Marketingda reklamaning o`rni va axamiyati

Marketingda reklamaning o`rni va axamiyati.

Reja:
1. Reklama tarixidan.

2. Reklama haqida tushuncha va uning moxiyati
3. Reklama turlarining tasnifi.
4. Reklama faoliyatini rejalashmirish.

Reklamaning tomirlari juda kadimga bori6 takaladi'. Reklama amaliyeti haqida gap tarixning birinchi yezma hujjatlaridayek ketgan.

Eng kadim davrda rimliklar gladiatorlar janglari haqidagi
e`lonlar bilan devorlarni bezaganlar. Jangchilar reklamaninig
boshka turi bulgan. Kadimgi Gresiyadagi «Oltin asr» Afina kuchalari buylab yurgan, kullar, kora mollar va boshka tovarlarning sotilishi haqida jar solgan jangchilarni kurgan. Reklamaning yana boshka bir kurinishi tamga bulgan, sotuvchilar ularni uz tovarlariga bosganlar.
Masalan; usha davrlarda sotuvchi va savdogarlar tovar sifatini
tekshira turib, tamga kuyganlar .
1450 yil, Gutenburg tomonidan bosma dastgoxning ixtiro kilinish yili reklama tarixida burilish yili buldi. Reklama beruvchiga uz axborotlarining kushimcha nusxalarini tayerlashga xojat kolmadi.
Birinchi bosma e`lon 1478 yilda ingliz tilida paydo bulgan. 1622 yilda reklama kuchli tarakkiyotga ega buldi – bu ingliz tilida ruznomaning chikishi bilan boglik buldi. Masalan, «Tetler» firmasining sartaroshlik uchun asboblari, patentga egadorlar boshka tovarlarni sotish uchun reklama e`lonlari nashr etiladi.
Reklama AKShda eng katta ravnakiga Franklini Amerika reklamasining otasi hisoblanadi. Uning 1728 yilda paydo bulgan «Gazet»i mustamlaka Amerika ruznomalari orasida eng katta nusxa va eng kup xajmdagi reklama-e`lonlariga erishishdi.
Reklamani rivojlanishiga bir necha omillar ta`sir kildi.
Birinchidan, Amerika sanoati ishlab chikarish jarayoniga kul mexnatini tadbik etishni tugatdi, buning natijasida tovarlar mulligi paydo buldi.
Ikkinchidan, suv yullari, shosse va oddiy yullar chorraxalarining yaratilishi tovarlar va reklama vositalarini kishlok joylarga yetkazishni kulaylashtirdi.
Uchinchidan, 1813 yilda kiritilgan majburiy boshlangich ta`lim samaradorlikvodxonlik darajasini oshirdi va ruznomalar va jurnallar chikarishning usishiga yordam berdi. Radioning, keyingi paytda, televideniyening kashf etilishi reklama faoliyatida kuchli turtki bulib xizmat kildi.
Marketing nafakat passiv masalalarni asosiy iste`molchilar talablarini batafsil va tula urganishni, balki faol masalalar sotishni usishi ularning samaradorligi va tadbirkorlik.
Reklama muxim. elementlaridan biri buladi. Reklama sotishni ragbatlantirish vositalari, servis siyesati, to`g`ridan-to`g`ri va shaxsiy sotishlar, kurgazmalar va yarmarkalarda ishtirok etish, tovar belgisi, urash-joylash, ishlab chikaruvchilar va iste`molchilar urtasida shaxsiy munosabatlarning shakllanishi, ommaviy axborot vositalari bilan ishlash va boshkalarni uz ichiga oladi.
Masalan, F.Kotler hisoblashicha reklama mablag bilan ta`minlash manbasi anik kursatish bilan pullik axborot tarkatish vositalari vositachiligi orkali amalga oshiriladigan kommunikatsiyaning shaxsiy bulmagan, shakllarini namoyen kiladi»
R.B. Nozdrev, L.I. Sigichko ishida .«reklama – tovar yeki firma (korxona) tovarning iste`mol xususiyatlarini tijorat tashvikoti, 'firmaning bulajak haridorlarni haridga faol tayyorlovchi faoliyati, fazilatlari haqidagi axborotlarning ishontiruvchi vositasi».
Boshka kupgina ta`riflar ham mavjud. Ularning barchasi bulajak haridorning shakllanishini ga`minlovchi firma va tovar haqidagi axborotlart kabi elementlar bilan birlashtirilgan.
