‘‘Magistiratura va kechki ta’lim”fakuteti dekani p f. d pref. J. Karimqulov ‘‘Magistiratura va kechki ta’lim’’

II.Bob. Dasturiy ta’minot ichki strukturasi

2.1 Dasturiy ta'minotning arxitekturaviy dizayni

Dasturiy ta’minot arxitekturasi kontseptsiya sifatida 1968 yilda Edsger Deykstra va 1970 - yillarning boshlarida Devid Parnasning tadqiqot ishlari bilan boshlandi. Ushbu olimlar dasturiy ta'minot tizimining tuzilishi muhim ekanligini va to'g'ri tuzilmani yaratish juda muhimligini ta'kidladilar. Ushbu sohani ta’siri 1990 yillarning boshidan boshlab me'moriy uslublar (naqshlar), me'morchilikni tavsiflash tillari, me'morchilik hujjatlari va rasmiy usullar bo'yicha tadqiqot ishlari orqali oshdi. Dastur arxitekturasini fan sifatida rivojlantirishda tadqiqot muassasalari muhim rol o'ynaydi. Karnegi Mellon Universitetidan Meri Shou va Devid Garlan 1996 yilda dasturiy ta'minot me'morchiligi: yangi fan istiqboli deb nomlangan kitob yozdilar, unda tarkibiy qismlar, bog’lanuvchilar, uslublar va boshqalar kabi dasturiy ta'minot me'morchiligi tushunchalari ilgari surildi. Dasturiy ta'minot arxitekturasi odatda bir nechta ko'rinishni o'z ichiga oladi, ular bino qurilishidagi har xil turdagi loyihalarga o'xshashdir.
Arxitektura ko'rinishi 2 tarkibiy qismdan iborat: Elementlar
Elementlar orasidagi munosabatlar
Arxitektura qarashlarini 3 asosiy turga bo'lish mumkin
arxitektura, dizayn, testlash, evolutsiya, xavfsizlik, ishinchlilik, barqarorlilik, servis, uml, talab, servis. Ushbu ma’ruzaning maqsadi dasturiy ta’minot arxitekturasi va arxitekturaviy dizayn tushunchalariga kirish, dasturiy ta’minot dizaynini yaratish va uni tizimga moslashtirish, daturiy ta’minotni testlash hamda dasturiy ta’minot evolyutsiyalarini ko’rib chiqishdan iborat.
Bass va boshqalar(2003) dasturiy ta’minot arxitekturasini ochiq loyihalashtirish va hujjjatlashtirishning uchta afzalliklarini muhokama qilishdi:

1.Manfaatdor aloqalar. Arxitektura tizimning yuqori darajadagi taqdimoti bo’lib, bir qator turli manfaatdor tomonlar tomonidan muhokama qilish uchun bir muammo markazi sifatida foydalaniladi.

2.Tizim tahlili. Tizimni ishlab chiqishning erta bosqichlarida tizim arxitekturasini yaratish bir qancha tahlillarni talab qiladi. Arxitekturaviy loyiha yechimlari tizimning ishlab chiqilish, ishonchlilik, keng ko’lamda qo’llanilish va qayta ishlab chiqilish talablarini qondira olishiga chuqur ta’sir ko’rsatadi.
3. Keng ko’lamli qayta qo’llash. Tizim arxitekturasi modeli tizimning qanday tashkil qilingani va komponentalar qanday o’zaro ta’sir qilishini ixcham, boshqarilga ta’rifidir.
Dasturiy tizim arxitekturasi alohida arxitekturaviy shablonlar va stillarga
asoslangan. Arxitekturaviy shablonlar xuddi klient - server tashkillanishi yoki
bosqichlangan arxitektura kabi tizimni tashkillashtirish tushunchasidir.
Arxitekturaviy shablonlar turli dasturiy tizimlarda qo’llanilgan arxitekturalar
jamlanmasini o’z ichiga oladi. Tizim uchun arxitektura tanlashda ehtiyotkorlik bilan qaror qabul qilishingiz lozim.
Nofunksiyaviy talablar va dastur arxitekturasi o’rtasida yaqin bog’liqliklar
bo’lganligi sababli, siz tanlayotgan arxitekturaviy stil va tizim, nofunksional tizim talablaridan kelib chiqqan holda tanlanishi lozim:
1.Ishlab chiqish. Ishlab chiqish bu muhim talabi bo'lsa, arxitektura kichik komponentlar soni doirasida muhim operatsiyalarini mahalliylashtirishga mo'ljallangan bo'lishi kerak, bu komponentlar bilan hammasi bitta kompyuterda yozilgan, butun tarmoq bo'ylab tarqalmagan bo’lishi lozim.
2. Xavfsizlik. Agar xavfsizlik muhim talab bo’lsa, arxitektura uchun qatlamli tuzilishi chuqur qatlamlarda himoyalangan eng muhim aktivlardan foydalanish kerak, bu qatlamlar uchun xavfsizlikni tekshirish yuqori darajada qo'llaniladi.
3. Ichonchlilik. Agar ishonchlilik muhim talab bo'lsa, arxitektura shunday mo'ljallangan bo'lishi kerakki, bunda xavfsizlik bilan bog'liq operatsiyalarning barchasi yoki yagona komponentada yoki kichik sonli komponentlarda joylashgan bo’lishi kerak. Bu xavfsizlik tekshirish xarajatlarni va muammolarini kamaytiradi va qobiliyatsiz taqdirda tizimini xavfsiz yopilishiga imkon beradigan tegishli himoya tizimlarini taqdim qiladi.
4. Mavjudlik. Agar mavjudlik muhim talab bo'lsa, arxitektura tizimi to'xtamasdan komponentlarini yangilash va almashtirish imkoniga ega ortiqcha komponentlarini o'z ichiga olgan bo'lishi kerak.
5. Barqarorlik. Agar barqarorlik muhim talab bo’lsa, tizim arxitekturasi tez- tez o’zgarib turishi mumkin bo’lgan nozik, o’z-o’zini tarkibidagi komponentalardan foydalangan holda qurilishi lozim. Ma'lumotlar ishlab chiqaruvchilar iste'molchi lardan ajratilgan bo'lishi kerak va birgalikda ma'lumotlar tuzilmalari yo'l qo'ymaslik lozim.