maktabgacha va boshlang‘ich ta’limda xorijiy til (ingliz tili)

1.2. Dunyoning turli burchaklarida ingliz tiliga bo'lgan talab va ular uchun muhim dasturiy vositalar
Chet tili sifatida ingliz tili o‘qituvchilari uchun bandlik oxirgi 5 yil ichida 45,3% ga oshdi va bundan tashqari 2017 yilgacha juda kuchli o‘sishi kutilmoqda 2012-yil noyabr oyida Avstraliyada EAFL (Ingliz tili chet tili sifatida) o‘qituvchilari soni 8,300 nafarga ko‘tarildi va 2017-yil uchun endilikda kutilayotgan o‘qituvchilar soni esa 9,500 nafarni tashkil etadi. Avstraliyada EAFL o'qituvchisi sifatida ishga joylashish bo'yicha eng yaxshi uchta mintaqa mavjud bo'lib, ular: Yangi Janubiy Uels: 49,5%, Viktoriya: 29,7% va Kvinslend: 7,7%.
Bangladeshda ingliz tilini o'rgatish boshlang'ich ta'limdan boshlanadi, bu esa o'rta maktablar orqali yuqori ta'limgacha keyingi bosqichga o'tishda davom etadi. Bangladeshda bengal tili yagona rasmiy davlat tili hisoblanadi va aholining deyarli 97% i bu tilda ona tili sifatida gaplashishiga qaramasdan, ingliz tili ham juda keng tarqalgan. Bu yerda Britaniya mustamlakachiligining ketma-ket ikki asr davomida mintaqa ustidan hukmron bo'lganligi sababli ingliz tili asosiy chet tili hisoblanadi. Odamlar rasmiy ish uchun kundalik ishlarda ingliz tilidan foydalanadilar. Deyarli barcha kollej va oliy o‘quv yurtlarida ingliz tili, adabiyoti va tilshunoslik fanlari bo‘yicha chuqurlashtirilgan tillarni o‘rganish dasturlari mavjud. Bangladesh Xalq Respublikasi hukumati Hamdoʻstlik aʼzosi sifatida Britaniya Kengashi bilan doimiy aloqada.
So'nggi o'n yil ichida Kambodjada ingliz tili o'qituvchilariga bo'lgan talab o'sib bormoqda, garchi mamlakat kichik aholiga ega va iqtisodiy rivojlanishining katta qismi chet el yordamiga bog'liq bo'lib, o'sishni cheklasa ham.
Kambodja 1863-yildan 1953-yilgacha Fransuzlar tomonidan boshqarilganligi sababli ingliz tili yaqin vaqtgacha asosiy ikkinchi til bo'lmagan. 1970-yillardan 1990-yillargacha Kambodja fuqarolar urushi va siyosiy tartibsizliklarni boshdan kechirgan, bu esa milliy ta'lim tizimiga va ikkinchi tilni o'rganishga juda katta salbiy tasir ko'rsatgan. 1979-yilga kelib, maktablarning 90 foizi vayron bo'lganligi va o'qituvchilarning 75 foizi ishlamay qolgani va chet tillari o'qitilmagani taxmin qilinadi. Biroq, bugungi kunda Kambodja maktablarida ingliz tili chet tili sifatida 7-sinfdan boshlab o'qitiladi va eng mashhur chet tili hisoblanadi. Kattalar esa ingliz tilini boshqa norasmiy ingliz tili ta'lim dasturlari orqali ham o'rganishlari mumkin.
Hozirgi vaqtda Kambodjada ingliz tilini chet tili sifatida o'qitish va o'rganishga qaratilgan professional va institutsional hukumat undovi mavjud. Kambodjada olib borilgan tadqiqotlar natijalari shuni ko'rsatadiki, ingliz tilida gapirish qobiliyati Kambodja xalqi uchun hayot darajasini o'zgartirishda zarur bo'lgan muhim komponent hisoblanadi. Buning sababi shundaki, ingliz tilida muloqot qila oladigan odamlar yuqori maoshga ega bo'lgan yaxshi kasblarni egallash imkoniyatiga ega bo'ladilar. Chunki bu til xalqaro biznes va tashkilotlar bilan muloqot qilish uchun ishlatiladi [4,164].
