Махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти
Download 0.57 Mb. Pdf ko'rish
|
bxarajatlar hisobining maqsadi vazifalari va tamoyillari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Komplekslar nomi Mahsulot tannarxining pasayishi mlrd. so’mda foizda
- Respublika bo’yicha jami 2079,5 20,38
|
Tannarxni pasaytirishning asosiy yo’nalishlari Import qilinadigan resurslar narxlarini qayta ko’rib chiqish va pasaytirish Materiallar sarfi me’yorlarini pasaytirish Mahalliy xom-ashyo va materiallardan foydalanish darajasini oshirish Foydalanilmayotgan ishlab chiqarish quvvatlarini konservatsiya qilish Mahsulot ishlab chiqarish texnоlogiyasini takomillashtirish Ma’muriy-boshqaruv xodimlari sonini qisqartirish 1-jadval 2009-yilda O’zbekistonda iqtisodiyot komplekslari bo’yicha ishlab chiqarilganmahsulotlar tannarxini pasaytirish bo’yicha erishilgan natijalar Komplekslar nomi Mahsulot tannarxining pasayishi mlrd. so’mda foizda Geologiya, yoqilg’i-energetika, kimyo, neft-kimyo va metallurgiya sanoati kompleksi 1156,3 21,9 Mashinasozlik, elektro texnika va aviatsiya sanoati hamda mahsulotlarni standartizatsiyalashtirish kompleksi 156,2 18,5 Kommunal soha, transport, kapital qurilish va qurilish industriyasi kompleksi 458,8 21,3 Qishloq va suv xo’jaligi, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlash hamda istewmol tovarlari kompleksi 295,1 20,0 Ta’lim, sog’liqni saqlash va ijtimoiy muhofaza kompleksi 13,1 20,2 Respublika bo’yicha jami 2079,5 20,38 Jadvaldan ko’rinadiki, 2009-yilda respublikamiz bo’yicha mahsulotlar tannarxini 2079.5 mlrd. so’mga yoki 20,38 foizga qisqartirishga erishilgan. Hozirgi global moliyaviy-iqtisodiy inqirozni bartaraf etishda muhim chora- tadbirlar qatoriga tannarxni pasaytirishning kiritilishidan xarajatlarning nafaqat xo’jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy-xo’jalik faoliyatida, balkim butun boshli mamlakat mamlakat hayotida asosiy ko’rsatkich ekanligini bilib olishimiz mumkin. Shunday ekan, xo’jalik yurituvchi subyekt rahbarlari (mulkdarlar, tadbirkorlar, aksiyadorlar) hamda ularning mehnat ahli bu ko’rsatkichga jiddiy yondashishlari va doimiy nazorat qilib borishlari zarur. Yuqorida ta’kidlaganimiz kabi xo’jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy- xo’jalik faoliyatining asosiy ko’rsatkichlaridan biri, moliyaviy hisobot elementi – bu xarajatdir. Har qanday korxona, tashkilot o’z faoliyatini tashkil qilish jarayonida turli xil sarflarni amalga oshiradi, masalan, qishloq xo’jaligida faoliyat yurituvchi fermer xo’jaligi qishloq xo’jaligi mahsulotini ishlab chiqarish uchun mehnat haqi xarajatlari (ijtimoiy sug’urta ajratmalari bilan), urug’lik va ko’chat materiallari, o’g’itlar, o’simlikni himoya qilish vositalari va shu kabi boshqa turli xarajatlarni amalga oshiradi. Xarajatlarga turli adabiyotlarda turlicha deb bo’lmasada, bir-biriga yaqin ta’riflar berilgan, ularning ayrimlari quyidagilar: 1. Xarajat deganda, hisobot davrida korxona aktivlarining kamayishi yoki majburiyatlarning ko’payishi tushuniladi 2 . 2. Xarajat – bu mahsulotni ishlab chiqarish, tovarlarni sotish va xizmatlar ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan sarflarning puldagi ifodasidir 3 , boshqacha qilib aytganda ko’zlangan maqsadga erishish uchun amalga oshirilgan sarflarening puldagi ifodasidir. 3. Xarajatlar – bu hisobot davri davomida kompaniya mulkdorlariga badal to’lovlari bilan bo’gliq bo’lmagan holda kapitalning kamayishida o’z aksini topgan aktivlarning chiqarib ketilishi va boshqa eskirishi yoki majburiyatlarning o’sishi shaklida yuz beradigan iqtisodiy naflarning kamayishidir 4 . 4. Xarajatlar – mahsulotlarning (tovarlarning) yetkazib berilishi yoki ishlab chiqarilishi, xizmatlarning ko’rsatilishi yoki boshqa bir, xususiy kapitalning kamayishiga olib keluvchi, biroq uning qatnashchilar o’rtasida taqsimlanishi bilan bog’liq bo’lmagan faoliyat turlarining amalga oshirilishi oqibatida aktivlarning kamayishi yoki boshqa xil sarflanishi yoki / va qarzlarning (passivlarning) yuzaga kelishidir 5 . Keltirilgan ta’riflarni schotlardagi harakatini ifodalaydigan bo’lsak, quyidagicha bo’ladi: 2 K.B.Urozov. Buxgalteriya hisobi va audit. T.: “O’qituvchi”, 2004. 245-bet 3 Musayev H.N. Audit. T.: “Moliya”, 2003. 143-bet 4 S.N.Toshnazarov. Xalqaro hisob asoslari. Ma’ruza matnlari to’plami. Samarqand-2008. 83-bet 5 I.A.Zavalishina. Yangicha buxgalteriya hisobi. Amaliy qo’llanma. T.: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi”, 2004. 91-bet 2810 9110 6710 9420 100000 100000 100000 100000 100000 100000 C1 5110 6610 100000 100000 2-chizma: Xarajatlarning schotlarda ifodalanishi Chizmadan ko’rinib turibdiki, aktivlarni ifodalovchi schot kamaymoqda, majburiyatlarni ifodalovchi schot esa ko’paymoqda. O’zR Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5-fevraldagi 54-son qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot (ishlar, xizmatlar) ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish to’g’risida Nizom” (bundan keyin “Xarajatlar tarkibi… to’g’risida”gi Nizom)ga muvofiq barcha xarajatlar quyidagicha guruhlanadi Download 0.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|