Reklama kompaniyasida rivojlantirish va amalga oshirish masalalariga katta ahamiyat beriladi. Masalan rivojlangan mamlakatlarda reklama iktisodning ixtisoslashgan soxasiga aylangan va unga har yili katta mablaglar sarflanadi. Macalan AKShda 75-78 mlrd. doll., Yaponiyada t 28,0-28,5 mlrd. doll., Garbiy Yevropada urtacha 10 mlrd. doll. har yili reklama faoliyatiga sarflanadi.
Umuman reklama tadbirlari rejalashtirish va amalga oshirishga har yili AKShda yalpi milliy mahsulotning 2-2,25 % Fransiyada 1%i sarflanadi, bu tovar tannarxining 10%ini tashkil kiladi. Tovarlar va xizmatlarning aloxida turlari uchun reklamaga harajatlar 40%gacha bulishi mumkin.
Xorijiy va mamlakatimiz tajribasiga muvofik reklamani kuyidagicha tasniflash mumkin:
1. Ob`ekglar buyicha reklama kilish:
• nufuzli (firmaning) reklama. Bu reklamaning asosiy maksadi firmani uning rakiblaridan farak kilishining reklamasidir;
• tovar reklamasi, ya`ni tovarga talabni shakllantirish va ragbatlantirish;
• tovar reklamasiga anik markali tovarni uzok vakt ajralib turish uchun kullaniladigan marka reklamasini ham kiritish mumkin
• sarlavxali reklama – bu xizmatlar yeki xodislarani sotish haqidagi axborotlarni tarkatish;
• sotib bitirish reklamasi – bu arzonlashtirilgan narxlar buyicha sotib bitirish haqida e`lon;
• tushuntirish - tashvikot kilish reklamasi bu anik maksadni ximoya kilish.
2. Yetkazib berish shakllari buyicha:
- bevosita reklama, u tijorat sharoitlarida amalga oshiriladi va anik tovar anik firmaga nisbatan reklama xizmatini to`g`ridan-to`g`ri bajarib, reklama beruvchini kursatadi; bevosita reklama to`g`ridan-to`g`ri kanallardan foydalanmasdan va reklama beruvchi kursatmasdan vazifani nikoblangan kurinishda bajaradi.
3. Reklama materialning harakateri va xususiyatlari buyicha:
• axborot – asosan tovarni bozorga kiritishda oshiriladi;
• kundiruvchi – firma oldida tanlab olingan talabni shakllantirish vazifasi turgan usish boskichda aloxida ahamiyatga ega buladi;
• tovar haqida eslashga iste`molchi majbur kilishga imkon beruvchi eslatuvchi reklama;
• mustaxkamlovchi reklama u haridorni kilingan tanlov to`g`riligiga ishontirish harakat kiladi.
4. tanlangan strategiya buyicha:
• bir turdagi reklama turli mamlakatlarda fakat bitta reklama vositasini kuzda tutadi, bu reklama tadbirlarni utkazish sarf va harajatlarini tejashga olib keladi;
Reklama faoliyatini rejalashtirish aloxida kiyinchilikka ega xorijiy tajriba reklama soxasida asosiy karorlarni birinchi boskichda shakllantirish zarurligini kursatadi.
Reklama faoliyati soxasida asosiy karorlar.
1. Vazifalarning kuyilishi maksadli bozor, marketing strategiyasi haqidagi avval kabul kilingan karorlardan kelib chikadi.
2. Firma uz reklamasi vazifalarini belgilab turib, har bir aloxida tovarga byudjetni ishlab chikadi. Reklamaning urni ularning talabini kutarishdan iborat.
3. Byudjet belgilangan sung firma reklama muomalasi va tarkatish vositalari haqida karor ishlab chikadi.
4. Reklama tadbirlarini utkazishni baxolash uning komunikativ va savdo samaradorligini ulchash uchun amalga oshiriladi.
Kommunikativ samaradorligini ulchash e`lon samarali kommunikatsiyani ta`minlashi haqida gapiradi. «Sanalgan testlar» nomini olgan bu uslubdan keng foidalanish mumkin. Savdo samaradorligini ulchash «sotishning» kanday xajmi e`lon tomonidan, ya`ni tovar haqidagi xabardorligini 90% ga va taklifni 10% ulchoviga oshirish natijasini beradi.
