Majburiyatini

Ukuvchi. Yozma matn kurinishidaga material tuzilishining mantikiyli- gini baxolaydi, xulosalarning mavjud ma’lumotlarga mosligini baxolaydi, ichki mezonlardan kelib chikib u yoki bu faoliyat natijasining axamiyati- ni baxolaydi, tashki mezonlardan ke­ lib chikib u yoki bu faoliyat natija­ sining ax;amiyatini baxolaydi.

Tad^ikrt jarayonida maksadlarni konkretlashtirishning kuyi- dagi algoritmi sinab kurilgan va amalda foydalanish uchun tavsiya etilgan:

1. 
   Makradni yozish.
   
2. 
   Alodida suz va iboralardan foydalangan dolda, makradga eri- shilganidan darak beruvchi ta’lim natijalarini ifodalaydigan xo- maki reja tuzish.
   
3. 
   Xomaki rejani saralash. Takroriy va nomakrul bandlarni chikdrib tashlash. Mudim bulib tuyulgan barcha tushunarsiz ta’rif- lar uchun 1 va 2- bandni takrorlash.
   
4. 
   Makradga erishishning dar bir dalili (dar bir darakat)ni tulik, tavsiflash. Bu tavsifning xarakterini, sifatini va eng mudim deb disoblangan mikdor kursatkichlarini uz ichiga olishi kerak.
   
5. 
   «Agar kimdir ushbu natijalarga erishsa va tilga olingan ish- ning dar birini namoyish kilsa, u maksadga erisha oldi, deya ola- manmi?» degan savolni berib, ta’riflarni tekshirish. Ushbu savol- ga krnikdrli javob bera olsangiz, makradlar tadlili tugallanadi.
   

«UKituvchi — ukuvchi» tizimida taksonomik yondashuvning ieda- gogik maksadlarni belgilashga ta’sirini kurib chikdmiz.

1. 
   Ukiguvchi dar bir ukuvchini ukita sh boshlanadigan dastur buli- mi va blokini belgilaydi.
   
2. 
   Keyin anikdangan boshlangich blok buyicha test utkaziladi. Bundan kuzlangan maksad — ukuvchi avvaldan kdnday malakaga ega- ligini, ya’ni k;anday malaka ustida ishlash shart emasligini anik,- lash (dar bir ukuv makradi uchun egalikning talab k^linadigan da- rajasi, odatda, 85 %dir).
   
3. 
   Dastlabki test natijalarini badolar ekan, ukituvchi dar bir ukuvchi uchun kursatma tuzib chikdsi, unda ukuv faoliyatining turla- ri — ukdguvchidan individual masladat olish, darslik va boshkd bosma materiallar bilan ishlash, gurud mashgulotlari kursatiladi.
   
4. 
   Ukuvchi ukuv materialini oladi, ukuv maksadlari (material kismlari) ustida navbat bilan ishlaydilar. Ularning dar biri buyi­ cha joriy tekshiruvdan utadi, natijada u makradga erishishning ta­ lab kilishan darajasi (85 %)ni namoyish k;ilishi kerak.
   
5. 
   Ukuvchi barcha makrad (k,ism)ni ishlab bulgach, ukuv makradla- rining (ukuv materiali k,ismlarining) damma bloki buyicha yakuniy testdan utadi. Modiyatiga kura, bu test dastlabki gestning bir va­ rianta disoblanadi damda blokning barcha ukuv maksadlari ni (ukuv materiali mazkur bulimining barcha kdsmlarini) kdmrab oladi.
   

Bir yoki bir nechta ukuv makradi uzlashtirilmay dolgan takdirda uk,itishning tegishli krsmi takrorlanadi. Bulim tulik, uzlashtiril- ganda (mazkur yakunlovchi test buyicha 85 %dan kam bulmagan kursat-
kich), ukuvchi navbatdagi bulimga utadi va ukuv maksadlarining ke- yingi bloki uchun dastlabki testni topshiradi. Ukuv tartibining davriyligi ukuv maksadlarining dar bir bloki uchun takrorlanadi.
Mazkur tizimning yukori darajada anik-ravshanligini ta’kid- lamasdan bulmaydi. Birok bunga nimaning disobidan erishiladi? Butun materialning kichik-kichik kismlarga bulib tashlanishi bu yerda kalit vazifasini utaydi, ularda «axlokiy maksadlar» ikir- chikirigacha ifodalangan buladi. Buning teskari tomoni — ukuv materiali uz-uzidan mayda-mayda bulaklarga bulinganidir. Albat- ta, bu tizim amal kiladi va ma’lum samara keltiradi (chunki uning asosida reprodukgiv uzlashtirishga yunaltirilgan mezoniy bado- lash va anik maksad yotadi).
Dasturiy ukitishning rivojlanishi — ukuv materialining tex­
nologik va boshka bulimlarini urganishga muljallangan didaktik materiallarning alodida tuplami — «ukuv paketlari» ishlab chiki- lishiga olib keldi. Tuplamga:

• 
  ukuv materiallari va kullanmalar;
  
• 
  ukuvchgshar ishini tashkil etuvchi dasturilamal (yoki kursatma- lar tuilami);
  
• 
  standarglashtirilgan nazorat vositalari;
  
• 
  ukituvchining tashkiliy-masladat xarakteriga ega bulgan oz- gina yordami bilan rejalashtirilgan natijalarga erishishni na- zarda tutuvchi kushimcha va yordamchi ukitish vositalari kiradi.
  

Ukuv paketlarini kullash tufayli erishiladigan tashkiliy mos- lashuvchanlik ularni dam an’anaviy, dam noan’anaviy shakllarga kiritish imkonini beradi damda ta’limning sezilarli darajada individuallashishiga olib keladi.
Ukuv paketlari ukuvchilarning ishini izchil didaktik dastur- lashtirish rudida rejalashtiriladi:

• 
  ukuv maksadlarini kuyish;
  

* axborotlarni takdim etish;

• 
  test.
  

Ukuv paketining tuzilishi kuyidagicha:

• 
  ukuv maksadini kuyish;
  
• 
  ushbu ukuv paketa doirasida erishiladigan bir yoki bir nechta ukuv maksadlarini ta’riflash;
  
• 
  dastlabki testni utkazish (bilim va malakani tekshirish);
  

ya ukuv materiallari tuplami va ukuvchilar ishining instruktiv ruyxati;

• 
  ukuv ishini tashkil kilish uchun joriy uzini-uzi tekshirish vositalari;
  
• 
  yakuniy tekshirish vositasi — mustakil ukuv ishi natijala- rini badolash uchun test.
  

28. 
    — Ta’lim sifatini boshkarish
    

Kurinadiki, ukuv paketa ukuv faoliyatini amalda tulik, dasturlash- tirishga muljallangan. Bunday paketlar tegishli firmalar yoki keyin- gi ukuv jarayonini rejalashtarish va ishlab chikish jarayonida ukituv- chining uzi tomonidan tayyorlanishi mumkin. Aytish joizki, paketga kiruvchi materialiar, tuzilishiga kura kattik tartib asosiga kurilgan bulishiga k,aramay, jonli, yorkin va jozibali bulishi mumkin.
Kuplab u^ituvchilarning tajribasini umumlashtirish asosida tuzilgan ukuv paketini ishlab chi kish ga oid kiskacha dasturilamal- ni keltiramiz. Dasturilamal nazorat varak,asi shaklida tuzilgan, unga ukituvchi ukuv paketini tayyorlash jarayonida xam, uni tugat- gandan sung xam murojaat etadi.