Maktabgaacha taʼlim muassasalarida faoliyat turlari Tayyorladi Ismatova Aziza

Maktabgaacha taʼlim muassasalarida faoliyat turlari
Tayyorladi Ismatova Aziza
Mutafakkir olim Abu Rayhon Beruniy o’z asarlarida ota- onalar va tarbiyachilar obro’yining bolagata’sir kuchi haqida ham fikr yurgizadi. Bu esa hozirgi talablarga ham javob beradi. U ota-onalarningbolalargatarbiyaviyta’siriningborkuchiobro’gaasoslanadi,deydi.Biroqbuobro’ tabitan
berilmaydi, sun’iy ravishda yaratilmaydi, qo’rquv, qo’rqitish, zo’rlik bilan erishilmaydi, balki ota-onaganisbatanmehroqibatdankelibchiqadi, debta’kidlaydi.
Buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy xalqimiz rasm-rusumlarivamilliyodatlarnijudanoziktushunaredi.Shusabab-
Liinsonxulq-atvori,madaniyatininghattoengoddiymasalalarhamuningdiqqatidanchetda
qolmadi. A.Navoiy tarbiyada xatolikka yo’l qo’yish mumkin emasligini uqtiradi. Haqiqatdan hambolanitarbiyalshdashundayxatoliklaruchraydiki,ularfaqatoilaninghayotidaemas,balkijamiyathayotida ham aks ettiradi. Oilada bolani tarbiyalashda uchraydigan xatoliklar turli-tumandir. Ularorasida keng tarqalganlardan biri ota- onalarning haddan tashqari hukmronlikka intilishlaridir;bolaning erka bo’lishi ularga nisbatan biror talabning yo’qligi bilan bog’liq; ota-ona, buvilartomonidan tarbiyada yagona talablarning yo’qligidir; oilaviy tarbiyadagi barqaror xatolar oilaningtuzilishivaoilaviymunosabatlarbilan,kattalarningo’zfuqarolikburchlargamunosabati,ularning
g’oyaviy yo’nalishi, mehnatga munosabati bilan bog’liq munosabatlar bilan, kattalarni o’z fuqarolikburchlariga munosabati, ularni g’oyaviy yo’nalishi, mehnatga munosabati bilan bog’liq. Bu belgilargako’ra oilaning bir necha turini ajratish mumkin. Tarbiyachilarga oila turlarini bilish va u bilan o’zigaxos holda ishlash va munosabatda bo’lish uchun zarur. Oila turlari Rizouddin Ibn Faxriddinning “Oila”nomlirisolasidako’rsatilgan.
Birinchituri.Tinchoilalarmehnatijtimoiy,siyosiyvamadaniyhayotdafaolishtroketayotgan
ko’pchilik oilalar kiradi. Bu turdagi oilaga ota-onalar va bolalar o’rtasida ma’naviy yaqinlik, aqlli vame’yordagitalablarbolaningijtimoiymunosabatime’yorlarinimuvaffaqiyatlio’zlashtirishixosdir.
Ikkinchi turi. Yuzaki tinch oilalar. Bu turdagi oilalarga oila a’zolari tomonidan bolalarga qo’yiladigantalablarbirxildabo’lmasdan,stixiyalitarzdabo’ladi.Bundabolanigimkoniyatlarihisobgaolinmaydi.Bolaning hayoti noto’g’ri tashkil etiladi. Tarbiyaning bu turida ota-onaga nisbatan hurmatsizlik,ularning talabini bajarmaslik kabi holatlar rivojlanishi mumkin. Yuzaki tinch oilalar bilan ishlashdatarbiyachiota-onadiqqat-e’tiborinioiladagipsixologikvaziyatni,ota-onalaro’rtasidagimunosabat
yo’nalishinio’zlashtirishgaqaratadi.
Notinch oilalar. Bunday turdagi oilalarda ma’naviy qiziqishlar kam bo’ladi. Bunday oilalarga ishlabchiqarish,oilaviyvazifalargabefarqmunosabatdabo’lish, oilaviyan’analargae’tiborbermaslik,uy
ishlariga Ioqayd munosabatda bo’lish xos bo’ladi. Bola qo’rs, qo’pol, urishqoq bo’lib qoladi. Kattalarva jamoa tartiblariga bo’ysunmaydi. “Tarbiyasi og’ir” bolalarning ko’p qismi ana shunday oilalardayetishadi. Zamonaviy sharoitlarda notinch oila muammosi eng dolzarb muammolardandir. Oila –maktabgacha ta’lim yoshidagi bola uchun birinchi ijtimoiy muhitdir. Agar u notinch bo’lsa, bolaningsog’lig’igaham,uningxulqigahamsalbiyta’sirko’rsatadi.Buxildagioilalarningbolalaritaqdirigaularqatnaydigan maktabgacha ta’lim muassasasi befarq qaramasligi kerak. Tarbiyachi bolalarningsalomatligi, xulqi o’z tengdoshlari bilan munosabatini doimo kuzatib boradi va kichik insonlar qalbigaqandaykechinmalaryuzberayotganini sezadilar.
To’Iiqmas oilalar.Buturdagioiladaota-onadanbiribo’lmay­di.Bundayoilalardaota-onalardan
biriningyo’qliginibildir-maslikuchunoilaa’zolaridanharbiriningbolagata’sirinikuchaytirish,bola

