М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

/ bob. U M U M I Y K IM Y O  
I. 1. A tom -niolekular ta ’liniot
A tom -m olekular ta ’iimot ulug‘ rus olim i M . V. Lom onosov 
(1741- yilda) tom onidan yaratildi va rivojlantirildi. Bu ta ’limolning 
mohiyatini quyidagi qoidalar orqali bayon qiiish mumkin:
1. B a rc h a m o d d a la r “ k o r p u s k u la la r d a n ” (L o m o n o s o v
m olekulalarni shunday atagan edi) tarkib topgan.
2. M o lek u lalar “ e le m e n tla rd a n ” (L o m o n o so v a to m la rn i 
shunday atagan edi) tarkib topgan.
3. Z arrachalar ~ molekula va a to m la r to'xtovsiz harakatda 
bo‘ladi. Jismlarning ¡ssiqiik holati ularda zaifachaning harakatlanishi 
natijasidlr.
4. O ddiy m oddalarning m olekulalari b ir xil ato m lard an , 
murakkab m oddalarning m olekulalari esa turli xil atom lardan 
tuzilgan.
A tom -m olekular ta’iimot faqat XIX asrning o ‘rtalaridagina 
q at’iy q a ro rto p d i. Kimyogarlarnlng I960- yilda K arlsrueshahrida 
b o ‘lib o ‘tgan Xalqaro syezdida “ m olekula va a to m ” tushunchalari 
ta ’rifi qabul qilindi.
M olekula — bu berilgan m oddaning kim yoviy xossalarga 
ega bo‘lgan eng kichik zarrachasi. M olekulalarning kim yoviy 
xossalari uning tarkibi va kim yoviy tuzilishi bilan aniqlanadi.
Atom — kim yoviy clementning oddiy va m u ra kkab m oddalar 
tarkibiga kiradigan eng kichik zarrachasi. E lem entning kimyoviy 
xo.ssalari uning atom tuzilishi bilan aniqlanadi. Bundan atom ning 
hozirgi tasaw urlarga to ‘g‘ri keladigan t a ’rifi kelib chiqadi.
Atom — m usbat zaryadlangan atom yad ro si bilan m an fiy 
za ry a d la n g a n e le m en tla rd a n ta r k ib to p g a n e le k tr o n e y tr a l 
zarracha.
Hozirgi ta.sawurlarga ko‘ra m o d d alar m olekular gaz va bu g‘ 
holalida ham molekulalardan tarkib topgan b o ‘ladi. Kristall panjara.si

---

m olekular tuzüishga ega b o ‘lgan m oddalargina qattiq holatda 
m olekulalardan tarkib topgan bo‘ladi. M asalan, organik moddalar, 
m c ta llm a s la r , u g le ro d (IV ) o k sid , su v , q a ttiq a n o rg a n ik
m o ddalarnin g k o ‘pi esa m olekular tuzilishga ega em as, ular 
m olekulalardan em as, balki boshqa zarrachalar — tonlar va atom - 
lardan tuzilgan.