M u n d a r I j a


Download 1.09 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/51
Sana30.06.2020
Hajmi1.09 Mb.
#122499
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   51
Bog'liq
abiturshtabalgebra

x
0
y
0
) nuqta funksiyaning grafigiga
tegishli bo’lsa, u holda (y
0
x
0
) nuqta f
1
funksiyaning grafigiga tegishli bo’ladi.
Agar D(→ R funksiya uchun, biror y ∈ E()
da (1) tenglama ikki yoki undan ko’p yechimga ega
bo’lsa, u holda funksiya teskarilanuvchan emas, ya’ni
ga teskari funksiya mavjud emas. Bu holda berilgan
funksiyaning aniqlanish sohasi D() ni ”kichraytirish”
hisobiga (1) tenglamani barcha y ∈ E() larda yagona
yechimga ega bo’ladigan qilish mumkin. Buni quyidagi
misolda tushuntiramiz:
R −→ R
+
= [0; ),
(x) = x
2
funksiyani qaraymiz. (x) = 4 ⇐⇒ x
2
= 4 tenglama
ikkita x
1
2, x
2
= 2 yechimlarga ega. Agar bu
funksiyaning aniqlanish sohasini R
+
desak, u holda
istalgan y ∈ R
+
uchun x
2
tenglama D() = R
+
da yagona =

yechimga ega bo’ladi. Demak,
R
+
→ R
+
,
(x) = x
2
funksiyaga teskari funksiya
f
1
(y) =

ekan.
1.
(97-1-9) Quyidagilardan qaysi biri =
3
+ 1
− 2
funksiyaga teskari funksiya?
A) =
3
x − 2
B) =
+ 1
3
− 2
C) =
+ 1
3

1
2
D) =
3
+ 2
− 1
Yechish: Berilgan funksiyaning aniqlanish so-
hasi D() = (−∞1) ∪ (1; ) dan qiymat-
lar sohasi esa E() = (−∞2) ∪ (2; ) dan
iborat. Istalgan y ∈ E() uchun
3
+ 1
− 2 =
tenglama yagona =
3
+ 2
− 1 yechimga ega.
Demak, f
1
(x) =
3
+ 2
− 1Javob: (D).

116
2.
(97-11-9) Quyidagilardan qaysi biri =
3
− x
− 1
funksiyaga teskari funksiya?
A) x − 2
B) =
3
x − 2
+ 1
C) =
x − 2
3
+ 1
D) = 2 
3
+ 1
3.
(00-3-61) Ushbu x
2
4x+7 funksiyaga (−∞; 2]
oraliqda teskari funksiyani toping.
A) 2 ±

x − 3
B) 2 

x − 3
C) 2 +

x − 3
D) 2 +

− x
4.
=

+ 1, x ≥ 0 funksiyaga teskari funksiyani
toping.
A) = (x − 1)
2
B) = (+ 1)
2
C) x
2
+ 1
D) x
2
− 1
5.
(01-8-19) Ushbu =
4
− x
3 funksiyaga teskari
bo’lgan funksiyani ko’rsating.
A) =
4
x − 3
− 2
B) =
4
− x
− 2
C) =
4
+ 3
+ 2
D) 
4
+ 3
+ 2
6.
(97-6-9) Quyidagilardan qaysi biri =
2
x − 1
− 1
funksiyaga teskari funksiya?
A) = 1 
2
+ 1
B) = 2 
3
x
C) 
2
+ 1
D) =
2
+ 1
+ 1
7.
(99-3-29) Funksiyaga teskari funksiyani toping.
=
x − 1
− 3x
A) =
− 3x
x − 1
B) 
− 3x
x − 1
C) =
− 3x
− x
D) =
2+ 1
3+ 1
8.
(01-1-66) Ushbu x
2
− 8 (x ≥ 0) funksiyaga
teskari bo’lgan funksiyaning aniqlanish sohasini
toping.
A) (8; ) B) [8; ) C) (8; 8) D) [8; 8]
Yechish: Berilgan funksiyaning aniqlanish so-
hasi D() = [0; ) dan qiymatlar sohasi esa
E() = [8; ) dan iborat. 1-qoidaga ko’ra
D(f
1
) = [8; )Javob: [8; ) (B).
9.
(98-11-15) Ushbu = 2x
2

