Mana shularni hisobga olib

Beshinchi tamoyil – bozor iqtisodiyotiga obyektiv iqtisodiy qonunlarning talablarini hisobga olgan holda, puxta o‘ylab, tadrijiy asosda, ya’ni bosqichma-bosqich o‘tish.

32-bilet. Talab qonunini tushuntiring. Talabga qanday omillar taʼsir qiladi?

Talab – bu pul bilan ta‘minlangan ehtiyojdir. Mahsulot narxi va sotib olinadigan tovar miqdori o’zgarishi o’rtasida bo’ladigan teskari yoki qarama-qarshi bog’liqlik talab qonuni deyiladi.

Talabga taʼsir etuvchi omillar oʻz navbatida narxga bogʻliq va narxga bogʻliq boʻlmagan omillarga boʻlinadi.

Narxga bogʻliq omillar: muayyan tovar narxi, bir-birini toʻldiruvchi tovar narxi, oʻrinbosar tovar narxi va kelajakda narxlarning oʻzgarish ehtimoli.

Narxgabogʻliq boʻlmagan omillarga esa isteʼmolchining didi, bozordagi isteʼmolchilar soni, isteʼmolchining daromadi, kelajakda daromadning oʻzgarish ehtimoli.

33-bilet Taklif qonunini tushuntiring. Taklifga qanday omillar taʼsir qiladi?

Taklif — muayyan vaqtda va muayyan narxlar bilan bozorga chiqarilgan va chiqarilishi mumkin boʻlgan tovarlar va xizmatlar miqdori bilan ifoda etiladi; taklif ishlab chiqaruvchi (sotuvchi)larning oʻz tovarlarini sotishga (bozorga) taklif etish istagi.Narxning oshishi bilan shunga mos ravishda sotishga chiqariladigan tovarlar taklifi miqdori ham ortadi, narxning tushishi bilan taklif hajmi qisqaradi. Narxning o'zgarishi bilan taklif etilayotgan tovar miqdorining to'g`ri bog`liqlikdagi o'zgarishi taklif qonuni deyiladi.

Talabga taʼsir etuvchi omillar oʻz navbatida narxga bogʻliq va narxga bogʻliq boʻlmagan omillarga boʻlinadi.

Narxga bogʻliq omillar: muayyan tovar narxi, resurslar narxi, boshqa tovarlar narxi,narx oʻzgarishining kutilishi.

Narxga bogʻliq boʻlmagan omillar: ishlab chiqarish texnologiyasi,soliq va subsidiyalar, bozordagi sotuvchilar soni.

34-bilet Raqobatning mohiyati va asosiy qoidalari.

Raqobat — bozor subʼektlari iqtisodiy manfaatlarining toʻqnashuvidan iborat boʻlib, ular oʻrtasidagi yuqori foyda va koʻproq naflilikka ega boʻlish uchun kurashni anglatadi.

Raqobat — mustaqil tovar ishlab chiqaruvchi (korxona)lar oʻrtasida tovarlarni qulay sharoitda ishlab chiqarish va yaxshi foyda keltiradigan narxda sotish, umuman iqtisodiyotda oʻz mavqeini mustahkamlash uchun kurash. 

Hozirgi bozor iqtisodiyotida raqobatning quyidagi asosiy vazifalarini ajratib koʻrsatish mumkin:

1. 
   tartibga solish vazifasi;
   
2. 
   resurslarni joylashtirish vazifasi;
   
3. 
   innovatsion vazifa;
   
4. 
   moslashtirish vazifasi;
   
5. 
   taqsimlash vazifasi;
   
6. 
   nazorat qilish vazifasi.
   

Raqobatning tartibga solish vazifasi ishlab chiqarishni talab (isteʼmol)ga muvofiqlashtirish maqsadida taklifga taʼsir oʻtkazishdan iborat. Aynan shu vazifa yordamida iqtisodiyotda taklifning talab orqali, ishlab chiqarish tarkibi va hajmining yakka tartibdagi va ijtimoiy ehtiyojlar orqali belgilanishiga erishiladi, yaʼni iqtisodiyot bozor qonunlari asosida tartibga solinadi.

Raqobatning resurslarni joylashtirish vazifasi ishlab chiqarish omillarini ular eng koʻp samara beradigan korxona, hudud va mintaqalarga oqilona joylashtirish imkonini beradi. Raqobatning innovatsion vazifasi fan-texnika taraqqiyoti yutuqlariga asoslanuvchi hamda bozor iqtisodiyoti subʼektlarining rivojlanishini taqozo etuvchi turli koʻrinishdagi yangiliklarning joriy etilishini anglatadi. Raqobatning moslashtirish vazifasi korxona (firma)larning ichki va tashqi muhit sharoitlariga ratsional tarzda moslashishiga yoʻnaltirilgan boʻlib, ularning shunchaki oʻzini-oʻzi saqlab, iqtisodiy jihatdan yashab qolishidan xoʻjalik faoliyati sohalarining ekspansiyasi (kengayishi)ga oʻtishini bildiradi. Raqobatning taqsimlash vazifasi ishlab chiqarilgan neʼmatlar yalpi hajmi (yalpi ichki mahsulot)ning isteʼmolchilar oʻrtasida taqsimlanishiga bevosita va bilvosita taʼsir oʻtkazadi. Nihoyat, raqobatning nazorat qilish vazifasi bozordagi baʼzi ishtirokchilarning boshqa bir ishtirokchilar ustidan monopolistik hukmronlik oʻrnatishiga yoʻl qoʻymaslikka yoʻnaltiriladi.

35-bilet Raqobat shakllari va ularning har biriga xos belgilarini koʻrsating.