Mamlakat raqobatbardoshligini oshirishda sanoat korxonalari bankrotligi va uning oldini olish yollari

Raqobatbardoshlikni oshirish va sog’lom raqobatni yo’lga qo’yish

TOSHKENT KIMYO TEXNOLOGIYALARI INSTITUTI

20-20 guruh TALABASI

MUHAMMADJONOV NAVRO’ZBEK

Toshkent kimyo texnologiyalari instituti

Mamlakat raqobatbardoshligini oshirishda sanoat korxonalari bankrotligi va uning oldini olish yollari

Raqobat - bozor sub’ektlari iqtisodiy manfaatlarining to‘qnashuvidan iborat

bo‘lib, ular o‘rtasidagi yuqori foyda va ko‘proq naflilikka ega bo‘lish uchun kurashni

anglatadi. Raqobat kurashi va uni harakatlantiruvchi kuchlar, monopoliyaga qarshi

boshqaruv mexanizmlari haqida dastlabki to‘laqonli nazariy qoidalar faqat XVIII

asrning o‘rtalariga kelib paydo bo‘lgan. Bunda klassik siyosiy iqtisod vakillari

sanalgan A.Smit va D.Rikardoning xizmatlari kattadir. Keyingi davrlarda F.Perru,

A.Marshall, Dj.Keyns, V.Leontev, Y.Shumpeter, P.Sraffa, M.Porter, F.Kotler va

boshqalarning mehnatlari tufayli raqobat nazariyasi yanada rivoj topdi. Raqobat

mohiyatiga to‘xtalar ekanmiz, uni asosan uch xil yondashuvga bo‘lish mumkin.

Jumladan, xulq-atvor yondashuvi, strukturali yondashuv va funksional yondashuv.

Raqobatning xulq-atvor yondashuviga A.Smitning qarashlarini kiritish mumkin.

Bugungi kunda raqobat tushunchasining ko‘plab ta’riflari mavjud jumladan: 1)

• Bugungi kunda raqobat tushunchasining ko‘plab ta’riflari mavjud jumladan: 1)
• uning iqtisodiy manfaatlar to‘qnashuvidan iborat ekanligi; 2) yuqori foyda va naflikka
• ega bo‘lish uchun kurash ilgari suriladi, ya’ni: raqobat - bozor sub’ektlari iqtisodiy
• manfaatlarining to‘qnashishidan iborat bo‘lib, ular o‘rtasidagi yuqori foyda va ko‘proq
• naflilikka ega bo‘lish uchun kurashni anglatadi. Bunda ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida
• sarflangan xarajatlarining har bir birligi evaziga ko‘proq foyda olish uchun kurash
• boradi. Mana shu foyda orqasidan quvish natijasida tovarlarni sotish doiralari, ya’ni
• qulay bozorlar uchun, arzon xom ashyo, energiya va arzon ishchi kuchi manbalari
• uchun ular orasida kurash boradi

Raqobat mohiyatini aniqlashga uchinchi yondashuvni funksional yondashuv

Raqobat mohiyatini aniqlashga uchinchi yondashuvni funksional yondashuv

sifatida tavsiflash mumkin. U raqobatning iqtisodiyotda o‘ynaydigan rolini ko‘rib

chiqadi. Xususan, Y.Shumpeter iqtisodiy rivojlanish nazariyasi doirasida raqobatni

eskilikning yangilik bilan raqiblik kurashi sifatida ta’riflagan. Yangiliklar kiritish

bozor tomonidan shubha bilan qabul qilinadi, biroq agar novator ularni amalga

oshirishning 10 uddasidan chiqsa, raqobat mexanizmi eskirgan texnologiyalardan

foydalanuvchi korxonalarni bozordan siqib chiqaradi. Bugungi kunda raqobat

tushunchasining ko‘plab ta’riflari mavjud.

1) uning iqtisodiy manfaatlar to‘qnashuvidan iborat ekanligi;

2) yuqori foyda va naflikka ega bo‘lish uchun kurash ilgari suriladi, ya’ni: raqobat

- bozor sub’ektlari iqtisodiy manfaatlarining to‘qnashishidan iborat bo‘lib, ular

o‘rtasidagi yuqori foyda va ko‘proq naflilikka ega bo‘lish uchun kurashni anglatadi.

Bunda ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida sarflangan xarajatlarining har bir birligi evaziga

ko‘proq foyda olish uchun kurash boradi. Mana shu foyda orqasidan quvish natijasida

tovarlarni sotish doiralari, ya’ni qulay bozorlar uchun, arzon xom ashyo, energiya va

arzon ishchi kuchi manbalari uchun ular orasida kurash borad

Xususan, 2015-yil yakuni bo‘yicha mamlakatimizda yalpi ichki mahsulot

Xususan, 2015-yil yakuni bo‘yicha mamlakatimizda yalpi ichki mahsulot

hajmining real o‘sishi 2014-yilga nisbatan 8 foizni, 2016-yil yakuni 2015-yilga

nisbatan 7,8 foizni, 2017-yil 5,3 va 2018-yilda esa 2017-yilga nisbatan 5,1 foizni

tashkil etdi. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, 2018-yilda O‘zbekiston Respublikasi yalpi

ichki mahsuloti (YaIM) hajmi joriy narxlarda 407514,5 mlrd. so‘mni tashkil etdi va

2017-yil bilan taqqoslaganda 5,1 foizga o‘sdi. YaIM deflyatori indeksi 2017-yildagi

narxlarga nisbatan 128,1 foizni tashkil etdi

Olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda iqtisodiyotning barcha sohalarini liberallashtirish bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirish maqsadida aholi va tadbirkorlarni o‘ylantirayotgan dolzarb masalalarni har tomonlama o‘rganish, amaldagi qonunchilik, huquqni qo‘llash amaliyoti va ilg‘or xorijiy tajribani tahlil qilish, shuningdek keng jamoatchilik muhokamasi natijasida ishlab chiqilgan 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasining “Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari” bandining ijrosini ta’minlash maqsadida yurtimizda bir qancha innovatsion texnika va texnologiyalar joriy qilinmoqda. SHuni inobatga olgan holda mamlakatimiz sanoatida faoliyat ko‘rsatayotgan, turli yuridik maqomga ega bo‘lgan ko‘plab korxonalarda boshqaruvning yangi, innovatsion shakllarini qo‘llash dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda. Jumladan, o‘tgan asrning 80-yillarida AQSHning “McKinsey” konsalting kompaniyasi maslahatchilari guruhi tomonidan ishlab chiqilgan “McKinsey 7S” modelini qo‘llash iqtisodiyotimizning rivojlanishiga yaqindan yordam beradi

Toshkent kimyo texnologiyalari instituti