Ma’lumotlar bazasi tt 11-20 s ravshanov Javohir Mavzu: Ma’lumotlar bazasini adminstratorlash va xavfsizligini ta’minlash
Download 456.35 Kb. Pdf ko'rish
|
6-mustaqil ish
|
Administratori)
2.Ochiq ma’lumotlar bazasi aloqasi (ODBC) interfeysi. Obʼektga yoʼnaltirilgan maʼlumotlar bazasi Agar siz MySQL uchun yaratilgan dasturni boshqa MBBT ga ko‘chirmoqchi bo‘lsangiz o‘z kodingizni shu yadro API sidan foydalanadigan qilib qayta yozishingiz kerak.Lekin dasturchilar boshqa ma’lumotlar bazasiga ko‘chirish muammosidan asosan xalos bo‘lganlar. Ularda yagona API, Open DataBase Connectivity API (ODBC), xamma SQL-ma’lumotlar bazalariga unifikatsiya qilingan interfeys mavjud. ODBC xamma ma’lumotlar bazalariga yagona interfeys bo‘lgani uchun, MySQL va boshqa MBBT lar bilan ishlovchi dasturlar yaratish uchun uni o‘rganib chiqish etarli. Agar siz kerakli tarzda ODBC dan foydalansangiz, siz yaratgan dasturlar ixtiyoriy MBBT bilan ishlay oladi.ODBC xaqida tushuncha . Kodd relyatsion algebrasi. Relyatsion hisoblash. Ma’lumotlarning relyatsion bazasi - bu o’zaro bog’langan munosabatlar to’plamidir. Har qanday munosabat (jadval) kompyuterlarning xotirasida fayl ko’rinishda joylashadi.Jadval hamma uchun qulay bo’lishi bilan bir qatorda ma’lumotlarni manipulyatsiya qilishning asosiy uch operatsiyasini bajarish birmuncha noqulaylikni ham tug’diradi, asosan tartiblash, guruhlash va daraxt ko’rinishidagi parametrlar bilan ishlashda. Jadvalda ushbu uch operatsiya bir – biri bilan chambarchas bog’langan. Bu esa ba’zi bir operatsiyalarni bajarishda ma’lum bir qiyinchiliklarga olib keladi. Masalan, ma’lumotlarni bir parametr asosida tartiblash ikkinchi bir parametr bo’yicha tartiblashni buzib yuborishi tufayli zarur ma’lumotlarni izlab topish operatsiyasi bir parametr bo’yicha osonlashsa, boshqalari bo’yicha qiyinlashadi. Obʼektli maxlumotlar bazasi. Loyixalash, qayta ishlash va tadqiqi Maʼlumotlar bazasi (MB) bu – maʼlumotlarni saqlash, oʻqish, qayta ishlash va qidirish uchun moʻljallangan markaziy maʼlumotlar ombori. Turli dasturlar yaratar ekanmiz, dastur ishlashiga oid boʻlgan maʼlumotlarni u yoki bu koʻrinishda saqlashimiz kerak. Misol uchun dastur foydalanuvchilari va ularning shaxsiy maʼlumotlari, rasmlari, postlar, mahsulotlar va hokazo. Bu maʼlumotlarni qay koʻrinishda saqlash, turli maʼlumotlar oʻrtasidagi munosabatlar (foydalanuvchi-post, mijoz-mahsulot), bu maʼlumotlarga murojaat qilish va unumli foydalanish uchun MBni toʻgʻri loyihalash juda muhim ahamiyatga ega. NoSql maʼlumotlar bazasi va uning asosiy printsiplari . NoSQL qisqartmasi 1998-yilda yaratilgan. Ko'p odamlar NoSQL-ni SQLda siqib chiqarish uchun yaratilgan kamsitish atamasi deb hisoblashadi. Aslida, atama faqat SQL emas. Ushbu g'oya shundan iboratki, har ikkala texnologiya ham birlashishi mumkin va ularning har biri o'z o'rnini egallaydi. NoSQL-harakati so'nggi bir necha yil ichida yangiliklar bo'ldi, chunki Web 2.0 rahbarlarining ko'pchiligi NoSQL texnologiyasini qabul qildilar. Facebook, Twitter, Digg, Amazon, LinkedIn va Google kabi kompaniyalar hech qanday tarzda NoSQL-dan foydalana olmaydi. Keling, noSQL-ni buzaylik, siz uni CIO-ga yoki hatto hamkorlaringizga tushuntira olasiz. Maʼlumotlar bazasiNI shakllantirishda texnologiyalar perspektivalari. Hozirgi kunda inson xayotida MBda