1
2
(x ≥ 0) funksiyaga
teskari bo’lgan funksiyani toping.
A)

2+ 1 · 2
1
B)

2+ 1 · 4
1
C)

2+ 1 · 2
1

1
2
D)

2+ 1 · 4
1

1
2
10.
D() qanday tanlansa (x) = x
2
2x+3 funksiyaga
teskari funksiya mavjud bo’ladi.
A) [0; )
B) [1; )
C) [2; )
D) [2; 2)
11.
D() qanday tanlansa (x) = |x − 3funksiyaga
teskari funksiya mavjud bo’ladi.
A) [3; )
B) [1; )
C) [2; )
D) [3; 5)
12.
D() qanday tanlansa (x) = {x} funksiyaga
teskari funksiya mavjud bo’ladi.
A) [1; )
B) [1; 5)
C) [2; 0)
D) [0; 1)
13.
(98-6-14) Qaysi nuqta x
3
+ 5x − 2 funksiyaga
teskari funksiyaning grafigiga tegishli?
A) (2; 1)
B) (0; 2)
C) (4; 1)
D) (8; 1)
Yechish: 4-qoidaga ko’ra, agar (x
0
y
0
∈ Gr()
bo’lsa, u holda (y
0
x
0
∈ Gr(f
1
) bo’ladi. Shu
sababli javoblarda keltirilgan nuqtalarning koor-
dinatalari o’rinlarini almashtirib berilgan funksiya-
ga qo’yib tekshiramiz. y(1) = 4 bo’lgani uchun
(1; 4) nuqta berilgan funksiyaning grafigiga te-
gishli bo’ladi. Demak, (4; 1) nuqta unga teskari
funksiyaning grafigiga tegishli. Javob: (4; 1) (C).
10.5
Aralash tipdagi masalalar
1.
(x) va g(x) funksiyalar grafiklari
kesishgan nuqtalarning abssissalari (x) =
g(x) tenglamaning ildizlari bo’ladi.
2.
Tekislikdagi M
1
(x
1
y
1
) va M
2
(x
2
y
2
) nuqta-
lar orasidagi masofa
|M
1
M
2
=
p
(x
1
− x
2
)
2
+ (y
1
− y
2
)
2
.
3.
|x − a| |x − b| (a < b) funksiyaning qiy-
matlar sohasi E(y) = [b − a) dan iborat.
1.
(00-3-59) Agar (x+1) = x
2
3x+2 bo’lsa, (x)
ni toping.
A) x
2
− 3x − 1
B) x
2
− 5+ 1
C) x
2
− 5+ 6
D) x
2
− 4
Yechish: + 1 = deb olamiz, u holda t − 1
bo’ladi. Uni (+ 1) = x
2
− 3+ 2 tenglikka
qo’yamiz:
(t) = (t − 1)
2
− 3(t − 1) + 2 = t
2
− 5+ 6.
Javob: (x) = x
2
− 5+ 6 (C).
2.
(00-9-60) Agar (x−1) = x
2
+3x−2 bo’lsa, (x)
ni aniqlang.
A) x
2
+ 2x − 3
B) x
2
+ 5x − 4
C) x
2
+ 5+ 2
D) x
2
− x − 2
3.
(97-7-16) ning qanday qiymatlarida =
k
x
− 1
funksiyaning grafigi C(
1
2
3) nuqtadan o’tadi?
A) 1
B) 2
C) 1
D)
1
2
4.
(97-10-16) ning qanday qiymatida kx
3
+ 2
funksiyaning grafigi B(2; 10) nuqtadan o’tadi?
A) 2
B) 1
C) 05
D) 1
5.
(99-4-15) =
k
+ 2
(k > 0) funksiyaning grafigi
qaysi choraklar orqali o’tadi?
A) I va III
B) II va IV
C) I, III, IV
D) I, II va III

