Маркетинг

raqobatbardoshlik = sifat + narx+ xizmat ho ‘rsatish.
Raqobatbardoshlikni boshqarish - demak aytib o’tilgan tashkil qiluvchilarning muvofiq nisbatini ta’minlash, asosiy harakatni quyidagi vazifalarni hal qilishga qaratish: sifatni oshirish, ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirish, sotuvdan keyingi xizmat ko’rsatishning tejamkorligi va tezkorligini oshirishdir. Raqobatbardoshlikning ko’rsatib o’tilgan tashkil qiluvchilari ham ko’p omilli ta’riflar bo’ladilar, ular boshqaruvning murakkab mustaqil ob’ektlari sifatida ko’rib chiqiladilar. Xususan, ishlab chiqarish xarajatlarining miqdoriga xom ashyo, yonilg’i, elektr quvvati, xarid qilinadigan yarim fabrikatlar va butlovchi qismlarning qiymati va sifati, ishlab chiqarish xodimlaring malakasi va ish haqi darajasi, mehnat unumdorligi, boshqaruv xarajatlari va h.k. ta’sir ko’rsatadilar. Bunda pirovardida raqobatbardoshlikni tashkil qiluvchi elementlarning zaruriy darajasini ta’ minlash imkoniyati ishlab chiqarishni texnik darajasi, ishlab chiqarishni tashkil qilish darajasi va boshqaruv kabi "bazaviy" ishlab chiqarish omillari bilan belgilanadi.
Foydani kattalashtirish hamma vaqt ham kapitalistik kompaniyaning maqsadi, uning faoliyatini baholash mezoni, uning "falsafasi"ning asosi bo’lgan. Ammo keyingi yillarda firmaning boshqaruv tizimini qurish va ushbu mezon bo’yicha unda band bo’lganlarning motivatsiyasidagi kamchiliklar yaqqol namoyon bo’lgan. Sof ko’rinishda u kompaniya faoliyatini uzoq muddatli muvaffaqiyatni ko’zda tutgan holda yo’naltirishga imkon bermaydi, ko’pincha kompaniyaning strategik maqsadlariga zid bo’lgan yaqin istiqbolli vazifalarni birinchi o’ringa suradi. SHuning munosabati bilan kapitalistik korxonalarni boshqarishning nazariyachilari 50 - yillarning oxiridayoq yangi "muvaffaqiyat falsafasi" asoslarini ishlab chiqqan, u firma manfaatlarini raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqish, ishlab chiqarish va sotish maqsadlariga bo’ysindirishdan iborat bo’lgan. Bu falsafa - sifat falsafasi - e.Deming, J. Juran, F.Krosbi, K,Isikavalar tomonidan faol tashviqot qilingan. Bunday yondashuv Yaponiyada kengroq tarqalgan.
Buyumning bozordagi holatini tahlil qilish, uning sotilishi istiqbollarini baholash, sotish strategiyasini, ishlab chiqaruvchilar va sotish kompaniyalari faoliyatining shakllari va usullarini tanlash uchun "tovarning yashash davri" konsepsiyasidan foydalaniladi. Aslini aytganda, u sotishl hajmi va tovarni sotishning foydaliligini o’zgarishlarini uni mavjud bo’lish davri dorasida bir necha bosqichlar mavjudligi bilan izohlashga urinishdan iboratdir. Tubdan yangi yoki oldingi analoglardan judayam farq qiluvchi ehtiyojlarni qanoatlantiruvchi vositalarni ishlab chiqaruvchi sanoat kompaniyalari o’z mahsulotlariga bozorda alohida, "imtiyozli" holatni ta’minlash, raqobatdan qochish strategiyasini o’tkazadilar. Yapon kompaniyasi "Soni"ning tranzistorli radiopriyomniklar, kassetali magnitolalarni o’zlashtirilgandan keyingi seriyali ishlab chiqarish faoliyati natijalari namunaviy bo’ladi. Barcha hollarda firma yangidan ishlab chiqilgan mahsulotlarni ularni o’rtacha sohaviyga nisbatan yuqoriroq foydalilikni ta’minlovchi narxlar bo’yicha sotib, sotishning kattaroq hajmlariga erishgan.
