Magnit maydanindagi jaqtiliq spektrinin quramalasiwi. Zeeman effekti temasinda jaz

m ² +e H-b = 0, m ² – e H-b = 0 (2.5)
Kóriniske keledi, bunnan


b/m=ɷₒ² bolǵanı ushın (bul jerde ɷ-magnit maydanı bolmaǵan haldaǵı chastota ),
=
(2.7)
Sonday etip, teoriya bóliniw muǵdarı

Ańlatpaǵa teń degen, yaǵnıy magnit maydanınıń H kernewine proporsional degen juwmaqqa alıp keledi; tájiriybede de tap usınday boladi. Spektral sızıqlardıń sırtqı magnit maydanında bóliniwi ólshengen eń úlken magnit maydanları P. L. Kapitsa (1938 y.) tájiriybelerinde payda bolǵan. Hátte 320000 E ge jaqın maydanlardan da H menen ∆v bir-birine proporsional bolıwın Kapitsa anıqlaǵan. Joqarıda tabılǵan ∆w = ± 1/2 (e/m) H munasábet ∆w hám H dıń ólshep tabılǵan bahalarına tıykarlanıp turıp, Zeeyman effekti sebepli háreket qılıp atırǵan zaryadlar ushın e/m koefficientti tabıwǵa múmkinshilik beredi: e/m = 1, 765-10' GGSM, 1914 R. jılǵı ólshew nátiyjesi; e/m = 1. 761 107 SGSM, 1929 jılǵı ólshew nátiyjesi. Esaplab tabılǵan bul muǵdardı e/m nıń katod nurların elektr hám magnit maydanlarında awdırıwǵa arnalǵan tájiriybelerden tabılǵan ma`nisine (1, 769 -107) salıstırıwda atomniń optikalıq ózgesheliklerin belgileytuǵın zaryadlı bólegi elektron ekenlıgıne guman qalmaydi. Biraq e/m nıń eki metod boyınsha ólshewde tabılǵan bahaları ortasındaǵı parqi bul metodlardıń birinde qandayda bir zárúrli 31. 4-súwret. kemshilikler barma, degen gumanǵa alıp keldi. e/m koefficientti katod nurlarınıń awdırılıw boyınsha anıqlaw metodikasınıń aqırǵı jıllarda jaqsılanıwı nátiyjesinde bul koefficienttiń ma`nisi spektral Zeeymanniń maǵlıwmatlarina júdá tuwrı keletuǵın bolıp qaldı. Teoriya da, tájiriybe de ádetdegi sharayatlarda Zeeman hádiysesin baqlaw ushın ajrata alıw kúshi úlken bolǵan spektral apparatlar kerek ekenligin kórsetedi. Mısalı λ = 300, 0 nm bolǵanda 10 OOO E maydanda muǵdarı tek 0, 003 nm ge jetedi. Kapitsa isletgen magnit maydanlarında bóliniw muǵdarı 0, 15 nm ge jetip, prizmalı spektrograf járdeminde baqlaw múmkin bolǵan [8].
Túsindirme. Magnit maydanınıń elektron háreketine kórsetetuǵın tásirin tolıqlaw izertlew elektronnıń múyesh tezligi ózgergende onıń orbitasiniń gradiusi ózgermeytuǵınlıǵın soqır satadi. Orbitaniń radiusı ózgermegeni ushın múyesh tezlik ±∆w muǵdarda ózgergende sızıqlı tezlik ∆v = ± r∆w muǵdarda ózgeredi, sonday eken, elektronnıń kinetik energiyası ózgeredi. Bunda energiya qanday kúshlerdiń atqarǵan jumısı esabına ózgeredi, degen soraw tuwıladı. (Lorenc kúshi tezlik baǵdarına perpendikulyar bolıp, jumıs atqarmaydı) [10].
Másele elektromagnitik induksiya hádiyselerine keltiriledi. Magnit maydanı bolmaǵan waqıtta elektronnıń orbitadagi tezligi v0 bolsın. Magnit maydanı berilgende maydandıń kernewi nólden H ga shekem ózgergenge shekem ótken waqit ishinde induksiya elektr jurgiziwshi kúshi, yaǵnıy dúbeleyli elektr maydanı tásir etedi; bul maydannıń sızıqları ózgerip atırǵan magnit aǵımınıń baǵdarına perpendikulyar bolǵan tegislikte jatadı. Bul dúbeleyli maydan elektronǵa tásir etedi hám ózi dúbeleyli bolǵanı sebepli elektron jabıq jolda háreket qilǵanda da qandayda bir jumıs atqarıp, elektronnıń orbitadaǵi háreketiniń kinetik energiyasın ózgertiredi. Elektrodinamikadaǵi buǵan uqsaǵan kórinbe energetikalıq paradokslarda tap nátiyjede hal etiliwin eskertip ótiw artiqlik etpeydi. Mısalı, ózgermeytuǵın magnit maydanı berilgende terbelmeli háreketke keletuǵın magnit yamasa júzimli tútediń kinetik energiyası artıqshası da elektromagnitik induksiyaniń nátiyjesi bolıp tabıladı [5].