Marketingning turizm sohasidagi iqtisodiy foydasi

MARKETINGNING TURIZM SOHASIDAGI IQTISODIY FOYDASI
Annotatsiya. Ushbu maqolada turizmda marketingning o‘rni xususda mulohazalar berilgan. Marketing nima, uning faoliyati qanday olib borilishi tahlilga tortilgan.
Kalit so‘zlar: marketing, iqtisodiy bozor, konsepsiya, reklama
Marketing (inglizcha: market – “bozor”, “bozordagi harakat”, “faoliyat”) - korxonaning tovarlar ishlab chiqarish va sotishini tashkil etish hamda boshqarish shakli. “Marketing” atamasi isteʼmolga 19-asrning 60-yillarida Makkovern tomonidan kiritilgan. Marketing nazariy konsepsiya va tijorat faoliyatining oʻziga xos hodisasi tarzida 20-asr boshlarida AQShda ilk bor qoʻllanildi. Ishlab chiqarish va kapitalning yuksak darajada toʻplanishi, iqtisodiyot tarmoqlarida monopoliyalar qukmronligining, xalqaro bozorda keskin raqobatning vujudga kelishi mahsulot sotish muammosini obyektiv tarzda birinchi oʻringa chiqardi. 1908-yilda AQShda marketing muammolarini oʻrganadigan birinchi ixtisoslashgan firma paydo boʻldi. 1911-yilda esa oʻsha davrdagi bir qator yirik kompaniyalar tijorat tadqiqotlari bilan shugʻullanadigan dastlabki boʻlimlarni ochdi. Kompaniyalar huzurida bozorni oʻrganish, reklama, haridorlarga xizmat koʻrsatish va boshqarishning boshqa vazifalari bilan shugʻullanadigan “marketing” boʻlimlari taʼsis etila boshlandi. 1931-yilda Amerika marketing jamiyati, 1937-yilda esa Amerika marketing milliy uyushmasi tuzildi. 20-asrning 50-60-yillarida xalqaro marketing federatsiyasi, jamoatchilik fikri hamda marketing boʻyicha Yevropa jamiyati va Yevropa marketing akademiyasi kabi xalqaro marketing tashkilotlari tuzildi.¹
Turizm biznesidagi marketing turistik xizmatlarga bo‘lgan talabni maqsadli boshqarish uchun turistik firma tomonidan qo'llaniladigan o‘zaro bog‘liq vositalar tizimidir. Foyda keltirishi mumkin bo'lgan xizmatlarning xilma-xilligi cheksizdir va turistik kompaniyaning tasavvuriga va korxonasiga bog‘liq. Sayyohlik kompaniyasi uchun o‘z bozorini miqdoriy jihatdan tasavvur qilish ham muhimdir, chunki busiz sotish hajmi va potentsial foydani baholash qiyin bo‘ladi. Turizm marketingi - bu taklif etilayotgan xizmatlarni bozorda talab qilinadigan xizmatlar bilan uzluksiz muvofiqlashtirish va sayyohlik agentligi o‘zi uchun foydali va raqobatchilarga qaraganda samaraliroq taklif qila oladi.

Turizm xizmat ko‘rsatish sohasining tarmoqlaridan biri sifatida marketingning ma’lum bir o‘ziga xos xususiyatiga ega bo‘lib, u asosiy tarkibiy qismlarning mazmunida ham, marketing funksiyalarini amalga oshirishning o‘ziga xosligida ham namoyon bo‘ladi. Turistik xizmatlarning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:

1. Xizmatlarning nomoddiyligi. Xizmatlar nomoddiy, ya’ni ular faqat ularni taqdim etish va iste’mol qilish jarayonida mavjud bo‘ladi.
2. Saqlamaslik. Xizmatlar saqlanmagan, bu ularning nomoddiyligining natijasidir. 3. Mavsumiy tebranishlarga ta’sir qilish. Mavsumdan tashqari talabni rag‘batlantirish uchun qo‘shimcha chora-tadbirlar talab etiladi: past narxlar, turli xil qo‘shimcha xizmatlar, turli xil turizm turlari.
4. Muhim statik, ma’lum bir joyga bog‘lanish (lager, aeroport, chunki ularni boshqa joyga ko‘chirish mumkin emas).
5. Sayohat xizmatlarini sotish va uni iste’mol qilish faktining vaqtlaridagi nomuvofiqlik.²
Turistik obyektlar davlat tasarrufidan chiqarilib, ularning xo‘jalik va mulkchilik shakllari o‘zgaradi. Binobarin, 1992-yilda turizm tizimida iqtisodiy islohatlarning birinchi bosqichi boshlandi. Ikkinchi bosqich esa, o‘z ichiga 1993- 1995-yillarni olgan edi. Bu davr ichida turizm rivojlanishining milliy modeli ishlab chiqildi. Ayni paytda turistik xizmat ko‘rsatish sohasining iqtisodiy o‘sishi bilan bir qatorda, yangi turistik marshrutlar ishlab chiqish, xizmat madaniyatini yaxshilash, turizmning moddiy - texnik bazasini kengaytirish bilan bog‘liq muammolar paydo bo‘ldi. Prezidentimizning “Buyuk ipak yo‘lini tiklashda va xalqaro turizmni rivojlantirishda O‘zbekiston Respublikasining ishtirokinii faollashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoyishi va Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasida xalqaro turizmning zamonaviy infratuzilmalarini tuzish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori tarixiy ahamiyatga egadir.
Sifatli marketing turizm uzoq muddatga orientatsiyasi bilan, yaqin kelajakda erishish uchun asosiy maqsadlarini aniqlash o‘z ichiga oladi. Aniq belgilangan maqsad va vazifalari, ularni erishish uchun aniq chora-tadbirlar rejasini amalga oshirish uchun yordam beradi. Misol uchun, eng muhim vazifalaridan biri iste’molchilar nafslariga qondirishdan iborat. Bozor foydalanuvchilar bir segmenti ma’lum doiradagi ehtiyojlarini aniqlash uchun bu xizmatlarni tanlash va ularning ehtiyojlari haqida o‘ylash kerak.
Marketing faoliyati samaradorligi nazariyasi asosida marketing xizmati samaradorligini baholash jarayonida bir nechta usullarga bo‘lib tahlil qilinadi. Marketing faoliyati samaradorligi va marketing xizmati samaradorligini baholash tushunchalarini qoida tariqasida, quyidagicha belgilash mumkin: baholash qanday maqsadda amalga oshiriladi?; natijalar kim uchun mo‘ljallangan?; natijalarni qayerda va qanday ishlatish kerak? va boshqalar. Yuqorida aytib o‘tilgan ushbu tushunchalar bir-biriga yaqin tushuncha bo‘lib, biri ikkinchisini to‘ldiradi.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1. https://uz.wikipedia.org/wiki/Marketing
2. Voskolovich N. A. Turistik xizmatlar marketingi. BIRLIK, 2009 .350 b.

1 https://uz.wikipedia.org/wiki/Marketing

2 Voskolovich NA Turistik xizmatlar marketingi. BIRLIK, 2009 .350 b.