Bozorda mahsulot ishlab chiqaruvchilar uchun yuqori rentabelli mahsulotlarni paydo bo’lishi yangidan vujudga kelgan bozorga bunday tovarlarni ishlab chiqarish jarayoniga oldin jalb qilinmagan firmalarni jalb qiladi. Bunda, bozorni o’sishi, ishlab chiquvchilarning ishlab chiqarish quvvatlarini esa mavjud talabni to’liq qanoatlantira olmasligi sababli, ular o’zlarining texnik yutuqlarini har xil shartlarda boshqa firmalarga topshirishga boradilar. Bundan tashqari, mahsulot ishlab chiqaruvchi firmalarning o’zlari yangi bozorga bozorda taqdim etilgan tovarlardan nusxa ko’chirish yoki xuddi shunday shaxsiy ishlamalar zudlik bilan o’zlashtirish yo’l bilan kirishga harakat qiladilar. Ammo yangi mahsulotni o’zlashtirishning boshlang’ich bosqichida uni ishlab chiqarishga kirishish, qoidaga ko’ra, faqat tegishli texnologik quvvatlariga ega kamdan kam kompaniyalar va buning uchun katta mablag’larni ajratishga qodir yirik firmalarning qo’lidan keladi.
Sotishlarni ko’payishi bosqichida mahsulot ishlab chiqaruvchi firmalar iste’mol talabini tabaqalashtirgan holda mahsulotlarning modifikatsiya-larini ishlab chiqishni faol olib boradilar. Bu mahsulotlardan foydalanishning qulayligi, ularning vazifaviy belgilanishi, kichiklashti-rilishi va h.k. nuqtai nazaridan biroz takomillashtirilishi bo’lishi mumkin. Har bir kompaniya sifatning xuddi shunday jihatlarini sabot bilan qidiradi.
Natijada bir necha kompaniyalar birinchi qarashda bir xildagi tovarlarni ishlab chiqarishlari mumkin, ammo yaqinroq ko’rib chiqishda ulardan har birida bir qator kichikroq yangiliklarni topish mumkin. SHuning bilan mahsulot ishlab chiqaruvchi firmalar o’zlarining mahsulotlari ehtiyojlarni qanoatlantirish vositalarini belgilanishlari bo’yicha ixtisoslashirilgan, analoglari yo’q rolida bo’lgan bozor segmentla-rini ajratishga harakat qiladilar. SHunday qilib, mahsulotlarning boshqa firmalarning analoglaridan farqlanuvchi ajoyib modefikatsiyalarini ishlab chiqish mahsulot ishlab chiqaruvchining mahsulot yashash davri ikkinchi bosqichidagi yuqori raqobatbardoshlikni ta’minlash bo’yicha strategiyasini belgilab beradi.
Mahsulot ishlab chiqaruvchilarning strategiyalarini bunday ajratilishi shaxsiy xarakterga ega. Amalda yashash davrining har qanday bosqichida to’rgan tovarlar bo’yicha ulardan har birini namoyon bo’lishini topish mumkin. Tovar yashash davri bosqichlariga strategiyani bunday bog’lash faqat u yoki bu strategiyadan kelib chiquvchi maqsadiy ko’rsatmalar mahsulot yashash davrining belgilangan bosqichlarida ustivor, hukumron xarakterga egaligini ko’rsatadi. Bundan tashqari, aytib o’tilgan strategiyalardan har biri, agar mahsulot ishlab chiqaruvchi to’liq ma’noda pioner, novator bo’lmasa, raqiblardan bir qadam oldinda yurmasa, pirovardida natijasiz bo’lishi mumkin. Novator kompaniya - shunday kompaniyaki, u strategiyalardan har birining maqsadlariga erishish vazifasini hammadan tezroq amalga oshiradi. Uning uchun bir strategiyadan boshqasiga o’tish - bozor haqiqatlari tomonidan buyuriladigan majburiy chora emas, balki tovar bilan iste’molchilar talablarini to’liqroq qanoatlantirlishida uning yuqori raqobatbardoshligini ta’minlash maqsadida ishlashning tabiiy rivojlanishidir.
Yashash davrining har xil bosqichlarida to’rgan tovarlar bilan bir vaqtda ishlash firmadan barcha sanab o’tilgan elementlarni mavjudligini talab qiladi va shuning uchun u faqat yirik kompaniyalarning qo’lidan keladi, holbuki kichik firmalar ixtisoslashish yo’lidan borishga majburlar, ya’ni o’zlariga quyidagi "ampula"lardan birini tanlab oladilar: hammadan avval yangilik kiritish bilan shug’ullanuvchi novator-firmalar; o’zlarining ishlamalari bilan yaratilgan mahsulotlarning noyob nusxalarini ishlab chiqish bilan shug’ullanuvchi injiniring firmalari, va yangi tadqiqotlarni olib borishda davom etadilar.