Маъруза- тишли узатмалар ғилдирак тишларини мустаҳкамликка эгувчи кучланиш бўйича ҳисоблаш

Маъруза- 8. Тишли узатмалар ғилдирак тишларини мустаҳкамликка эгувчи кучланиш бўйича ҳисоблаш

1. 
   Цилиндрсимон тўғри тишли ғилдирак тишларини эгилишга ҳисоб-лаш.
   
2. 
   Цилиндрсимон қия тишли ғилдирак тишларини эгилишга ҳисоб-лаш ҳусусияти.
   
3. 
   Конуссимон ғилдирак тишларини эгилишга ҳисоблаш.
   

1. Узатмаларни лойиҳалашда ғилдирак тишларини эгилишдаги кучланишга чидамлилигини аниқлаш асосий ҳисоблардан биридир. Бунда қуйидаги соддалаштиришлар киритилади (8.1 –расм):

а) тишга таъсир этувчи куч унинг учига қўйилган бўлиб, xаракат фақат битта тиш тиш воситасида узатилади деб олинади;
б) ишқаланиш кучи кам таъсир кўрсатганлиги учун ҳисобга олинмайди;
в) тиш консолли балка деб қаралади.

• 
  
• 
  8.1 – расм.
  
• 
  

Маълумки, ғилдиракнинг илашишида тишларга таъсир этадиган асосий куч - F_n бўлиб, у илашиш чизиғи бўйича тишларнинг сиртига тик йўналади (8.1-расм). Ҳисобни осонлаштириш учун бу куч илашиш қутбига кўчирилиб, ташкил этувчи айланма куч - F_t , радиал куч - F_r ларга ажратилади. Бу кучлардан тиш асосида ҳосил бўладиган эгувчи кучланишнинг умумий қиймати қуйидагича бўлади:
σ_F = σ_эг – σ_c , (8.1)
бу ерда σ_эг –эгувчи моментдан ҳосил бўладиган кучланиш;
σ_c -радиал кучдан ҳосил бўладиган сиқувчи кучланиш.

8.2 - расм

Кучни тиш учига қўйилиш фарази туфайли фарқ пайдо бўлади, яъни умумий куч α^’ = α + Δα бурчак остида таъсир этади (8.2 –расм) унда,

σ _эг = F^’_t ·l / W = 6 F^’_t · l / ( b · s² ); (8.2)
σ_c = F^’_r l / ( b s ), (8.3)

бу ерда

F^’_t = F·cos α^’ = F_t ·cos α^’/ cos α;
F^’_r = F^’_n·sin α^’ = F_t · sin α^’/ cos α;
W = ( b s² ) / 6 – тиш асосининг қаршилик моменти;
b s – тиш асосининг юзи;
b – тишнинг узунлиги (ёки ғилдирак эни).
Формулалардаги l ва s ларнинг абсолют қийматларини аниқлаш қийин бўлганлиги туфайли, ҳар xил модулли тишларнинг ўxшашлигидан фойдаланиб, улар ўлчамсиз коэффициент билан алмаштирилади:
l’= l / m , s’ = s / m.
Юқоридаги (8.1) формулага (8.2), (8.3) ва l = l’ m, s = s’·m ларни қўйиб, қуйидагича ёзиш мумкин,
σ_F =[(F_t·K_F)/(b m)][(6 l’ / (s’)²)(cosα^’/ cosα) -sinα^’/(s’·cosα)]K^H,
бу ерда K_F – юкланиш коэффициенти, K_F = K_Fβ K_Fα· K_{F ν};
K_Fβ -ташқи кучларни тишлараро тақсимланишини ҳисобга олувчи коэффициент;