Maktab amaliyotchi psixologlari uchun psixologik xizmatdan innovatsion

Ta’lim sohasida psixolog faoliyatining huquqiy asoslari 

 

Psixologik  xizmat  haqida  Nizom  amaliyotchi  psixolog  o`z  faoliyatida  amal 

qiladigan  asosiy  hujjat  hisoblanadi.  Psixologik  xizmat  haqida  Nizom  Sobiq 

Ittifoqda 1989 yilda qabul qilingan. Ushbu Nizomga ko`ra psixologlar haftasiga 41 

---

 

 

 

 

 

12 

soat ishlashar edi. O`zbekiston mustaqillikka erishganidan so`ng barcha sohalarda 

bo`lgani  kabi  psixologik  xizmat  sohasida  ham  bir  qancha  muvaffaqiyatlarga 

erishildi. Ulardan biri 1994 yilda tuzilgan "O`zbekiston Respublikasi xalq ta'limida 

psixologik  xizmat,  xalq  ta'limi  tizimida  ishlaydigan  psixologlarning  malakasini 

oshirish  va  ularning  attestatsiyasi  haqida  Nizom"ning  Xalq  ta'limi  vaziri 

J.G`.Yo`ldoshev  tomonidan  tasdiqlanishi  (1996  yil  5  aprel)  bo`ldi.  2001  yilda  bu 

Nizomga o`zgartirish kiritildi. Nizomga yettinchi bo`lim, kasb hunarga yo`naltirish 

bo`limi  ham  qo`shildi.  Maktablarga  maxsus  kasb-hunarga  yo`naltirish  darslari 

kiritildi.  Ushbu  darslarni  psixologlar  o`ta  boshlashdi.  2002  yilda  Nizomga  qayta 

o`zgartirish kiritildi. Bu o`zgarishning salbiy va ijobiy tomoni bo`ldi. Ijobiy tomoni 

shundaki, psixolog xonasini jihozlash maktab, litsey, kollej ma'muriyati zimmasiga 

yuklatildi.  Salbiy  tomoni  esa,  o`quvchilar  kontingentining  ortishida  namoyon 

bo`ldi. Maktabda o`quvchilar soni 1000 nafar va undan ortiq bo`lsa, bir shtat birligi 

psixolog ajratiladigan bo`ldi. Kollejlarda 750 va undan ortiq o`quvchilarga 1 shtat 

birligi  psixolog  ajratilishi  belgilandi.2010  yilda  Nizomga  qayta  o`zgartirish 

kiritildi.   

Psixologik  xizmat  haqida  Nizom  (1996  y)  6  bo`limdan  iborat.  Ular: 

Umumiy qoidalar quyidagi bandlarni o`z ichiga olgan. 

1.  Psixologik  xizmat  xalq  ta'limi  va  oliy  o`rta  maxsus  ta'lim  tizimining 

muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. 

2.  Psixologik  xizmat  mutaxassislari  barcha  muammolarni  hal  qilishda  har 

qaysi  shaxsning  “pedagog,  o`quvchi,  talaba,  ota-ona”  manfaati  va  uning  har 

tomonlama garmonik rivojlanishidan kelib chiqqan holda yondashadi. 

3.  Psixologik  xizmat  mutaxassislari  o`z  faoliyatlarini  tibbiyot  xodimlari, 

defektologik  xizmat,  muhofaza  qilish  tashkilotlari,  muayyan  komissiyalar, 

balog`atga yetmagan o`smirlar inspeksiyasi, ota-onalar qo`mitasi, ishlab chiqarish 

jamoasi, jamoatchilik bilan uzviy aloqada amalga oshiradilar. 

Amaliyotchi  psixologlar  o`qituvchiga  berilgan  barcha  imtiyozlardan 

foydalanish  huquqiga  ega.  Ularning  mehnat  ta'tili  muddati  barcha  o`qituvchilar 

bilan  barobardir.  1996  yildagi  Nizomga  ko`ra  o`quvchilar  soni  500gacha  bo`lgan 

maktablarda  1  ta  psixolog  lavozimi  belgilanadi.  O`quvchilari  500  kishidan  ortiq 

kontingentdagi  maktablarda  har  500  o`quvchi  uchun  ikkinchi  psixolog  lavozimi 

belgilanadi.  Maktabgacha  tarbiya  muassasalaridagi  har  bir  bolalar  muassasasida 

1shtat birligida bolalar psixologi lavozimi belgilanadi. Kollej va litseylarda har 250 

o`quvchi  uchun  shtatli  psixolog  lavozimi  tayinlanadi.  O`quvchilar  soni  250 

kishidan  yuqori  kontingentli  hollarda  har  250ta  o`quvchi  uchun  qo`shimcha 

psixolog shtati belgilanadi.  

