Mamlakatdir Shimoliy Evropa

Reja:

1. 
   

Shvetsiya mamlakatdir Shimoliy Evropa ustida Skandinaviya Yarim orol. U chegaradosh Norvegiya g'arbda; Finlyandiya shimoli-sharqqa; va Boltiq dengizi va Botniya ko'rfazi janubda va sharqda. 450,295 km2 (173,860 kvadrat milya), Shvetsiya Shimoliy Evropaning eng yirik davlati, Evropada beshinchi o'rinda va dunyodagi 55-o'rinda turadi.
Shvetsiyaning sharqida 3218 km (2000 mil) uzunlikdagi qirg'oq chizig'i bor Skandinaviya tog 'zanjiri (Skanderna) g'arbiy chegarasida, uni Norvegiyadan ajratib turadi. Bilan dengiz chegaralari mavjud Daniya, Germaniya, Polsha, Rossiya, Litva, Latviya va Estoniya, va u ham bog'liqdir Daniya (janubi-g'arbiy) tomonidan Öresund ko'prigi. Unda bor Eksklyuziv iqtisodiy zona 160,885 km2 (62,118 kvadrat mil).


Shvetsiya xaritasi
Rasmiy nomi — Shveytsariya Konfederatsiyasi. Poytaxti — Bern. Hududi – 41,3 ming km.kv. Aholisi – 8 mln.dan ortiq (2012). Davlat tili nemis, fransuz, italyan, retoroman. Dini — katoliklar (50%), protestantlar (48%). Pul birligi shveytsariya franki. Geografik joylashuvi va tabiati. Markaziy Yevropadagi davlat. Janub va janubi sharqda — Italiya (chegaraning uzunligi 740 km), g’arb, janubi g’arb va shimoli g‘arbda — Fransiya (573 km), shimolda — Germaniya (334 km), sharqda — Avstriya (164 km) va Lixtenshteyn (41 km) bilan chegaradosh. Chegarasining umumiy uzunligi — 1852 km. Shveytsariya — togii mamlakat. Uning katta qismida Alp tog’lari joylashgan. Mamlakatning eng baland nuqtasi — Dyufur tog‘i (4634 m). Alp muzliklarining maydoni — 2000 km2. Shimoli g‘arbda Yura togMari bor. Markaziy qismda Shveytsariya yassitogligi joylashgan. Asosiy daryolari: Reyn, Rona, Tichino. Yirik ko’llari: Jeneva, Boden. Asosiy tabiiy resurslari: yog‘och, gidroenergetik potensial. Mamlakat hududining 10% i haydaladigan yerlardan, 40%i yaylov va o’tloqlardan iborat. Atlantika okeanining ta’siri va mamlakat orfografik tuzilishining murakkabligi ko’pincha iqlimning nam bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Shveytsariyaning o‘simlik dunyosi asosini ignabargli va subalp o‘rmonlar tashkil etadi. Tog’larda saldanella, primula hamda Shveytsariyaning norasmiy ramzi hisoblangan edelveys o’sadi. Yovvoyi echki, suvsar, quyon, sug‘ur, ayiq, tulki, bolri, to‘ng‘iz, burgut, karqur hayvonot olamini tashkil etadi. Davlat tuzilishi, siyosiy partiyalari. Davlat tuzilishi — federativ respublika. Mamlakat tarkibida kanton bor (ulardan uchtasi yarim kantonlarga bo’lingan). Shveytsariya Konfederatsiyasi 1291-yilning 1-avgustida tashkil topgan. Ushbu kun milliy bayram — Konfederatsiya tashkil topgan kun hisoblanadi. Federal konstitutsiya 1874-yilda qabul qilingan. Har bir kanton o’zining konstitutsiyasi, parlamenti va hukumatiga ega. Davlat va hukumat boshlig‘i — konfederatsiya prezidenti. Hukumat Federal Kengash deb nomlanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyat Kantonlar senati (yuqori palata) va Milliy Kengash (quyi palata)dan iborat ikki palatali parlament Federal Majlis tomonidan amalga oshiriladi. Yirik siyosiy partiyalari: Shveytsariya radikal-demokratik partiyasi, Shveytsariya xristian-demokratik partiyasi, Shveytsariya