Ma'ruza-3 (3). Mavzu: Suv qatlamlari va gorizontlar tushunchasi, yer osti suvlarining komplekslari va havzalari Reja

1. ER OSTI SUVLARI TASNIFI

Turli mualliflar tomonidan taklif etilgan yer osti suvlarining ko'plab tasnif-lariga qaramasdan, hozirgi kunga qadar yagona umume'tirof etilgan tasnifga ega. Buning sababi shundaki, yer osti suvlari turli geologik sharoitlarda yer qobig'ida aylanadi; ularning jismoniy xususiyatlari va kimyoviy tarkibi juda xilma-xildir; doimiy harakat qilish, ular jinslar bilan o'zaro ta'sirlashadi (ularni eritadi, eritadi, tuzlarni ajratadi, tsementlanadi va hokazo) va bu o'zaro ta'sir jarayonida kimyoviy tarkibi va xususiyatlari o'zgaradi; yer osti suvlariga bo'lgan talablar milliy iqtisodiyotda ular-dan foydalanishga qarab juda farq qiladi.

Yer osti suvlarining tasnifi turli belgilarga asoslangan bo'lishi mumkin: shakllanish usuli, paydo bo'lish shartlari, gidravlik xususiyatlari, suv toshlarining litologik tarkibi, ularning yoshi, yer osti suvlarining jismoniy xususiyatlari, ularning kimyoviy tarkibi. Bu xususiyatlarning har biri yer osti suvlarini tavsiflash va baho-lashda muhim ahamiyatga ega, ammo ularning hech biri yer osti suvlarining umumiy tasnifi uchun etarli emas.

Ta'lim shartlariga ko'ra, yer osti suvlari turli guruhlarga bo'linadi, ulardan deyarli eng muhim suv infiltratsiyasi, keyin sedimentatsiya va qisman konden-satsiyalanadi. Sedimentatsiya suvlari dengiz va boshqa hovuzlarning pastki qismida yomg'irning to'planishi bilan bir vaqtning o'zida hosil bo'lib, bu cho'kindilardagi bo'shliqlarni to'ldiradi.

Yer osti suvlari paydo bo'lish shartlariga ko'ra quyidagi turlarga bo'linadi: erning sirt qatlamlarida eng yuqori gidrogeologik zonani tashkil etuvchi yer osti; qatlam, suv o'tkazuvchan qatlamga mos keladigan, bir-biriga bog'langan va suv o'tkazmaydigan jinslar bilan qoplangan; yoriqlar paydo bo'lishidan qat'i nazar, toshlardagi yoriqlar bilan chegaralanadi; bo'shliqlarda va g'orlarda joylashgan karst ko'pik (ohaktosh, gips va boshqalar).

Gidrotexnika xususiyatlariga ko'ra, yer osti suvlari bosimsiz yoki erkin yuzaga ega bo'lgan suvga bo'linadi va suv osti suvlari gidrostni boshdan kechiradi-bosimga olib keladigan qattiq bosim.

Yer osti suvlarining suv omborlari yoshiga qarab, tegishli nom beriladi: ko'mir konlari, yura, bo'r, uchinchi va boshqalar.

Minerallashuv darajasiga yoki erigan tuzlarning tarkibiga ko'ra, VI Vernad-skiyning taklifiga binoan er osti suvlari quyidagi turlarga bo'linadi: 1 — 10g/l o'z ichiga olgan sho'rlangan, 1 g/l eritmalarni o'z ichiga olgan yangi, 10-50 g/l o'z ichiga olgan sho'r, 50 g/l dan ortiq sho'rlangan.

Harorat bo'yicha er osti suvlari to'rt toifaga bo'linadi: sovuq — 20 ° dan past haroratda, issiq —20 dan 37° gacha bo'lgan haroratda, issiq-37 dan 42 ° gacha bo'lgan haroratda va juda issiq (termoslar) - 42°dan yuqori haroratda.

Amalda, er osti suvlarini tavsiflash va baholashda nafaqat erigan tuzlarning umumiy tarkibi, balki bu tuzlarning tarkibi ham muhim ahamiyatga ega.

Erigan tuzlarning ustunligiga qarab, suv anionlari - gidrokarbonat, sulfat va xlorid, shuningdek, kaltsiy, magniy va natriy kationlari bilan ajralib turadi. Anion yoki kationning ustunligi bo'lmagan suvlar aralashtiriladi.

Tuzlarga qo'shimcha ravishda, er osti suvlarida har doim turli xil gazlar — karbonat angidrid, azot, vodorod sulfidi va boshqalar mavjud bo'lib, ular ko'pincha amaliy ahamiyatga ega.

Bunga qarab, karbonat angidrid, vodorod sulfidi, radon va boshqa er osti suv-lari farqlanadi. Ko'pgina hollarda bunday suvlar terapevtik ahamiyatga ega(kislovod Narzan karbonat suvlari, Matsestaning vodorod sulfidi suvlari, Tshaltubo radon suvlari va boshqalar). Bu yoki boshqa davolash xususiyatlariga ega yer osti suvlari mineral deb ataladi.

Yer osti suvlari, erigan shaklda, uni olish uchun mumkin bo'lgan miqdordagi elementlarni o'z ichiga olgan, sanoat deb ataladi.

Erigan moddaga qarab, ularga yod, brom va boshqalar nomlari beriladi.