117
6.
(03-6-40) x|x|
1
funksiya grafigi koordinata-
lar tekisligining qaysi choraklarida joylashgan?
A) III
B) IV
C) II, III
D) I, III
7.
(99-5-40) y(x) = |x − 1|x − 3funksiyaning
qiymatlar sohasini toping.
A) [0; ) B) [1; ) C) [2; ) D) [3; )
Yechish: 3-qoidaga ko’ra, E(y) = [2; ) ni olamiz.
Javob: [2; ) (C).
8.
(03-12-26) |x − 1|x − 3funksiyaning eng
kichik qiymatini toping.
A) 3
B) 4
C) 2
D) 1
9.
(00-9-45) (x) = |x + 2|x + 8funksiyaning
qiymatlar sohasini toping.
A) [0; )
B) [3; )
C) [4; )
D) [6; )
10.
(02-7-13) (x) =
3
x − 4
funksiyaning qiymatlar
to’plamini toping.
A) (−∞; 0)(0; )
B) (−∞; 4)(4; )
C) (−∞; 3) ∪ (3; )
D) (−∞1) ∪ (1; )
11.
(00-3-60) Argumentning qanday qiymatida
=
5x
2|x + 1| − 5
funksiya 2 ga teng?
A) 
4
3
B) 
5
3
C) 2
D) 
14
9
12.
(00-7-17) Koordinata boshidan x
2
va =
1
x
funksiyalarning grafiklari kesishgan nuqtagacha
bo’lgan masofani aniqlang.
A) 2
B) 1,5
C)

2
D)
1
2

2
Yechish: 1-qoidaga ko’ra, funksiyalar grafiklari
kesishgan nuqtalar abssissalari x
2
=
1
x
⇐⇒ x
3
= 1
tenglama yechimlari bo’ladi. Bu tenglamaning
yechimi = 1Bundan = 1 ni olamiz. Ko-
ordinata boshi O(0; 0) dan (1; 1) nuqtagacha
masofa (2-ga qarang)
|ON | =
p
(1 − 0)
2
+ (1 − 0)
2
=

2.
Javob:

2 (C).
13.
(03-12-32) 3+ 4+ 7 = 0 va 3y − 5 = 0
to’g’ri chiziqlarning kesishish nuqtasi koordinata
boshidan qanday masofada joylashgan?
A) 5
B) 6
C) 8
D) 8

2
14.
(01-4-12) (x, y) nuqtaning koordinatalari yig’in-
disi 3 ga teng. Bu nuqta va koordinata boshi
orasidagi eng qisqa masofa qanchaga teng bo’ladi?
A) 3

