Markscha iqtisodiy gʻoyalarning xususiyatlari «Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q»

Markscha iqtisodiy gʻoyalarning xususiyatlari
«Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q», - degan edi O'zbekiston Respublikasi Prezidenti, akademik I.A. Karimov. Har qanday tarixni o'rganish, avvalo, hozirgi kun va kelajak uchun ahamiyatlidir. Shu nuqtayi nazardan qaraganda, iqtisodiy ta'limotlar tarixini o'rganish katta nazariy, amaliy va tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiyot tarixi (xalq .xo'jaligi tarixi) va iqtisodiy ta'limotlar tarixi iqtisodiyot fanining faktologiya va metodologiya asoslarini ta'minlovchi va yaratuvchi asos sifatida ahamiyatlidir. Shu sababli bu fanlar iqtisodiyot fanining ajralmas va tarkibiy qismidiri . Iqtisodiy fanlarning o'zaro aloqadorligi Informatsion - tahliliy, iqtisodiy - matematik usullar; statistika xo'jalik faoliyati tahlili Aniq - iqtisodiy fanlar, tannoqlar iqtisodiyoti, korxonalar iqtisodiyoti, mamlakatlar iqtisodiyoti UMUMIY IQTISODIY NAZARIYA Tarixiy - iqtisodiy fanIar, iqtisodiy ta'limotlar tarixi, iqtisodiyot tarixi Maxsus iqtisodiy shakl va tashkilotlar iqtisodiyoti, moliya; kredit; marketing tabiatdan foydalanish iqtisodiyoti va boshqalar I 06IU1U1 3KOHOMH'IeCKaH TeOpIDI (IIoJIHT3KOHoMIDI). YqefiHHK. M., dlpoMoM~,1995.c.30. 3 Sobiq sovetlar tuzumi davrida ko'pgina fanlar, shu jumladan, iqtisodiyot fani sinfiylik, partiyaviylik matkurasi asosida o 'rganildi , marksizm-leninizm g'oyalari birdan-bir to'g'ri ta'limot deb qabul qilindi va barcha masalalar yechilgan, tarixga, uzoq o'tmishga hech qanday hojat yo'q, degan umumiy kayfiyat yuzaga keldi. Sotsialistik va kommunistik jamiyat qurishda dasturulamal bo'lgan mafkuraga muqobil bo'lgan barcha fikrlar tanqidga uchradi; asosiy e'tibor markscha-lenincha iqtisodiy ta'limotni o 'rganishga , kapitalizm, bozor munosabatlarining kelajagi yo'qligini zo'rma-zo'raki
dqtisodiy ta'limotlar tarixb kursi iqtisodiy fanlar tizimida m'-.:lhim o'rin egallaydi. Insoniyat o'zining ko'p ming yillik tarixi davomida katta iqti~odiy va ijtimoiy taraqqiyot yo'lini bosib o'tgan. Har bir davrda u yoIdlari yig'indisidan iborat bo'lib, tarixiy induksiya, mantiqiy abstraks:3ya va boshqa usullardan keng foydalanadi. «Iqtisodiy ta'limotlar tarixi» fani «Iqtisodiy nazariya» fani bilan chambarchas bog'liq, lekin undan katta farq qiladi. «Iqtisodiy naz::ariya» fanida eng muhim iqtisodiy kategoriyalarning so'nggi davr UChUlL tahlili beriladi, ammo bu nazariyalar har doim ham turg'un bo'l.tna..-~di va vaqt davomida, ayniqsa, keskin o'zgarishlar davrida evolutsiyada ~o'ladi.

7 «Iqtisodiy ta'limotlar tarixi» fanida ayrim olimlar, davlat arboblari tomonidan ilgari surilgan g'oya, qarash, nazariya, qonun, ta'limot, konsepsiyalar insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlaridagi ijtimoiy qatlamlar, sinflar va boshqa guruhlarning manfaatlari nuqtai nazaridan tarixiy rivojlanishi tadqiq etiladi. Iqtisodiy tafakkur tarixi fanining amaliy xo'jalik obyekti bilan chambarchas bog'liqligini namoyon etadi. «Eskirgan nazariyalarni ular :faqat inkor etilganligi sababli prinsi pda ilmiy emas deyish mumkin -emas», - deb yozadi taniqli iqtisodchi T.Kun. Chunki keyingi, nisbatan -:yangi qarashlar avvalgilar asosida, ularni qabul qilish, rivojlantirish ~oki inkor etish natijasida paydo bo'lgan. Ba'zi mutaxassislar faqat =:yangi nazariyalarnigina o'rganishni taklif etishadi, ammo bu so'nggi =maza.rlya avvalgi ko'p yillik ilmiy, amaliy tadqiqotlarning yakuniy qisqacha ~osalari sifatida namoyon bo'ladi yoki bugun biz «yangi» degan fIkr ~a'lum vaqtdan keyin o'zgarishi mumkin. Bu fan boshqa iqtisodiy va tarixiy, ayniqsa, iqtisodiyot nazariyasi fani i:::::Jilan bevosita bog'liq. Iqtisodiy ta'limotlar tarixi ancha keng davrni qamrab c.::::llgan va mustaqil xarakterga ega. Bu fanni o'rganish orqali xalq xo'jaligi t:::::.-arixi, iqtisodiy tarix va iqtisodiy konsepsiyalar hamda aniq iqtisodiy ~redmetlarni o'zlashtirish osonlashadi, u yoki bu iqtisodiy o'zgarishning s;;:l1art-sharoitlari va oqibatlarini tahlil etishga katta ko'mak beradi. Masalan, bizga bugun yangidek tuyulgan bozor iqtisodiyoti to'g'- r-:isidagi malar Adam Smit tomonidan 1776-yili chop etilgan .Xalqlar ~oyligh> asarida asosan to'la tahlil etib berilgan. Ba'zi iqtisodiy g'oyalar ~sa qadimdan ma'lum. Ularni o'rganish va eng muhimi, hayotga tatbiq e::. tish yaxshi samara beradi. Bu fanni chuqurroq o'rganish tufayli bir qancha yechimini kutayot- ~.an nazariy masalalarga oydinlik kiritish imkoni tug'iladi. Masalan, ~ ()zor munosabatlarining ibtidosi hanuzgacha aniq yechimga ega emas. ~yrim olimlar bu jarayonni xususiy mulk, sinfIy jamiyat yuzaga kelishi 1> jJan bog'lasalar, ayrimlari (R.Xeylbroner, L.Turou) uni kapitalizm 1> -=ilan, aniqrog'i, < paydo bo'lishi bilan ~ohlaydilar (mehnat, yer va kapital tovarga aylangach, bozor tizimi ~zaga kelgan ekan). Keyingi fIkr bo'yicha bozorning ibtidosi XVIII ~rda Angliyada boshlandi. O'z davrida ilg'or Sharqning ortda qolishi, G'arbning ilgarilab ketishi sc...bablari, kelajak to'g'risidagi prognozlar ham muammo bo'lib turibdi.