Vang Ketsyan ta'kidlaganidek TEFL Xitoyda taxminan yuz yildan beri mavjud bo'lib, o'sha davr siyosatiga bo'ysunib kelgan. Xitoyda TEFL 19-asrning ikkinchi yarmida Qing sulolasi davridagi baʼzi Xitoy amaldorlari tomonidan “Gʻarblashtirish harakati” bilan boshlangan. Bu harakat esa Xitoyda Gʻarb madaniyati va savdo-sotiqning taʼsiri paydo boʻlishiga olib keladi. Bu paytga kelib esa ba'zi ziyrak xitoylik amaldorlar ingliz tilini chet tili sifatida o'rganish zarurligini anglaganlar. Bu vaziyat esa bir qator ingliz tilini o'rgatish institutlarini tashkil qilishni talab qildi. Birinchi bunday Institut ("Tongvenguan" deb ataladi) 1862-yilda tashkil etilgan va 1901-yilda Pekin Normal Universiteti tarkibiga kirgan. Ushbu muassasa o'quv dasturida TEFLni o'z ichiga olgan keng qamrovli oliy ta'lim muassasasi edi. [28] Xitoy Xalq Respublikasida maktabgacha ta'lim muassasalari, universitetlar, xususiy maktablar va institutlar, kompaniyalar va repetitorlik kabi ko'plab imkoniyatlar ham mavjud hisoblanadi. Teach For China kabi NNTlar ham shu kabi imkoniyatlardan biri hisoblanadi. Pekindagi provinsiyalar va Ta'lim vazirligi davlat maktablarini qat'iy boshqaradi, bundan tashqari xususiy maktablarda esa ish jadvali, ish haqi va talablarni belgilashda ko'proq erkinlik mavjud.
Xitoyda ingliz tilini o'qitish bo'yicha ish haqi o'qitish soatlari, ish joyi joylashuvi, inklyuzivlar/bonuslar, davlat va xususiy sektor, shuningdek, ariza beruvchining malakasi, ta'lim darajasi va ish tajribasi kabi ko'plab omillarga bog'liq hisoblanadi. Shuni ham ta'kidlab o'tish joizki, talabning yuqoriligi tufayli so'nggi yillarda ish haqi sezilarli darajada oshgan. Davlat maktablari tizimidagi standart shartnoma, odatda, 20 soatdan kam o'qitish vaqti, dam olish kunlari, shu jumladan turar joy, parvoz chiptalari, stipendiya, 1 yillik shartnomalar uchun kompensatsiya, to'lanadigan davlat bayramlari, tibbiy sug'urta va Z vizasi (ish ruxsatnomasi) kabilarni qoplab berishni o'z ichiga oladi. Ushbu lavozimlar kichikroq shaharlar va qishloq joylarida oyiga 6000 - 7000 RMB, ya'ni o'rtacha asosiy ish haqini taklif qiladi. Pekin, Shanxay, Shenchjen va Guanchjou kabi yirik shaharlarda bu lavozimlar yuqori yashash xarajatlari tufayli oyiga qo'shimcha 10 000 RMBni taklif qiladi. Xususiy sektorlarda esa bu holat unchalik bir xil emas, chunki yirik shaharlardagi tajribali ariza beruvchilar uchun oylik ish haqi 20 000 RMB ga yetadi. Xususiy lavozimlar ko'proq vaqt talab qiladi, bir nechta joylarda dars berishni o'z ichiga olishi mumkin va ko'pincha dam olish kunlari va kechki ish jadvallarini talab qiladi. Bu turar joyni o'z ichiga olmaydi, lekin maktablar odatda ijara xarajatlari uchun stipendiya taklif qiladilar.
