Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

'ф-
К
1925-yilda V . V. B artold 
“Т адж ики ” deb nom langan 
ocherki ham da 0 ‘rta O siyo 
xalqlari tarix ig a o id qator 
asarlam i e'lon qildi.
у
' 
' 
—
............................................ 
\
j B. G. G ‘ofurov 1917-yilgacha b o ‘lgan davm i qam rab olgan “И стория 
I тадж икского н арода в кратком изложении” nom li birinchi um um lashm a 
J 
ishini bajarish asosida 1972-yilda “Т адж ики” deb nom langan asari, 1989- j 
\
yilda esa kitob 2-jildda qaytadan nashr etildi. 
J
Tojiklaming etnik shakllanishiga Markaziy Osiyoda yashovchi bir 
qator etnik guruh va qabilalar, chunonchi, sug‘diylar, baqtriyaliklar, 
toharlar hamda ko'chm anchi saklar katta ta'sir ko ‘rsatdi.
Mamlakatdagi tojiklar shimoliy va janubiy tojiklarga b o‘linib, har 
bir guruh geohududiy kelib chiqishiga qarab yana bir qancha 
guruhlarga ajratiladi. Chunonchi, xo‘jandlik, kO‘loblik, garmlik, 
pomirlik, darvozlik, romitlik, vaxonlik, gazimaliklik, yovonlik va 
hokazolar). Tojikistonda o ‘zbek, rus, qirg‘iz, turkman va boshqa 
xalqlar ham yashaydi.
Tojiklaming kelib chiqishi miloddan aw algi II ming yillikning 
oxiri - 1 ming yillikning boshlariga to‘g‘ri keladi. Ushbu davrda 
Markaziy Osiyoga yevroosiyodan eroniy tillarda so‘zlashuvchi 
qabilalar kirib kelib, tub mahalliy aholi bilan aralashib ketgan.
Sug‘diylar, parkanaliklar va qisman toharlar tojik xalqining 
shakllanishida faol ishtirok etgan. Yunon-makedonlar, yuechjilar, 
xioniylar, kidoriylar, eftaliylar, uoq xunnlar”, so‘ngra turkiy
104

---

qabilalaming bir qismi mahalliy aholi bilan aralashib ketgan. Arablar 
hukmronligi davrida va Somoniylar davlati tashkil topgan vaqtga kelib 
(IX -X asrlar) tojik xalqi shakllangan. Hozirgi tojik tili Somoniylar 
hukmronligi davrida qadimgi sug‘d va baqtriya tili asosida vujudga 
kelgan. 0 ‘sha davrda tojiklaming adabiy tili (doriy) paydo bo‘ldi.
Sug‘diy aholi o ‘z tili o ‘rniga tojik tilida gaplashadigan boMdi. 
Tojiklar yashayotgan hududlarda tojik tili boshqa sharqiy eroniy 
tillami siqib chiqara boshlaydi va IX asr oxiri - X asr boshlarida tojik 
xalqi etnik tarkibiga kirgan barcha guruhlam ing umumiy va yagona 
tili bo ‘lib qoladi. 
So‘nggi davrlargacha tojiklar orasida turli 
etnografik guruhlar mavjud bo‘lgan. Hozir ham to g ‘lar va vohalarda 
yashovchi tojiklar o ‘rtasida etaik tafovutlar saqlanib qolgan.
Tojiklar o‘zlari yashaydigan joy lari ga qarab bir qancha 
guruhlarga b o ‘linadi. Yaxsuv va Qizilsuv daryolari atrofida, tog‘ 
etaklari va to g ‘larda qadimdan yashab kelayotgan tojiklar o'zlarini 
“K o‘lob tojiklari” deb ataydi. Yaxsuv daryosining yuqori qismidagi 
yerlarda joylashgan tojiklar