2
B) 2

3
C) 15

2
D) 45

2
15.
(00-10-8) |x − 1| − 5 va = 0 funksiyalar
grafiklari kesishgan nuqtalar abssissalarining kvad-
ratlari yig’indisini toping.
A) 36
B) 48
C) 24
D) 52
Yechish: 1-qoidaga ko’ra, funksiyalar grafiklari
kesishgan nuqtalar abssissalari |x−1|−5 = 0 ⇐⇒
|x − 1= 5 tenglama yechimlari bo’ladi. Bu
tenglamani geometrik usulda yechsak, sonlar o’qida
koordinatasi 1 bo’lgan nuqtadan 5 birlik chapda
4 ni, 5 birlik o’ngda 6 ni olamiz. Ular kvadrat-
lari yig’indisi (4)
2
+ 6
2
= 16 + 36 = 52Javob:
52 (D).
16.
(98-11-12) |x − 2+ 1 va = 5 funksiyalar
grafiklari kesishgan nuqtalar abssissalari kvadrat-
larining yig’indisini toping.
A) 52
B) 32
C) 40
D) 36
17.
(01-11-14) Ushbu x
4
va = 2x
2
1 funksiya-
larning grafiklari nechta umumiy nuqtaga ega?
A) 4
B) 3
C) 1
D) 2
18.
(02-1-53) Agar x
3
+ 1 va < x < 2 bo’lsa,
qanday oraliqda o’zgaradi?
A) (1; )
B) (0; 9)
C) (1; 8)
D) (1; 9)
19.
(02-12-47) ax
3
+kubik parabolaning grafigi
A(1; 18) va B(1; 14) nuqtalardan o’tadi. Qaysi
nuqtada bu funksiyaning grafigi Ox o’qini kesib
o’tadi?
A) (0; 2)
B) (3; 0)
C) (3; 0)
D) (2; 0)
20.
(98-4-41) (x) = 1 − 2funksiya berilgan. Agar
(ϕ(x)) = bo’lsa, ϕ(x) funksiyani toping.
A)
− x
2
B)
+ 1
2
C)
x − 1
2
D)
2x − 1
4
Yechish: Masala shartiga ko’ra (ϕ(x)) = 1 
2ϕ(x) = x. Bu yerdan 1−x = 2ϕ(x)ya’ni ϕ(x) =
− x
2
Javob: (A).
21.
(00-9-43) (x) = 2x
2
va ϕ(x) = + 1 bo’lsa, x
ning nechta qiymatida (ϕ(x)) = ϕ((x)) bo’ladi?
A) 0
B) 1
C) 2
D) 3
22.
Agar (x) = x
2
− 1 va ϕ(x) = + 1 bo’lsa,
(ϕ(x)) ning qiymatini toping.
A) x
2
B) x
2
+ 2x
C) 2x
D) x
2
− 2x
23.
(01-7-46) Agar (x) =
− x
1 + x
bo’lsa, (
1
x
)+
1
(x)
ning qiymatini toping.
A)
4x
− x
2
B)
4x
x
2
− 1
C)
x
2
+ 1
x
2
− 1
D)
2(x
2
+ 1)
x
2
− 1
11
-bob. Ko’rsatkichli tenglama
va tengsizliklar
11.1
Ko’rsatkichli funksiya
a
x
, a > 0, a 6= 1 ko’rinishdagi funksiyaga ko’rsatkich-
li fuksiya deyiladi. Uning aniqlanish D(y) = (−∞)
va qiymatlar sohasi E(y) = (0; ). y a
x
funksiya
a > 1 da o’suvchi, 0 < a < 1 da kamayuvchi. a
x
funksiyaning grafigi I va II choraklarda yotadi (11.1-
chizmaga qarang).

118
Ixtiyoriy a > 0, b > 0 sonlar uchun quyidagi teng-
liklar o’rinli:
1.
a
x+y
a
x
· a
y
.
2.
(a
x
)
y
a
xy
.
3.
a
x
a
y
a
x−y
.
4.
³
a · b
´
x
a
x
· b
x
.
5.
³ a
b
´
x
=
a
x
b
x
.
6.
³ a
b
´
−x
=
³ b
a
´
x
.
7.
a
−x
=
1
a
x
.
8.
a
−m/n
=
1
a
m/n
.
1.
(98-7-23) Quyidagilardan qaysilari kamayuvchi funk-
siyalar?
1) = 037
x
;
2) = (
3