Reklamani rejalashtirish jarayeni uz ichiga bir necha boskichlarni oladi. Birinchi boskichda reklama (firma) ob`ektlari va tovar haqida faol va bulajak haridorlarga xabar berish zarur bulgan axborotlar aniklanadi. Ikkinchi boskichda reklama sub`ekti, ya`ni iste`molchilar va haridorlar guruxi yeki harid haqidagi karorga ta`sir kiluvchi shaxslar aniklanadi, reklama e`lonlari ularga murojaat kiladi. Uchinchi boskich bu reklama sabablari, ya`ni haridorlarni tovarga e`tiborini jalb kilish uchun ypry beriladigan narsa. Turtinchi boskich bu reklama vositalari turini tanlash, ya`ni nisbatan eng ma`kulini tanlash: reklama ob`ektini aniklash, teklama sub`ektini yeki adresini aniklash, reklama motivini aniklash, Reklama vositalarini aniklash, reklama axborotini tuzish, harajatlar smetasini tuzish, reklama chikarishning jadvalini tuzish, reklama samaradorligini hisoblash.
Bunda kuyidagilar hisobga olinishi kerak:
1. Kanalning axborot, kungilochar ma`lumot beruvchi vazifalari
2. Reklama xabarning harakteri;
3. Kanalning texnik imkoniyatlari;
4. Kanalning auditoriya maksadlariga to`g`ri keluvchi vazifalariI
5. Reklama tadbirlarini utkazish vaktini tanlash;
6. Reklama kanalining davriyligi.
Beshinchi boskichda reklama .xabari tuziladi, sarlavxa
shakllantiriladi, matn tuziliadi, rasmlar chiziladi, xodimlar,
reklamani yetkazi beruvchilari tanlanadi. Oltinchi boskichda reklama chikishlari, reklama tadbirining jadvali tuziladi, reklama turlari, uning tarkatish vositalari buyicha vaktlarda muvofiklashtiriladi.
Reklama byudjetini rejalashtirish reklamaga ajratilgan mablaglarni umumiy mikdori, ularni taksimlash, ya`ni ulardan kanday tadbirda vakanday xajmda foydalanilishini doimo kursatish aniklanadi. Amaliyetda reklama harajatlari doirasini aniklashning turli xil usullaridan foydalaniladi. Oldingi yil harajatlaridan kelib chikkan xolda, ular maksadlar va vazifalarni hisobga olgan xolda oldingi yildagi sotish xajmida 3% tashkil kiladi.
Yaponiya, Garbiy Germaniya va AKShda reklama faoliyati tovar harakatida muxim ahamiyat kasb etadi, bu haqda ommaviy axborot vositalaridan foydalanish harajatlarini tartibi haqidagi kuydagi ma`lumotlar darak beradi.
Reklamaning kiymati ancha katta. Masalan, AKShda, TV-ra 30
dakikalik reklama vakti - 100 ming dollardan. Ispaniyada 50 ming
dollardan iborat.Ta`kidlash kerakki, kupgina mamlakatlarda telereklamaga cheklashlar mavjud. Masalan, Avstriyada reklama uchun eng kup vakt 20 dakika ajratilgan; Germaniyada eng kup vakt bir kunlik kursatuvning 20%ini, Ispaniyada 10%ni tashkil kiladi.
Bozor munosabatlarining rivojlanishi, jaxon bozoriga chikish reklama faoliyatining rivojlanishini talab kiladi. Xozirgi vaktda, reklama kishilik faoliyatining barcha soxalari manfaatlariga tegishli bulganda iste`molchflarni reklama beruvchilardan ximoya kilish kerak.

Mavzu buyicha savollar:

1. Reklama nima?
2. Reklama tarixida burilish nuktasi nima bulgan?
3. Yetkazib berish shakli buyicha reklama kanday turlarga
ajratiladi?
4. Reklama byudjetini rejalashtirish nimadan iborat?
5. Reklamaning kommunikasiya siyesatini ahamiyati?
6.Reklama va tashvikot bir-biridan nima bilan farq kiladi?
7. Reklama faoliyatini tashkil kilish
8 Tovarni reklama kilish manbaalari.
9. Marketingda tovar tashvikoti nima?
10. Reklamani tashkilotchilari kimlar?