлар кўплаб учрайди. Бундай терминларни рус 
манбаларида ҳам, шарқшунос олимлар асарларида ҳам учратиш мумкин.
Кўплаб илмий асарларда халқ (маҳаллий) географик терминларидан 
кенг фойдаланган олимлардан бири - В.В.Бартольддир.
Академик 
В.В.Бартольд 
Шарқнинг 
йирик 
тарихчиси, 
рус 
шарқшунослиги тарихи мактабини яратган атоқли олимдир. Унинг ҳаёти ва 
ижодий фаолияти турли манбаларда атрофлича ёритиб берилган.
1
В.В.Бартольднинг рус шарқшунослик илмий мактабида алоҳида ўрни 
бор. У араб, форс-тожик ва турк тилларини чуқур билган ҳамда Шарқ 
мамлакатлари бўйича кўплаб илмий асарлар ёзиб, баракали ижод этган 
олимдир.
À…В.В.Бартольд ҳаёти ва илмий фаолиятининг катта бир даври 
Туркистон, хусусан, Ўзбекистон ва Тошкент билан боғлиқ. У фақат 1893 –
1928 йиллар орасида Тошкентга етти марта келиб кетди ва унинг ҳар бир 
1
Автобиография В.В.Бартольда – ÀОгонёкÁ, 1927. № 40.-С.14; О.Шомансурова. В.В.Бартольд – йирик 
шарқшунос олим ЎзКП МКнинг Бирлашган нашри.-Т.:1969; Б.Лунин Жизнь и деятелость академика В.В. 
Бартольда.-Т.: ÀФанÁ, 1981; Б.Аҳмедов Тархидан сабоқлар.-Т.: ÀЎқитувчиÁ, 1994.-Б. 5-11.

---

32
сафари катта, кўп ҳолларда ечимини кутиб ётган илмий, илмий – ташкилий 
масалалар билан боғлиқ эди…
1
Олимнинг яратган 685 асаридан 320 нафари, 
фақат Туркистонга бағишланган.
2
Туркистоннинг тарихи, ижтимоий-иқтисодий ва маданий ҳаётига 
бағишланган энг йирик асарлари – ÀМўғуллар истилоси даврида ТуркистонÁ 
(1900), ÀОрол денгизи ва Амударёнинг қуйи оқимидаги ерларнинг қадим 
замонлардан то XVII асргача бўлган аҳолиси ҳақида маълумотларÁ (1902), 
ÀТуркистоннинг суғориш тарихиданÁ (1914), ÀУлуғбек ва унинг давриÁ 
(1918), ÀЎрта Осиёда қадимдан то руслар келганга қадар ўтган даврда
пахтачиликÁ (1924), ÀТуркистоннинг маданий ҳаётиÁ (1927) ва бошқалар 
шулар жумласидандир.
В.В.Бартольд 
Туркистонга 
бағишланган 
асарларида,
табиийки, 
маҳаллий (халқ) географик терминлардан кенг фойдаланган. Улардан 
айримларини келтирамиз: Оғоч, ёғоч (агач) – масофа бирлиги, асарда 
В.Бартольд À…Чечекту Мурғобдан 10 ёғоч (фарсах) шарқда жойлашган…Á 
дейди.
3