Ingliz tili oʻqituvchilari har qanday fan boʻyicha eng kamida bakalavr darajasiga ega boʻlishi, 25 yoshdan kichik boʻlmasligi va kamida 2 yillik ish tajribasiga ega boʻlishi kerak. Ingliz tili o'qituvchilari AQSh, Kanada, Buyuk Britaniya, Irlandiya, Avstraliya, Yangi Zelandiya yoki Janubiy Afrika kabi mamlakatlardan birining fuqaroligiga ega bo'lgan mahalliy ingliz tilida so'zlashuvchi bo'lishi kerak. O'qituvchilarga bo'lgan katta talab tufayli, bu qoidalar ko'pincha e'tibordan chetda qolishi mumkin va maktablar ko'pincha minimal talablarga javob bermaydigan o'qituvchilar uchun ishlashga ruxsat olishlari mumkin va bu holat yirik shaharlarda kuchayib bormoqda. Ta'lim vazirligi xorijiy ingliz tili o'qituvchilari uchun talablarni kuchaytirmoqda, jumladan jarimalar, to'xtatib turish yoki talablarga rioya qilmagan muassasalarni yopish.
Davlat maktablari odatda ta'til vaqtlari uchun ham to'laydi, lekin agar o'qituvchi shartnomani yangilamasa yozgi ta'til uchun to'lamaydi, ko'plab xususiy maktablar esa ta'til jadvallarini qisqartirgan va ta'tilga ruxsat berilgan qisqa kunlar uchun to'lashi mumkin.
O'qituvchilarni kompaniyaga ishga olish esa o'qimoqchi bo'lgan xodimlar soniga qarab farq qiladi. Ular bir yoki ikkita sinf yoki haftasiga 14 soatdan 16 soatgacha bo'lgan to'liq to'plam uchun o'qituvchini ishga olishlari mumkin. Repetitorlik qilish ham turlicha bo'lishi mumkin, ba'zi hollarda talabalarning butun oilasi yoki faqat bitta oila a'zosi o'qitilishi uchun repetitorlik qilish mumkin. Maktablarda ishlaydigan o'qituvchilar, odatda, o'qituvchilar shartnomasi shartlariga ko'ra, pullik repetitorlik yoki boshqa haq to'lanadigan ish bilan shug'ullana olmaydi.
Ko'pchilik o'qituvchilar maktablar bilan shartnomalar tuzadi. Davlat maktablari shartnomalari ancha standartdir, xususiy maktablar esa o'z talablarini belgilaydi. Maktablar ingliz tilida gaplashadigan mamlakatlardan o'qituvchilarni yollashga harakat qiladi, ammo talab tufayli ingliz tilini yaxshi biladigan va tabiiy aksentga ega bo'lganlar ham ish masalasida o'z o'rinlarini topishlari mumkin.
Xitoyda o'qitish uchun viza olishning ko'plab bosqichlar mavjud. [34] 2017-yil fevral oyidan boshlab Xitoyda Z-vizalarini rasmiylashtirish va berishning qonuniy jarayoni ancha murakkablashgan. Endi ariza beruvchilar haqidagi jinoiy ma'lumotni tekshirilishini, 120 soat yoki undan ko'proq TEFL sertifikatiga ega bo'lishini va G'arbiy Universitetlardan birining bakalavr darajasiga ega bo'lishini talab etiladi. Xitoylik ish beruvchi Xitoyda ishlash uchun taklif xatini berishidan oldin, yuqorida qayd etilgan hujjatlarning barchasi nomzodning vatanida notarial tasdiqlangan va qonuniylashtirilgan bo'lishi kerak, so'ngra xitoylik ish beruvchiga xujjatlar yuborilgandan so'ng, Xitoyda tasdiqlanishi kerak. Ushbu protsedura mavjud viza jarayoniga qo'shimcha hisoblanadi. Ish taklifi olinganidan keyin Xitoyga kirish va ishlash uchun barcha tegishli ruxsatnomalarga ega bo'lish, taxminan 3 oy vaqtni olishi mumkin [5,93].
Gonkong bir vaqtlar Britaniya tojining mustamlakasi bo'lgan va hukumat tomonidan moliyalashtirilgan tadqiqotlarning ko'rsatishicha; u erda ingliz tilidagi ta'limga jiddiy e'tibor berilgan. Gonkong 1997-yilda Xitoy Xalq Respublikasiga qaytarib berildi va Gonkong maxsus ma'muriy hududi (HKSAR) deb nomlandi.