kеrakli axborotlarni saqlash vaundan oqilona foydalanish juda muxim rol o’ynaydi. Sababi jamiyattaraqqiyotining qaysi jabxasiga nazar solmaylik o`zimizga kеrakli ma'lumotlarniolish uchun albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo’lamiz. Demak, MB nitashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadiganmuammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasidir. Ma'lumki, MBtushunchasi fanga kirib kеlgunga qadar, ma'lumotlardan turli ko’rinnshdafondalanish juda qiyin edi. Dastur tzuvchilar ma'lumotlarni shunday tashkil qilaredilarki u faqat karalayotgan masala uchungina o’rinli bo’lardi. Аmaliyotda maʼlumotlar bazasini qurishda maʼlumotlar modeli. Ma’lumotlar bazasini (MB) ishlab chiqish (loyihalash)ning asosiy maqsadi uning mantiqiy tuzilishini aniqlashdan iboratdir. MBni ishlab chiqish predmet sohasini tavsiflash asosida amalga oshiriladi. Bu tavsiflash MBga kiruvchi hamma ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi hujjatlar majmuini va predmet sohasini ifodalovchi ob’ekt va jarayonlar haqidagi boshqa ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. MBni yaratishni uni loyihalashdan boshlash lozim. Loyihalash natijasida relyasion bazaning tuzilishi, ya’ni relyasion jadvallar tarkibi, ularning tuzilishi va mantiqiy aloqadorligi aniqlanadi. Relyasion jadvalning tuzilishi esa uning ustunlari tarkibi, ularning ketma-ketligi, ustun ma’lumotlarining turi va o‘lchami, shuningdek jadval kaliti bilan aniqlanadi. ORACLE maʼlumotlar bazasi. Oracle (Ma'lumotlar Bazasini Boshqarish Tizimi) – katta hajmdagi ma'lumotlarni boshqarish, ulardan kerakli ma'lumotlarni so'rov orqali istalgan ko'rinishda chiqarib olish, ma'lumotlarning zahira nusxalarini olish, katta xajmdagi ma'lumotlarni siqish, qulay interfeysda baza ustidan nazorat o'rnatish, ma'lumotlar asosida hisobotlar hosil qilish va bulardan boshqa ma'lumotlar ustida juda katta ko'lamdagi ishlarni amalga oshiradigan dasturiy kompleksdir. Oracle dasturini server va klient ko'rinishida o'rnatish mumkin va berilgan ruxsat doirasida ishlatish mumkin. Bu dastur asosan katta xajmdagi ma'lumotlar bilin ishlaganligi uchun , asosan yirik korxonalarda ishlatiladi. Bu dasturning asosini ma'lumotlar bazasi tushunchasi tashkil etadi. Maʼlumot bazasi tizimining arxitekturasi. Ma'lumotlar bazasi har xil ma'lumotlar aslida saqlanadigan har xil turdagi fayllar to'plami bilan ta'minlanadi. Quyida ushbu turdagi fayllar nima ekanligini va har bir fayl turi biz uchun qanday foydali bo'lishi mumkinligi qisqacha tavsiflangan. shbu fayllar haqiqiy ma'lumotlarni jadvallar, indekslar, triggerlar va boshqa ob'ektlar shaklida saqlaydi. Ma'lumotlar fayllari butun ma'lumotlar bazasida eng muhim hisoblanadi. Standart bazada kamida ikkita ma'lumot fayllari bo'lishi kerak: tizim ma'lumotlari (SYSTEM jadval maydoni) va foydalanuvchi ma'lumotlari uchun (USER jadval maydoni). SYSTEM jadval maydoni shifrlangan shaklda barcha foydalanuvchilarning parollarini saqlaydi. Bazadagi barcha operatsiyalar ularga yoziladi. Ular faqat ma'lumotlar bloki mavjud bo'lganda ma'lumotlar bazasida ma'lumotlarni qayta tiklash uchun ishlatiladi Relyatsion maʼlumot modeli. Maʼlumotlar bazasida munosabatlar Ma‟lumotlarning relyatsion modeli. Relyatsion MB kuchli nazariy fundamentga eg a bo‘lib, u matematik