Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi

2-§. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining tavsifi va 
ularning tuzilishi
Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalarni jismoniy 
mashqlarga muntazam o‘rgatishning asosiy shaklidir.
Mashg‘ulotlarning ahamiyati harakatlar madaniyatining 
mujassam shakllanishi, sog‘lomlashtirish, ta’limiy va 
tarbiyaviy vazifalarni muntazam amalga oshirishdan iboratdir. 
Bu vazifalarning bajarilishi jismoniy kamoloti, organizmning 
funksional takomillashuvi, bola sog‘lig‘ining mustahkam-
lanishi, ular tomonidan to‘g‘ri harakat ko‘nikmalarining 
egallanishini, jismoniy sifatlar hamda jismoniy tarbiya va 
sportga nisbatan emotsional ijobiy munosabatni, shaxsni har 
tomonlama yaxshi rivojlantirilishini ta’minlaydi.
Mashg‘ulotlarda sog‘lomlashtirish vazifalarini amalga oshi 
rishga bolalarning har tomonlama harakat faoliyati yo‘li bilan 
erishiladi. Ular organizmdagi barcha fuksional jarayonni, uning 
optimal gigiyenik va chiniqtiruvchi sharoitlarda hayotiy faoli- 
yatni kuchaytirishga yordam beradi.
Ta’limiy-tarbiyaviy vazifalar mashg‘ulotlar jarayonida 
bolaning ma’naviy-axloqiy sifatlarini shakllantirish, fizkultura 
va sport sohasiga oid ba’zi turlar bilimlar va atamalarni ma’lum 
qilish, to‘g‘ri harakat ko‘nikmalari hamda jismoniy sifatlarni 
tarbiyalash yo‘li bilan hal etiladi.

---

175
Mashg‘ulotlar xushchaqchaq, intizomli, atrof-muhitda 
yaxshi harakat qila oladigan, belgilangan vazifaga muvofiq tez 
va l shonch bilan, maqsadga yo‘nalgan holda faoliyat ko‘rsata 
oladigan shuningdek, axloqiy sifatlar va ijodiylik namoyon eta 
oladigan kishilarni tarbiyalashga xizmat qiladi.
Jismoniy mashg‘ulotlar kuzda, qishda va bahorda 
binoda hamda ochiq havoda o‘tkaziladi. Yoz paytida barcha 
mashg‘ulotlar (yomg‘irli kunlardan tashqari) ochiq havoda, 
sport maydonchasida o‘tkaziladi. Binoda va ochiq havodagi 
mashqlar o‘zaro aloqadadir: ular barcha sog‘lomlashtirish va 
ta’limiy-tarbiyaviy vazifalarning kompleks tarzda hal etilishini 
ta’minlaydilar. Mashg‘ulotlarni o‘tkazish sharoiti ularning ba’zi 
o‘ziga xos xususiyatini belgilaydi. Binoda sog‘lomlashtirish-
gigiyenik shartlarga rioya qilgan holda o‘tkaziladigan (deraza 
fortochkalari ochiq, yengil kiyim va poyabzal) mashg‘ulotlar 
harakatlarning to‘g‘ri, go‘zal va aniq bo‘lishini ta’minlaydi, 
umumiy harakat madaniyatini tarbiyalaydi. Ular turli predmetlar 
bilan va musiqa jo‘rligida o‘tkazish mumkin.
Ochiq havodagi mashg‘ulotlar yuqori sog‘lomlashtirish 
samarasiga ega, ular harakatlarni keng joy da bajarishga im- 
kon beradi, jismoniy yuklamani kuchaytiradi, sport o‘yinlari, 
estafetalarni o‘tkazishga keng imkoniyat yaratadi. Biroq 
qalin kiyim va poyabzal harakatlarining aniq, ifodali, chiroyli 
bo‘lishiga xalaqit beradi.
Mashg‘ulotlar strukturasi jismoniy mashqlarning bolalar 
tomonidan izchil bajarilishidan iboratdir. U qo‘yilgan vazifalar, 
asab tizimining ish qobiliyati va bola organizmining har bir 
alohida yosh bosqichdagi xususiyatlari bilan belgilanadi. 
Mashg‘ulot paytida bola organizmining dinamikasi va uning 
ruhiyati (psixologiyasi)ni nazorat qilish tarbiyachining 
asosiy vazifalaridan biridir. Ta’lim va tarbiya jarayonining 
samaradorligi shunga bog‘liq.
Harakat faoliyati jarayonida yurak qisqarishi chastotasi ko‘r- 
satkichlarini o‘rganish mashg‘ulot boshlanishida uning asta- 
sekin osha borishini, so‘ng kuchaya borib, mashg‘ulotlarning 
asosiy qismida yuqori darajaga yetishini va mashg‘ulot so‘ngi- 

---

176
da asta-sekin pasayishini ko‘rsatdi. Bunday izchillik bir to- 
mondan, qon aylanish tizimining faoliyati va organizm ish 
qobiliyati bilan; ikkinchi tomondan diqqat-e’tiborni qaratish, 
reaksiya tezligi kabi psixik jarayonlarning kechishi va shu bilan 
bog‘liq ravishda harakatlarning juda aniqligi bilan belgilanadi.
Sport mashg‘ulotlari o‘zaro bog‘liq uch qismdan: kirish-
tayyorgarlik, asosiy va yakunlovchi qismdan iborat. Ta’limiy-
tarbiyaviy va sog‘lomlashtirish vazifalari mashg‘ulotning 
har bir qismi uchun baravar muhim ahamiyatga ega. Mazkur 
vazifalarni bajarish bolalarga har tomonlama ta’sir etishni 
ta’minlaydi.