Majburiyatini

Kognitiv (bilish) soda (si). Bunga urganilgan materialni es- lab kolish va kayta xogirga olish maksadidan tortib muammolarni dal kilishgacha bulgan maksadlar kiradi-ki, bu jarayonda mavjud bilimlarni kayta yodga olish, ilgari urganilgan goyalar, metodlar, protseduralar (darakat vositalari) bilan yangicha mushtarakligini

^osil kilish zarur, yangilarini yaratish dam shunga kiradi. Ekspert badolari, shuningdek, B. Blum va uning damkasblari u k i t u v ch i l a r urtasida utkazgan surov ma’lumotlariga ,\amda adabiyotlar tad1gili- ga kura, kundalik amaliyotda, darsliklarda, dasturlarda ilgari su- rilgan kuplab ta’lim maksadlari bilish sodasiga taalluklidir.

2. 
   Affektiv (emotsional — kadriyatli) soda. Unga atrofdagi olam dodisalariga nisbatan oddiy kabul kilish, kizikish, ta’sirga ja­ vob berishga tayyorlikdan tortib, kadriyat yunalishini va munosa- batlarni uzlashtirish, ularni faol namoyon kilishgacha bulgan shax- siy-emotsional munosabaglarni shakllantirish maksadlari kira­ di. K,izikishlar va mayllarning shakllanishi, u yoki bu tuyguni kechirish, munosabatlarning shakllanishi, uning anglanishi va fao- liyatda zudur to pishi singari maksadlar ushbu sodaga kiradi.
   
3. 
   Psixomotor sodasi. Bunga darakat (motor), manipulyativ fao- liyatning u yoki bu turlarini, asab-muskullar koordinatsiyasini shakl-
   

lantirish bilan boglik, mak;sadlar kiradi. Ushbu soxa ga ta’lim mak­ sadlari umumiy yigindisining kichik bir sismi taallukdidir. Yozuv va nutk; kunikmalari, shuningdek, jismoniy tarbiya, mednat ta’limi doirasida olga suriladigan maksadlar shular jumlasidandir.
Ishonchli, xa ki ki y maksadlar sistemasini yaratish nazariyotchi- larnigina k,izik,tiruvchi mavdum masala emas. Mak,sadlarning anik,, tartibga solingan ierarxik tasnifidan foydalanish pedagog ama- liyotchilar uchun kuyidagi sabablarga kura zarurdir:

• 
  barcha darakatlarning bosh mak,sadga karatilishi. Ukdguvchi tak- sonomiyadan foydalanar ekan, mak,sadlarni anikdashtirib, konk- retlashtiribgina kolmay, birinchi galdagi vazifalarni, kelgusi- dagi ishlarning tartib va istik;bolini belgilay turib, ularni tar­ tibga dam soladi.
  
• 
  uk,ituvchi va ukuvchining birgalikdagi ishidagi anikdik va osh-
  

koralik (ochikdik). Konkret ukuv maksadlari uk,ituvchiga ularning umumiy ishidagi niyatlarni ukuvchilarga tushuntirish, mudokama щ sh sh , 1dizikuvchi dar bir shaxe, jumladan, ota-onalar, inspektor- larning tushunishi uchun anik, kdpib kuyish imkonini beradi;

• 
  ta’lim natijalarini badolash etalonini yaratish. Faoliyat na- tijalari ork,ali ifodalangan mak,sadlarning anik, ta’rifiga muro- jaatdan nisbatan ishonchlirok, va ob’ektivrok, badolashga utiladi.
  

Etalonni dar doim dam uk,ituvchi joriy etishi majburiy emas. Uni bolalar bilan birgalikda ishlab chik,ish va anikdashtirish mum­ kin. Tugri, ilmiy ishlab chik,ilgan boshk,a tizimlar singari, takso­ nomiya dam ma’lum darajada «shafk,atsizlik». Lekin bunday «shaf- kdtsizlik» — ukuv jarayoni mak,sadga yunaltirilganligining ters tomonidir. U ish olib borishning bir tomonlama usulini garchi bunga intilish yuz berishi mumkin bulsa-da, uk,ituvchidan dam, ukuv- chidan dam talab k,ilmaydi.
Taksonomiyaning kognitiv va affektiv mak,sadlarni k,amrab oluv­ chi, nisbatan kuprok, ishlangan va umumtomonidan kuprok, ishlati- ladigan sodalarining asosiy kategoriyalarini kurib chpkdmiz. Tilga olingan ikki sodadagi mak,sadlarga erishish imkoniyatini tak;k,os- laymiz. Kognitiv mak,sadlarga dare jarayonida yoki bir k,ator dars- lar mobaynida erishish mumkin.
Nisbatan chukurrok, va shaxsiy xarakterga ega affektiv mak,sad- larni k,isk,a muddatli natijalar sifatida (albatta, kuyi daraja- lar doirasidan chik,ilsa) sifatida tasavvur k,ilib bulmaydi. Kog­ nitiv mak,sadlarni ob’ektivlashtirish, faoliyat namunasi sifati­ da tasavvur etish osonrok,. Shuning uchun pedagogik diagnostikada affektiv mak,sadlar taksonomiyasi kullanilsa dam, texnologik ish- lanmalar boiщa tipdagi mak,sadlar, kupincha kognitiv mak,sadlarda olib boriladi.
Oxirgi un besh yil mobaynitsa pedagogik makradlar taksonomiyasi- ni ishlab chikish davom etdi, bir nechta: kognitiv, affektiv, psixo­ motor, operatsion-faoliyatli taksonomiya variantlari yaratildi. Ammo bugungi kunda kognitiv soxada B. Blum tizimi kengrok, yoyilgan. Biz- ning tadk,ik,otimizda dam kognitiv soxadagi B. Blum tizimi kuprok kizikish uygotdi. Shuning uchun uni batafsilrok, kurib chikamiz.