munosabatlar (otnosheniya) nazariyasiga asoslangan. Ma‘lumotlarning relyatsion modeli kontseptsiyasi 1970 yilda Ye.F.Kodd tomonidan taklif qilingan bo‘lib, u ma‘lumotlarni tavsiflash va tasvirlashning amaliy dasturlaridan bog‘liq bo‘lmasligini ta‘minlash masalasini hal qilish uchun xizmat qiladi. Ma‘lumotlarning relyatsion modeli asosida «munosabat» tushunchasi yotib, u inglizcha relation so‘zidan olingan. Ba‘zi bir qoidalarga amal qilgan holda muno sabatlarni ikki o‘lchovli jadvalko‘rinishda tasvirlash mumkin. Jadval har qanday odamga tushunarli va qulaydir. Maʼlumotlar bazasini rejalashtirish, loyihalashlash va administratorlash. Ma’lumotlar bazasini loyihalash va administratorlash. Ma’lumotlar bazasi haqida tushuncha. Ma’lumotlar bazasining asosiy atamalari. Ma’lumotlar bazasini loyihalash bosqichlari. Ma’lumotlar bazasini boshqarish. Ma’lumotlar bazasini va jadvallarda foydalanuvchilarni belgilash va cheklash. Ma’lumotlar bazasini administratori imkoniyatlari va vazifalari. Adabiyotlarda mualliflarning sub'ektiv fikrlarini aks ettiruvchi "ma'lumotlar bazasi" tushunchasining ko'plab ta'riflari berilgan, ammo umuman qabul qilingan yagona shakli mavjud emas. Ma'lumotlar bazasi - bu ma'lumotlar sxemasiga muvofiq saqlanadigan va ma'lumotlarni modellashtirish vositalari qoidalariga muvofiq manipulyatsiya qilinadigan ma'lumotlar to'plamidir. Maʼlumotlar bazasini administratorlash va xavfsizligini taʼminlash. MB administratori deyilganda birorta shaxs yoki bir necha shaxslardan iborat bo'lgan va MBni loyihalash, uzatish va samarador ishlashini ta'minlovchidir.Ma'lumotlar bazasi tushunchasi bilan ma'lumotlar banki tushunchasi ham mavjud. Ma'lumotlar banki (MBn) tushunchasi ikki xil talqin etiladi. Hozirgi kunda ma'lumotlar markazlashmagan holda (ishchi o'rinlarda) ShK yordamida qayta ishlanadi. Ilgari ular alohida xonalarda joylashgan hisoblash markazlarida markazlashgan holda qayta ishlangan. Hisoblash markazlariga axborotlar tashqi qurilmalar orqali kelib to'plangan. Ma'lumotlar bazasi markazlashgani hisobiga ularni ma'lumotlar banki deb atashgan. Bunda ma'lumotlarga murojat etish ishchi stansiyalardan markazlashgan holda tashkil etilgan va shuning uchun ma'lumotlar banki bilan ma'lumotlar bazasi tushunchalari o'rtasida farq qilingan. Ochiq maʼlumotlar bazasi aloqasi (ODBC) interfeysi. OdBC (ma'lumotlar bazasi ulanishi) - "Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan" Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan "Microsoft" tomonidan ishlab chiqilgan ma'lumotlar bazalariga kirish, SQL kirish guruhi, X / Open va Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan ma'lumotlar bazalariga kirish. Keyinchalik CLI ISO ISO / IEC 9075-3: 2003. (Eng.) CLI. Standard DBMS bilan dasturiy aloqalarni birlashtirish uchun ishlab chiqilgan, uni Dbms va dasturiy ta'minot va apparat platformasidan mustaqil qiladi. 