Махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик-технология

Лойиҳани амалга оширишда ходимларнинг фаоллиги, қизиқиши ва касбийлигини таъминлаш. Ушбу муаммо доирасида кадрлар тайёрлашнинг қуйидаги вазифалари биринчи навбатда менежментдан келиб чиқади: лойиҳани бошқариш жараёнида уларнинг ўрнини ва ролини аниқлаш, лойиҳанинг умумий мақсад ва стратегияси ва лойиҳа гуруҳидаги вазифаларни тушуниш қобилияти;

• унинг бўлинмаси ва шахсан ўзи ҳал этиши керак бўлган асосий муаммо ва вазифаларни аниқ ифодалаш қобилияти;
•лойиҳа бошқарнви муаммоларим ҳал қилишнинг замонавий ёндашувлари ва усуллари бўйича билимлар олиш;

• 
  иш жойингизда муайян муаммоларни самарали ҳал этиш учун ушбу ёндашув ва услубларни танлаш ва улардан фойдаланиш кўникмаларини олиш;
  
• 
  муаммоларни ҳал қилиш жараёнида гуруҳ ишларини бошқариш технологиясини ўзлаштириш;
  
• 
  бўйсунувчилари самарали иш усуллари ва кўникмаларини, энг аввало, ўзларининг фаолият натижаларини талаб этадиган натижаларга эришиш мотивларини ўзлаштириш.
  

Тавсия этилган таълим турлари:

• 
  университет (олий ўқув юртлари) ўқитувчилари ва консалтинг фирмалари томонидан лойиҳа жамоаси мутахассислари учун умумий таълим курслари;
  
• 
  тажрибали (тегишли тажрибага эга) корхоналар иштирокидаги маслаҳатчилар (консултантлар) томонидан олиб бориладиган тематик семинарлар;
  
• 
  маслаҳатчилар иштирокида лойиҳаларни амалга оширувчи ташкилотларда менежерлар ва мутахассислар учун амалиётлар ўтказиш;
  
• 
  "ходимлар ўйинлари" - мақсадли тренинглар, асосан, менежерлар ва мутахассислар иштирокида аниқ вазифаларни ҳал қилишда иштирок этади;
  
• 
  ўқитувчилар ва маслаҳатчилар тайёрлаш, таълим технологияларини ва лойиҳаларни узатиш.
  

2. 
   Лойиҳани бошқаришнинг кадрлар жиҳатлари
   

Инсон (меҳнат) ресурслари лойиҳани бошқариш тизимида алоҳида ўрин тутади.
Лойиҳа ходимларини бошқариш қуйидаги жараёнларни ўз ичига олади:

• 
  ташкилий режалаштириш;
  
• 
  лойиҳани кадрлар билан таъминлаш;
  
• 
  лойиҳа командасини (жамоасини) яратиш.
  

Бундан ташқари, лойиҳа ходимларини бошқариш ишни самарали бажариш ва лойиҳани муваффақиятли якунлаш учун зарур бўлган лойиҳа ишчиларини мониторинг қилиш ва мотиватсия қилиш функсияларини амалга оширади.
Ташкилий режалаштириш - лойиҳада ролларни аниқлаш, ҳужжатлаштириш ва лойиҳадаги ролларни тарқатиш, масъулият ва жавобгарлик.
Бошқарувнинг асосий объекти - индивид, шахс (ишчи, ижрочи) бўлган анъанавий ходимларни бошқаришдан фарқли ўлароқ, лойиҳа ходимларини бошқариш лойиҳа жамоасига қаратилади. Ушбу лойиҳанинг муваффақиятини асосан белгиловчи айнан жамоавий ҳаракатлардир.
Лойиҳани амалга оширишнинг энг қийин вазифаси лойиҳа менежери (бошқарувчи) ни танлашдир. Танлашнинг асосий омиллари қуйидагилардир:

• 
  лойиҳани бошқариш тажрибаси;
  
• 
  лойиҳа жамоаси билан мувофиқлиги;
  
• 
  шахслараро кўникмалар;
  
• 
  лойиҳанинг жойлашуви;
  
• 
  ваколат;
  
• 
  иш ҳажмлари;
  
• 
  обрўси;
  
• 
  иш ҳақи (гонорар);
  
• 
  бошқалар.
  

Лойиҳа раҳбарининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:

• 
  лойиҳа гуруҳини шакллантириш ва унинг фаолиятини ташкил этиш;
  
• 
  мавжуд ресурслардан фойдаланиб, лойиҳанинг якуний натижаларини маълум бир вақт оралиғида амалга ошириш;
  
• 
  юқори ноаниқлик шароитида қарор қабул қилиш;
  
• 
  тақвимли режалаштириш ва лойиҳалаштириш;
  
• 
  лойиҳа ташкилотлари, етказиб берувчилар, пудратчилар, инвесторлар, консултантлар, мижозлар ва компания бошқаруви билан ўзаро ҳамкорлик қилиш;
  
• 
  ишни бажариш ва харажатларни назорат қилишни таъминлаш - бошқарувчи жараёнлар ва функсияларни бошқаришни таъминлаши керак.
  