o’zaro munosabatlarda kamchilik sezmas- ligi uchun bola tarbiyasiga oiladan ketgan a’zoni boshqaqa- rindoshlarini jalb qilish muhimdir. Shunday qilib maktabga­cha ta’lim muassasalarida oila bilanishlasho’zigaxosxususi- yatgaegabo’lib,oilaningturigabog’liqholdao’tkaziladi.Mak­tabgacha
ta’lim muassasining oila bilan ishlash tizimida aniq maqsad, mazmun bo’lishi kerak. Ota-onalar bilanhamkorlik borasida avval erishilgan yutuq va tajribalarning natijalarini tahlil qilib, xilma-xil va o’zarobog’liqbo’lganshaklvausullaryordamidarejaliishlarolibborishmaqsadgamuvofiqbo’ladi.
Maktabgacha ta’lim muassasining ota-onalar bilan hamkorlikdagi ishining mazmuni va usullariMTMningota-onalarbilanishlashiningjamoatarzidavayakkama-yakkaholdaishlash shakllarini
mohirlikbilanqo’shib
Olib borish, keng aholi orasida pedagogik tashviqot ishlarini tashkil etish tufayli bolalarnitarbiyalashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. MTM xodimlarini ota-onalar va oila bilanhamkorlikdagiishlarining engkeng tarqalganshakllaridanbirqanchasinikeltiramiz:
Ota-onalarbilanyakkama-yakkaishlash.Ilg’orpedagogiktajribalarningko’rsatishicha,ishningbu turi katta ahamiyatga ega. Bunda tarbiyachi oila va bolaning shaxsiy xususiyatlarini o’rganib ularnio’zining tarbiyaviy ishida hisobga oladi. MTMlarimiz tajribasida ota-onalar bilan yakkama-yakka olibboriladigan ishlarning turli xil shakllari aniqlangan; oilaga tarbiyachining borishi, ota-onalar uchunsuhbat o’tkazish, ularga maslahatlar berish, ota-onalarning MTM hayoti bilan tanishishlari.
berilmaydi.Markazdaishlasabolaningmaydamotorikasirivojlanadi.Mayda
motorikaningrivojlanishiesa,bolanutqiningrivojlanishigasababbo‘ladi.
Syujetli-rollio‘yinlarvadramalashtirilganmarkazbolalariqtidorininamoyonbo‘lishi, o‘z mahoratiniko‘rsatishiuchunjudaqulaymuhitdir.Bumarkazni bolaning “Men”ini shakllantiruvchi markaz deb ham atash mumkin.Markazdagi barcha jihozlar bolalar hayotida uchraydigan jihozlar bo‘lib, o‘yinjarayonidabolaulardanfoydalanishnio‘rganadi,kasblarbilanyaqindantanishish imkoniga ega bo‘ladi. O‘yinda oila a’zolarining o‘zaro munosabatlariaks etadi va ularorqali ahloqiy tarbiya olish (tarbiyachi uchun esa oiladagimuhitnio‘rganish)imkoniyaratiladi.
Ilm-fan va tabiat markazida tajriba sinov maydonchasida o‘tkazilayotgantajribalar bolalarda qiziqish uyg‘otadi va ularni yangi ixtirolar qilishga undaydi.Bumarkazbolalarnitabiatvaundagihodisalarnibilishuchunengkattaimkoniyat markazi hamdir. Markaz faoliyati to‘g‘ri tashkil etilsa bolalar tabiathaqidagibilimlarning90%inio‘zlashtiradi.Markaznafaqatbolalardabalkipedagoglardahamqiziqishuyg’otadi.Hayotimizdavomidaishlatiladigannarsalarniqayerdankelganligini,ulardannimalarolinganligihaqidagima’lumotlarbolalarningo’zqo‘llaribilanurug‘larnituvaklargasepishorqaliungasuvqo‘yishivaurug‘unibchiqishibolauchunjudaqiziqarli holatlarsanaldi.
Ilm-fan va tabiat markazida tajriba sinov maydonchasida o‘tkazilayotgantajribalar bolalarda qiziqish uyg‘otadi va ularni yangi ixtirolar qilishga undaydi.Bumarkazbolalarnitabiatvaundagihodisalarnibilishuchunengkattaimkoniyat markazi hamdir. Markaz faoliyati to‘g‘ri tashkil etilsa bolalar tabiathaqidagibilimlarning90%inio‘zlashtiradi.Markaznafaqatbolalardabalkipedagoglardahamqiziqishuyg’otadi.Hayotimizdavomidaishlatiladigannarsalarniqayerdankelganligini,ulardannimalarolinganligihaqidagima’lumotlarbolalarningo’zqo‘llaribilanurug‘larnituvaklargasepishorqaliungasuvqo‘yishi vaurug‘unibchiqishi bola uchunjudaqiziqarli holatlarsanaldi.
Yuqorida izohi keltirib o‘tilgan markazlar faoliyati bolani maktab ta’limigatayyorlashdarivojlantiruvchimuhitvazifasinibajarib,shuo‘rinda6-7yoshlibolalarning maktabga tayyorgarlik xaritasini ilova qilib o‘tishni joiz deb bildik.Zero,mazkuryoshdagibolaningrivojlanishxaritasita’limjarayoniningmuvaffaqiyatliligi va samaradorliginianiqlaydi. Masalanboladagi,