Gonkongda ingliz tilini o'rgatish biznesga aylangan. Ko'plab ingliz tilini o'rgatadigan institutlar ochildi va bular qatorigaHeadstart Group Limited va Osiyo uchun ingliz tili kabi nomlar ostidagi institutlar kiradi. Ingliz tilida so'zlashuvchilar tezda ingliz tilini o'rgatish bo'yicha ish topishlari mumkin, ammo chet elliklar o'z xodimlariga tez-tez hiyla-nayrang qiladigan ayrim kompaniyalardan ehtiyot bo'lishlari kerak. Ingliz tilini chet tili sifatida o‘rgatish bo‘yicha malaka oshirish HKSAR hukumati tomonidan moliyalashtiriladigan va ingliz tili o‘qituvchisi uchun so‘nggi martaba yo‘nalishini ta’minlovchi “Native English-speaking Teacher” dasturiga kirish uchun zaruriy shartga aylandi. Jalb qiluvchi katta maoshga qo'shimcha ravishda, uy-joy va boshqa barcha imtiyozlar bilan ta'minlanadi, shu jumladan to'liq ta'til to'lovi, yordam jamg'armasi va tibbiy sug'urtalarni ham o'z ichiga oladi. Uy-joy yoki ijara turar joy bilan ta'minlash xorijlik o'qituvchilar uchun eng katta rag'batdir, chunki Gonkongda uy-joy narxi dunyodagi eng yuqori ko'rsatkichlardan biri hisoblanadi.
Qo'shimcha ingliz tilidagi ko'rsatmalar davlat va xususiy maktablarning yuqori darajalarida amalga oshiriladi.
1759-yildan boshlab Hindistonda ingliz tilini 250 yildan ko'proq vaqt davomida o'rgatib kelindi. Hind tilidan keyin ingliz tili Hindistonda eng koʻp so'zlashiladigan, yoziladigan va oʻqiladigan til hisoblanadi, chunki u eng koʻp shtatlararo va shtatlar ichidagi aloqa uchun ishlatiladi va “bogʻlovchi” til sifatida gaplashiladi. Hindistonda bu huquq, moliya, ta'lim va biznes kabi ba'zi sohalarda juda muhim til hisoblanadi.
Mintaqadagi va an'anaviy tillar uchun Hindistonda ingliz tilining mashhurligi ba'zi muammolarni keltirib chiqargan. Shunga qaramasdan, milliy darajada hind tili Hindistonda rasmiy til maqomiga ega va hukumat ishlari uchun esa ikkinchi rasmiy til sifatida ingliz tili tan olingan.
O'qituvchi "Native English-speaking Teacher" dasturigakirganidan keyin, ular odatda ikki yillik shartnomani tugatgandan so'ng bir maktabdan boshqa maktabga o'tishlari mumkin. Shunday ekan, kuchli tajribaga ega o'qituvchi ideal maktabda ideal pozitsiyani egallash uchun juda ko'p imkoniyatlarga ega hisoblanadi. Ko'pgina xorijliklar Gonkongga qisqa onlayn TEFL malakasi bilan kelishni etarli deb o'ylashadi ammo, davlat va xususiy maktablar Gonkong Kasbiy va akademik malakalarni akkreditatsiya qilish kengashi va Gonkong ta'lim byurosi ro'yxatiga kiritilgan TEFL malakalarini izlamoqda. Ushbu malakalardan biriga ega bo'lish xorijlik fuqaroga xususiy yoki davlat bolalar bog'chasi, boshlang'ich yoki o'rta maktabda o'qituvchilik lavozimini egallashda katta afzalliklarni yaratib beradi. NETni tanlashda maktablar odatda sinflar sonidagi farqlar, talabalar guruhlari davomiyligi, sinfni boshqarish ko'nikmalari darajasi va maktablar va markazlar o'rtasida talab qilinadigan pedagogikani o'qitishning murakkabligi sababli o'quv markazi tajribalarini hisobga olmaydilar.
Ingliz tilini o'rgatadigan birinchi maktablar 17-asr boshlarida Aomindagi missionerlik maktablari bo'lgan. Sobiq Portugaliya mustamlakasi bo'lishiga qaramay, Aomin aholisining taxminan 1,5%i ingliz tilida, qolganlari esa boshqa xitoy shevalarida muloqot qilishadi. Maktablarda eng ommabop chet tili ingliz tili bo'lib, bu tilda odatda savdo, tijorat va turizm bilan shug'ullanuvchilar keng so'zlashadi [6,134].