Psixoprofilaktika ishlari. 

1. Ushbu yo`nalishning asosiy vazifalari har bir yosh bosqichida komil shaxs 

sifatida yetilishi, aqlan barkamolligini ta'minlashning shart- sharoitini yaratish.  

2.  Shaxs  kommunikativ  va  intellektual  taraqqiyoti  bo`sag`asida  vujudga 

kelishi mumkin bo`lgan buzilish va nuqsonlarni o`z vaqtida oldini olish. 

Psixologik  maorif  yoki  ma'rifat  o`quvchilar  yoki  xalq  ta'limi  xodimlari, 

---

 

 

 

 

 

13 

aholining psixologik madaniy saviyasini ko`tarishga qaratilgan. Psixologik ma'rifat 

quyidagi funksiyalarni bajaradi: 

1.  Psixologik  muammolar  bo`yicha  pedagogik  kengashlarda,  ilmiy 

kengashlarda ma'ruzalar bilan  chiqish. 

2.  Xalq  ta'limi  xodimlari  o`rtasida  psixologiya  fanining  oxirgi  yutuqlarini 

targ`ib qilish. 

3. Ota-onalar, tarbiyachilar va psixologlar ishtirokida psixologik seminarlar 

o`tkazish (bog`chada, maktabda). 

4.  Psixoturkum,  ma'ruzalar  va  seminarlar  tashkil  qilish  (oliy  o`quv 

yurtlarida).  

5. Metodik qo`llanmalar ishlab chiqish. 

6. Ota - onalar bilan ma'rifiy suhbatlar o`tkazish. 

7.  Tajriba  ishtirokchilarining  kasbiy  faoliyati  xususiyatlarini  hisobga  olgan 

holda ularga psixologik ko`rsatmalar va tavsiyalar ishlab chiqish.  

Psixodiagnostik ish. 

Mazkur ishlar o`quvchilarni maktab, kollej va litseylarda o`qitish davomida 

psixologik-pedagogik  jihatdan  chuqurroq  o`rgatishga  yo`naltirilgan  bo`lib, 

ularning  individual  xususiyatlarini,  ta'lim  va  tarbiyadagi  nuqsonlar  sabablarini 

yoritishga  yo`naltirilgandir.  Psixodiagnostika  ishlari  guruhda  yoki  yakka  holda 

o`tkaziladi. Bu asosda amaliy psixologlar quyidagi vazifalarni bajaradi: 

1. Yosh davri taraqqiyoti mezonlariga muvofiqligini maktab o`quvchilari va 

bilim  yurti  tinglovchilarini,  oliy  o`quv  yurti  talabalarini  psixologik  tekshiruvdan 

o`tkaziladi.  Ularning  kamolot  darajasini  belgilaydi.  O`quvchilarning  kasbiy 

yaroqliligini  diagnostika  qiladi.  Ularning  shaxs  hissiyotlari,  irodaviy  sifatlari, 

histuyg` ulari,o`z-o`zini boshqarish imkonini, intellektual darajasini tekshiradi. 

2.  Maktab  yoshidagi  bolalar,  o`quvchilar  kasb-hunar  bilim  yurti 

tinglovchilari,  yangi  tipdagi  maktab,  bolalarda  uchraydigan  o`qitish  malakalari 

ko`nikmalarini  egallashdagi  nuqsonlar,  xulq-atvoridagi  kamchiliklar,  intellektual 

taraqqiyot shaxs fazilatlaridagi buzilishlar sababini diagnostika qiladi. 

3. Bolalarning voyaga yetganlar va tengqurlari bilan munosabatini o`rganish 

uchun ularni tekshiradi. 

4.  Iqtidorli  yoshlar,  talabalar,  aspirantlar  tanlovlarida  ishtirok  qilish.  Ilmiy 

psixologik tavsiyalar ishlab chiqish va shunga asoslanib nafaqa berish.