1. 
   Jismoniyrivojlanishvasog‘lomturmushtarzini shakllantirish
   
2. 
   Ijtimoiy-hissiyrivojlanish
   
3. 
   Nutq,muloqot,o‘qishvayozishko‘nikmalari
   
4. 
   Bilimolish(anglashorqalirivojlanish)
   
5. 
   Ijodiyrivojlanishkabilarunimaktabmuhitigatayyorlovchiasosiyme’zonlarsanaladi.
   

O‘quv yili yakuniga yetgandan so‘ng maktabga tayyorlov guruhi bo‘yichao‘tkazilgan monitoringa asosan amalga oshirilgan ishlarni kutilayotgan natijalarbilan taqqoslash ishlari o‘tkaziladi va bu orqali MTTning keyingi o‘quv yiligamo‘ljallanganustivorvazifalarinibelgilaydi.
Xulosao‘rnida shuni ta’kidlash kerakki, bolalarni rivojlantiruvchi
markazlardafaoliyatyuritishlariularnimaktabta’limigatayyorlashdahartomonlama yetuk aqliy va jismoniy barkamol bo‘lib ulg‘ayishlariga, ularda milliyqadriyatlar va urf-odatlarga sodiq bo‘lib shakllanishlari uchun zamin yaratadi,ularningkasb-hunargabo‘lganqiziqishlariniorttiradi.