Маркшейдерлик иши ва геодезия

Mahalliy o’lchovlarda plan olish shahobchalarini hosil qilish

Plan olish shahobchalarini hosil qilish uchun teodolit yo’li, menzula yo’li, geometrik shahobcha, to’g’ri va teskari kesishtirish usullaridan foydalaniladi.
Mahalliy geodezik tayanch shahobchalari bilan plan olish shahobchalari ham planli va balandlik geodezik tayanch shahobchalariga bo’linadi.

Geodezik tayanch shahobchalari punktlarning o’rni punkitlarning ahamiyatiga va ulardan foydalanish muddatiga qarab belgilanadi. Davlad geodezik tayanch shahobchalari uzoq vaqtlargacha foydalanish mumkun bo’lishi uchun ularning punktlari joyda mustahkam saqlanadigan doimiy belgilar bilan belgilanadi. Bu belgilar markaz deb ataladi. Joyning tabiiy geografik sharoitga va geodezik punktni qanday ahamiyatga egaligiga qarab turli markazlar qo’llaniladi. Markazlarning tuzulishi va joyga o’rnatilishi maxsus ko’rsatmalarda beriladi.
Bu metoda koordinatalari aniqlanadigan punktlarini tutashtiruvchi chiziqni hamda tutash chiziqlar orasidagi gorizantal burchaklar o’lchanadi. Triangulatsiya punktlari kabi, poligonometirya punkitlari ham joyda maxsus markaz bilan belgilanib markazga geodezik belgi (peramida yoku signal) o’rnatiladi. Poligonometriya yo’li ochiq polygon yoki yopiq paligon bo’lishi mumkin. Ochiq poligonometriya yo’li odatda koordinatalari malum bo’lgan ikkita tayanch punkt oralig’ida o’tkaziladi. Yopiq poligonometriya yo’li esa koordinatasi malum bo’lgan punktdan boshlanib yana shu punktga bog’lanadi.
Bir necha poligonometriya yo’llari poligonometriya shahobchasini tashkil qiladi.
Triangulatsiya metodini qo’llanib bo’lmaydiga rayonlarda, masalan, o’rmon zo’nasida yoki shaxar ichida punktlar bir biridan ko’rinishi uchun juda baland geodezik belgi (signal) o’rnatishga to’g’ri kelgan hollarda geodezik tayanch shahobchalari qurishda poligonometriya metodi qo’llaniladi. Bu metod polygon tomonlarini o’lchash usuliga qarab magistral, paralaktik va dolnomer poligonometriyalariga bo’linadi.