11)
x
;
3) = 3 · (
1
2
)
x
;
4) = (
3
4
)
x
;
5) =
1
2
· 3
x
A) 1; 3; 5
B) 2; 3; 4
C) 1; 4
D) 1; 3; 4
Yechish: a
x
funksiya 0 < a < 1 da kama-
yuvchi bo’lgani uchun 1; 3; 4 funksiyalar kamayuv-
chi bo’ladi. Javob: 1; 3; 4 (D).
2.
Kamayuvchi funksiyalarni ajrating.
y
1
= 2
x
;
y
2
e
x
;
y
3
π
−x
y
4
= (
e
π
)
x
A) y
1
y
2
B) y
2
y
3
C) y
3
y
4
D) y
4
y
1
3.
O’suvchi funksiyalarni ajrating.
y
1
= 3
x
;
y
2
e
x
;
y
3
π
x
A) y
1
B) y
2
C) y
3
D) barchasi
4.
(x) = e
x
1 funksiyaning qiymatlar sohasini to-
ping.
A) (0; )
B) (1; )
C) (1; )
D) [0; )
5.
(x) = 2
x
− 2
−x
funksiyaning qiymatlar sohasini
toping.
A) (0; )
B) (1; )
C) (−∞)
D) [0; )
6.
(x) = 2
x
− 2
−x
funksiyaning = 2 nuqtadagi
qiymatini toping.
A) 0
B) 2
C) 375
D) 325
Yechish: (2) = 2
2
− 2
2
= 4 
1
2
2
= 4 
1
4
.
Demak, (2) = 375 ekan. Javob: 375 (C).
7.
= 2
x
− 1 funksiya grafigi qaysi choraklar orqali
o’tadi?
A) I; III
B) II; IV
C) I; II
D) II; III
8.
Grafigi koordinata boshidan o’tuvchi funksiyani
toping.
A) = 2
x
− e
x
B) e
x
+ 1
C) = 3
x
− 3
D) = 2
x
− 2
9.
= 7
x
− 1 funksiya grafigi qaysi nuqta orqali o’tadi?
A) (0; 1)
B) (1; 6)
C) (2; 13)
D) (1; 0)
10.
(97-7-16) ning qanday qiymatida = 2
kx
− 1
funksiyaning grafigi C(2; 15) nuqtadan o’tadi?
A) 1
B) 2
C) 4
D) 2
Yechish: Masala shartidan 15 = 2
2k
− 1 teng-
likni olamiz. Bu yerdan
16 = 2
2k
⇐⇒ 2
4
= 2
2k
⇐⇒ 4 = 2k
kelib chiqadi. Demak, = 2Javob: 2 (D).
11.
(98-2-30) Quyidagi sonlardan qaysi biri 1 dan
katta?
= 07
2,3
· 03
0,8
,
= 32
4,2
· 12
0,8
,
= 07
1,2
· 06
0,4
,
= 06
0,4
· 03
0,6
,
A) a, d
B) b, c
C) c
D) d, c
12.
(98-5-31) Ushbu a
x
funksiya uchun qaysi mu-
lahaza noto’g’ri?
A) aniqlanish sohasi barcha haqiqiy sonlar to’plami
B) qiymatlari to’plami barcha musbat haqiqiy
sonlar to’plami
C) garifigi (0;1) nuqtadan o’tadi
D) aniqlanish sohasida har doim o’suvchi
13.
Toq funksiyalarni ajrating.
y
1
a
x
− a
−x
;
y
2
x(a
x
a
−x
);
y
3
x · e|x|.
A) y
1
B) y
2
C) y
2
y
3
D) barchasi
14.
(99-3-27) Funksiyalardan qaysilari juft funksiya?
y
1
=
a
x
a
−x
2
;
y
2
=
a
x
+ 1
a
x
− 1
;
y
3
=
x
a
x
− 1
;
y
4
x
a
x
− 1
a
x
+ 1
;
A) y
1
B) y
2
C) y
2
y
3
D) y
1
y
4
11.2
Ko’rsatkichli tenglamalar
A. Bir xil asosga keltirib yechiladigan
tenglamalar
Bu yerda quyidagi tenglikdan foydalaniladi:
1.
a
(x)
a
g(x)
⇐⇒ f (x) = g(x),
a > 0, a 6= 1.

119
1.
(97-9-94) Tenglamani yeching.
³ 25
64
´
7
Download 1.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling