Magnit maydon elektromagnit induksiya elektromagnit tebranishlar elektromagnit to‘lqinlar

mavzu. O‘ZGARUVCHAN TOK ZANJIRIDAGI KONDENSATOR

Tajribalar, o‘zgarmas tok zanjiriga kondensator ulansa, undan tok o‘tmasligini ko‘rsatadi.

Chunki, kondensator qoplamalarining orasi dielektrik bilan ajratilgan. Lekin kondensatorni o‘zgaruvchan tok zanjiriga ulansa, undan tok

C


3.13-rasm

o‘tar ekan. Kondensator orqali o‘tuvchi tok kuchi qanday fizik parametrlarga bog‘liqligini o‘rganish uchun o‘zgaruvchan tok zanjiriga faqat kondensator ulangan holni qaraylik (3.13-rasm).

Kondensator sig‘imi C ga teng va unga qo‘yilgan kuchlanish
u = U_m cosωt (3–11)
qonuniyat bo‘yicha o‘zgarsin. Ulanish simlarining qarshiligi R = 0 bo‘lsin. U

holda kondensatordagi kuchlanish u = U_m

cosωt = ^q
C
bo‘ladi. Bunda q – kon-

densator qoplamalaridagi zaryad bo‘lib, q = CU_mcosωt ga teng. Zanjirdagi tok kuchini topish uchun zaryad formulasidan birinchi tartibli hosila olamiz:

i = q´= – U_m
Cω sinωt = U_m
Cω cos(ωt+ ^𝜋 ). Uni tok kuchining oniy qiymati
2

bilan solishtirilsa, I_m = U_m Cω ekanligi kelib chiqadi. Bunda I_m – tok kuchining maksimal qiymati. U holda kondensatordan o‘tuvchi tok kuchining tenglama- si quyidagicha bo‘ladi:

i = I_m
cos(ωt + ^𝜋 ). (3–12)
2

Bu tenglamani kondensatorga berilgan kuchlanish ifodasi (3–11) bilan solishtirilsa, zanjirdagi tok kuchi tebranishlari, kuchlanish tebranishlari-

dan faza bo‘yicha ^𝜋

2
ga oldinga borishini ko‘ramiz (3.14-rasm). 3.15-rasmda

o‘zgaruvchan tok zanjiriga faqat kondensator ulangan hol uchun o‘zgaruvchan tok kuchi va kuchlanishning vektor diagrammasi keltirilgan.

Zanjirdagi kondensatorning sig‘im qarshiligi:
X = ^{1 .} (3–13)
^c C
U holda tok kuchining amplituda qiymati quyidagicha bo‘ladi:
I = ^Um .
m _XC

Bu ifoda zanjirning bir qismi uchun Om qonuni bo‘lib, aktiv qarshilik o‘rnida X_C kattalik turibdi. Shuning uchun uni sig‘im qarshilik (reaktiv qar- shilik) deyiladi. Sig‘im qarshilik ham Ω (Om) larda o‘lchanadi.

Bundan kondensatordan o‘tuvchi tok kuchi kondensator sig‘imi va o‘zgaruvchan tok chastotasiga bog‘liq bo‘lishi kelib chiqadi. Sig‘im va chas- tota qancha katta bo‘lsa, zanjir qarshiligi shuncha kichik bo‘ladi va mos ravishda tok kuchi katta bo‘ladi.

T/4 T/2 3T/4 T
_O I_m = ωCU_m
𝜋
2


U_m

3.14-rasm. 3.15-rasm.