sotsial-demokratik partiyasi. Iqtisodi, transport kommunikatsiyalari. Yuqori darajada rivojlangan sanoat davlati. Shveytsariya aholi boshiga daromad darajasi bo‘yicha jahonda yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Qazilma boyliklarining yo‘qligiga qaramay Shveytsariya jahon bozorlarida kuchli raqobatchi hisoblanadi, bundan tashqari bu davlat iqtisodiy barqarorlik va aholining bandligini yuqori darajada ushlab turadi. Metallga ishlov berish, mashinasozlik, uskunasozlik, kompyuter texnikasi, transport vositalari, soatsozlik, kimyo, oziq-ovqat, farmatsevtika sanoatining eng taraqqiy etgan tarmoqlaridir. Iqtisodining muhim tarmoqlaridan biri — bank ishi. Shveytsariya dunyoning moliyaviy markazlaridan biri hisoblanadi. Qishloq xo‘jaligi (YIMning 5% i) asosan chorvachilikka ixtisoslashgan. 2012-yil YIM miqdori 325,3 mlrd AQSH dollarni (aholi jon boshiga – 43,1 doll.) tashkil etgan. Asosiy savdo hamkorlari: YI davlatlari, AQSH, Yaponiya. Temiryo‘llarining umumiy uzunligi — 5174 km (99% elektrlashtirilgan), avtomobil yo’llari 61500 km, ichki suv yo`llari — 65 km. Asosiy daryo porti — Bazel. Tarixi. Kelt qabilalari — ret va gelvetlar yashagan hozirgi Shveytsariya I asrda qadimgi Rim tomonidan bosib olinadi. V asrda bu hududga german qabilalaridan burgundlar va allemanlar kirib kelishadi va hozirgi Roman Shveytsariyasi hamda Alleman Shveytsariyasi joylashgan hududlarda o‘mashishadi. VI asrdan hozirgi Shveytsariya hududi Franklar qirolligi, keyinroq Burgundiya, 1032-yildan Muqaddas Rim imperiyasi tarkibiga kirgan. XII-XIII asrlarda bu hududda bir qator mustaqil knyazliklar shakllanadi. Shular orasida XIII asrning oxirlariga kelib Gabsburg knyazligi obro‘ qozonadi. 1291-yilda uchta shveysar kantoni (Uri, Shvits va Untervalden) ittifoq tuzib, gabsburglarga qarshi kurashadilar. Qator mag‘lubiyatlar (1315-yil — Morgatan, 1351-yil — Syurix, 1386-yil — Zempaxdava va boshqalar)dan so‘ng gabsburglar 1389-yilda Konfederatsiyani tan oladilar. 1498-yilda Konfederatsiyaga yana besh kanton qo‘shiladi. Shveytsariya Konfederatsiyasining harbiy qudrati Yevropa davlatlari tomonidan tan olinadi (Shveytsariyaning rasman tan olinishi 1648- yilgi Vestfaliya shartnomasi bilan mustahkamlangan) va ular XV-XVI asrlarda yollanma shveysar qo’shinlarini harbiy yurishlarga jalb qila boshlashadi. Reformatsiya XVI asrda mamlakatni ikkiga bo’lib, fuqarolar urushini keltirib chiqaradi. Katolik va protestantlar o‘rtasidagi janglardan birida protestant ruhoniysi U.Svingli halok boiadi. Shundan so‘ng ikki o’rtada shartnoma tuzilib, unga ko‘ra to‘rt kantonda kalvinizm, yetti kantonda katolik dini tan olinadi. Shveytsariya XVII asrda neytralitet e’lon qiladi. Neytralitet bir marotaba, 1798-1814 yilgi Napoleon urushi davrida buziladi. Lekin 1815-yilgi Vena kongressi Shveytsariyaning xalqaro maqomini tasdiqlab, uning neytralligi va chegaralarining daxlsizligini kafolatlaydi. Shu davrdan qo‘shilmaslik siyosati mamlakat tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qoladi va Shveytsariya bu siyosatga ikkita jahon urushlarida ham amal qildi. Shveytsariya bilan O‘zbekiston Respublikasi o‘rtasida diplomatiya munosabatlari 1992-yilda o‘rnatilgan.