Лойиҳа раҳбарини танлашда тўрт муҳим қоидага эътибор қаратилиши керак:

1. 
   Корхона бошқарувида юқори лавозим эгалари бўлганлиги сабабли лойиҳа бошқарув функсияларини одамларга ўтказишнинг ҳожати йўқ.
   
2. 
   Лойиҳа раҳбарининг иш ҳақи лойиҳа вазифаларини бажариш натижалари билан белгиланади, у бошқарадиган бўғинларнинг сони бўйича эмас.
   
3. 
   Лойиҳа менежери учун компаниянинг энг юқори ҳақ тўланадиган ходими бўлиш шарт эмас.
   
4. 
   Лойиҳани амалга оширишнинг энг юқори самарадорлигига эришиш учун, менежерларнинг рағбатлантирилиши ва мансаб ўсиши учун амалга ошириладиган лойиҳаларнинг мураккаблиги ва кўламига, маҳоратга, касбий маҳоратга қараб компания таркибидаги бошқарув лойиҳаларининг айланишини таъминлаш керак.
   

Лойиҳа раҳбарининг етакчилик даражаси унинг махсус билимлари, шахсий хусусиятлари, буюқ (фармойиш) бериш қобилиятига, шунингдек, тажрибага эга бўлган бошқа кўплаб фазилатларга асосланган. Уларнинг баъзиларига эътибор қаратамиз:
муаммоларни олдиндан билиш қобилияти; тўғри эчимини ўз вақтида топиш қобилияти;
лойиҳанинг вақт ва харажатлар параметрларини бошқариш қобилияти (бир вақтнинг ўзида);
консенсусга очиқлик;
маданий (кенг маънода) фарқларни (маданият, менталитет ва бошқалар) ҳисобга олиш қобилияти;
ҳокимиятни ваколатли ходимларга топшириш қобилияти;
жамоа аъзоларининг фикрларини жамлаш (умумлаштириш) ва жамоа учун катализатор вазифасини бажариш қобилияти.
У тайинланганидан кейин лойиҳа менежери лойиҳа ишининг бўлинмасини, лойиҳанинг ташкилий тузилишини белгилайди, кейинчалик ходимларнинг ишларини мувофиқ равишда ташкил қилади.
Бундан ташқари, лойиҳа менежери ҳар бир ходимнинг масъулиятини тавсифловчи ташкилий тузилма ва зарур иш таърифларини ўз ичига олган лойиҳани ташкил этиш бўйича қўлланма ишлаб чиқиши керак.
Ходимларнинг ишлаши (ишга олиш, лойиҳага тасдиқлаш, баҳолаш, қайта тайинлаш, лавозимни кўтариш/пасайтириш, иш фаолиятининг самарадорлигини баҳолаш)нинг барча жиҳатлари ҳужжатлаштирилиши ва меҳнат қонунига мувофиқ бўлиши керак.
Айнан лойиҳа жамоаси яратилишида, яъни лойиҳани амалга оширувчи лойиҳа менежерига қарашли бир гуруҳ ходимларни тузиш ва унинг режасини бажарилишини таъминлашга қаратилган чора-тадбирларга, ва шунингдек жамоанинг сони ва касбий малакасини аниқлашга катта миқдорда вақт ва куч сарфланади.
Лойиҳа қатнашчиларининг тахминий таркиби 14-расмда келтирилган. Иштирокчилар сони бир неча дан бир неча юзгача ёки ундан ҳам кўпроқ бўлиши мумкин. Агар лойиҳа мураккаб ва кенг миқёсли бўлса, уни амалга оширишда бир нечта жамоалар иштирок этиши мумкин. Шу билан бирга, лойиҳанинг асосий мақсади ҳар бир жамоанинг маҳаллий мақсадларини амалга ошириш орқали эришилади.
Лойиҳа жамоаси анъанавий ва норасмий гуруҳлардан фарқ қилади.
Анъанавий жамоа барқарор жамоа бўлиб, бир раҳбарга бўйсунадиган ходимлардан ташкил топган.
Норасмий жамоа ўз манфаатларига ёки бошқа сабабларга кўра ихтиёрий равишда иштирок этадиган турли бўлинмалар ходимларидан иборат бўлиши мумкин.
Лойиҳа жамоаси лойиҳанинг мақсадларига эришиш учун яратилган турли идоралар мутахассисларини вақтинчалик расман тартибга солувчи бирлашма ҳисобланади. Анъанавий жамоа сингари лойиҳа жамоаси лойиҳа муддати давомида лойиҳа менежерига бўйсунади.
Лойиҳа менежери ўзларининг ва жамоа аъзоларининг функсионал мажбуриятларини аниқ таърифлашлари керак. Расмий муносабатларнинг ўзига хос хусусиятлари ва функсиялари билан биргаликда функсионал мажбуриятлар лойиҳа жамоасидаги ролларнинг тақсимланишини аниқлайди.
Лойиҳа жамоаси таркибида асосий ролларни аниқлашга қаратилган кўплаб ёндашувлар мавжуд.
Ҳар бир жамоа аъзосининг ўзига хос хусусиятларига кўра, қуйидаги ролларни ажратиш мумкин:
ташкилотчи - координатор - одатда, жамоа етакчиси, амалий машғулотлар режалаштириш ва ташкил этиш, биргаликдаги тадбирларни ташкил этиш ва мас ъулиятни тўғри тақсимлаш маҳорати билан прагматик ва амалий фикрлаш қобилиятига эга жамоанинг аъзоси;
таҳлилчи - фикрлаш тизимига эга бўлган энг мувозанатли жамоа аъзоси; музокарачи - юқори мулоқот қобилиятлари, ишонтитиш қобилиятига эга, ташқи муҳитда кенг алоқада бўлган гуруҳ аъзосидир;
танқидичи - танқидий фикрлайдиган жамоанинг аъзоси ва турли хил жамоавий ҳаракатларнинг барча хавфларини аниқлаш қобилиятига эга;
жамоанинг руҳи (қалби) - жамоанинг энг ҳиссий ва қувноқ аъзосидир, унинг “импулсе” ва “виждонидир”;
мутахассис - асосий оператсияларни бажарадиган юқори малакали жамоанинг аъзоси;
хўжалик эгаси - жамоа жиҳозлари ва ускуналари учун масъул бўлган жамоа аъзоси;
фикрлар ишлаб чиқарувчиси (гўялар генератори) - энг эркин, мажозий фикрлаш тарзига эга бўлган, юқори даражадаги таълим, кенг дунёқараш, ривожланган ижодий фикрлаш билан жамоанинг аъзоси;
стратегист жамоа фаолиятининг асосий йўналишини сақлаб қолиш, лойиҳа туюлишини шакллантириш ва аниқлаштиришга қодир бўлган стратегик фикрлаш гуруҳининг аъзоси.
стратегист - стратегик фикрлайдиган, жамоавий фаолиятнинг асосий йўналишини сақлаб турадиган, лойиҳанинг тафаккурини шакллантириш ва аниқлаш қобилиятига эгажамоа аъзосидир.
Умумий версияда лойиҳа жамоаси менежер бошчилигидаги уч гуруҳдан иборат (14-расм): лойиҳанинг асосий жамоаси, ёрдамчи ёки қўллаб-қувватлаш жамоаси ва маслаҳатчилар.
Лойиҳа ходимларининг малакаси диққат билан ўрганиб чиқилиши керак. Бундан ташқари, лойиҳа ҳар бир жамоа аъзосининг малакасини ошириш имкониятини таъминлаши керак.
Ҳозирги вақтда лойиҳа менежменти мутахассислари учун иккита таниқли сертификатлаштириш тизими мавжуд бўлиб, уларнинг ҳар бири ўз касбий стандартига таянади:

1. 
   ПМИ сертификати Америка ПМБОК стандартига асосланади ва ушбу ҳужжатда тавсифланган материал миқдори лойиҳа бошқаруви бўйича махсус билим даражасини баҳолаш имконини беради. ПМИ сертификатини муваффақиятли топширган мутахассис лойиҳа менежменти бўйича профессионал (ПМП) малакасини олади.
   
2. 
   ИПМИ сертификати ИCБ стандартига асосланади ва лойиҳа менежерлари, дастурлари ва лойиҳа портфеллари ва лойиҳа ходимлари ходимларига эга бўлиши керак бўлган билим ва тажрибани баҳолаш имконини беради. Баҳолаш мутахассисликнинг техник, қизиқиш ва контекстуал элементларини, шунингдек, мутахассисларнинг амалий тажрибасини ва улар иштирок этган лойиҳаларнинг мураккаблигини ҳисобга олади. Лойиҳа менежменти соҳасида шахсий тажриба ва билимга қараб ИПМИ сертификатини муваффақиятли топширган мутахассис тўртта маҳорат даражасидан бирини олади:
   

Дастур ва лойиҳа директори (CПД);
Лойиҳа менежери (CСПМ);
Лойиҳа бошқариш бўйича мутахассис (CПМП);
Лойиҳа менежери (CПМА).
Инноватсион лойиҳаларни бошқариш бўйича мутахассисларга "илмий-техник ва ишлаб чиқариш соҳаларида инноватсион фаолият менежери" касбининг профессионал стандарти билан тартибга солинган махсус малака талаблари қўйилади.

3. 
   Ходимларни бошқаришнинг психологик жиҳатлари