1990 yil boshida bir nechta ma'lumotlar bazasi provayderlari mavjud edi, ularning har biri o'z interfeysi bor edi. Agar dastur bir nechta ma'lumotlar manbalari bilan aloqa qilish zarur bo'lsa, uning kodeksining har biri bilan o'zaro aloqada bo'lish kerak edi. ADO texnologiyasidan foydalanish. ADO.NETga kirish. Bugungi kunda ma'lumotlar bilan ishlas katta ahamiyatga ega. Ma'lumotni saqlash uchun turli xil ma'lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari qo'llaniladi: MS SQL Server, Oracle, MySQL va boshqalar. Ko'pgina katta dasturlar, bu yoki boshqa usulda, ma'lumotlarni saqlash uchun ushbu ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlaridan foydalanadilar. Ammo ma'lumotlar bazasi va C # ilovasi o'rtasida aloqa o'rnatish uchun vositachi kerak. Va aynan shunday vositachi ADO.NET texnologiyasidir. ADO.NET .NET Framework asosida ma'lumotlar texnologiyasini ta'minlaydi. Ushbu texnologiya bizga ma'lumotlar bazalariga so'rovlar yuborish,ulanishlarnio'rnatish,ma'lumotlar bazasidan javob olish va boshqa bir qato r operatsiyalarni bajarish uchun sinflar to'plamini taqdim etadi. ADO va C++ orqali maydon qiymatlarini kiritish, yozuvlarni oʼzgartirish, qoʼshish va oʼzgartirish. Bundan tashqari, ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari juda ko'p bo'lishi mumkinligini ta'kidlash kerak. O'zlarining mohiyatiga ko'ra, ular farq qilishi mumkin. Masalan, SQL Server so'rovlarni tuzishda TSQL dan foydalanadi, MySQL va Oracle esa PL-SQL- dan foydalanadilar. Turli ma'lumotlar bazalari tizimlarida har xil turdagi ma'lumotlar bo'lishi mumkin. Boshqa fikrlar ham farq qilishi mumkin. Biroq, ADO.NETning funktsional imkoniyatlari ishlab chiquvchilarga keng qamrovli DBMS bilan ishlash uchun birlashtirilgan interfeysni taqdim etadigan tar zda yaratilgan. DataSet ob'ekti ma'lumotlar bazasidan ma'lumotlarni saqlash uchun mo'ljallangan va ma'lumotlar bazasidan qat'i nazar ular bilan ishlashga imkon beradi. Va DataAd apter bu DataSet va ma'lumotlar manbai o'rtasida vositachi. XML va maʼlumotlar bazasi XMLning paydo bo‘lgan yilini 1996 yil deb hisoblasa ham bo‘ladi. Hammasi 1986 yilda paydo bo‘lgan SGML tilidan boshlanadi. SGML (Standard Generalized Markup Language — umulashgan standart belgilash tili) belgilash tillarini xosil qiluvchi meta-til sifatida paydo bo‘lgan. SGML boshqa belgilash tillarini yaratishda keng qo‘llaniladi. Aynan shu til yordamida gipertekst hujjatlarni belgilash tili – HTML ni yaratishda ishlatilgan. XML (eXtensible Markup Language — kengaytirilgan belgilash tili) — Butun dunyo o‘rgimchak to‘ri Konsorsiumi tomonidan tavsiya etilgan, strukturalangan ma’lumotlarni saqlashda, matn hujjatlarni shakllantiruvchi til. Shuningdek dasturlar aro ma’lumot almashishda ham ishlatilishi mumkin. XML yaratishdan maqsad strukturalangan ma’lumotlar . XML yaratishdan maqsad strukturalangan ma’lumotlarni har-xil tizimlar orasida internet orqali o‘zaro ma’lumot almashishda mutanosiblikni ta’minlash bo‘lgan. XML tili hamHTML tiliga o‘xshash til xisoblanadi. HTML dan farqli tomoni shundaki, XML da dasturchi o‘zining shaxsiy teglarini yaratadi va ular orasiga ma’lumotlar joylashtiradi. XML-teglar harflar katta kichikligini farqlaydi. HTML teglari hujjatni ekranda ko‘rinishini ifodalaydi. XML teglari hujjatdagi ma’lumotlarni tavsiflash uchun ishlatiladi. Undan tashqari XML yordamida yangi teglarni yaratish mumkin. XMLda ma’lumotlar tuzilmaviy holda saqlanadi. XML asosan ma’lumotlar almashinuvida ko‘p ishlatiladi, chunki XML platformadan mustaqil bo‘lib, HTTP orqali ishlashi juda qulay. Quyida XMLda tuzilgan dastur bilan tanishamiz: Bu dastur bloknotga yoziladi va .xml ko‘rinishida . Download 456.35 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|