Маъруза 31-32. Т¤£има материалларига гул босишнинг умумий масалалари


Download 65.5 Kb.
Sana19.11.2023
Hajmi65.5 Kb.
#1786223
Bog'liq
10--leksiya




Маъруза 31-32.
Т¤£има материалларига гул босишнинг умумий масалалари.

Гул босишнинг бґяшдан фаріи шуки, бунда бґёвчи модда мато юзасининг айрим іисмларига гул сифатида туширилади. Гул босиш ускуналари, жараён шароитлари, бґёвчи модда эритмаси таркиби мураккаброі бґлса µам, лекин физик-кимёвий іонуниятлар худди бґяшдагидек ґтади.


Матога гул туширувчи аралашма бґёі деб аталади ва бґяш эритмасидан ґзининг іуюілиги билан фарі іилади.Гул босиш бґёІи таркибига: бґёвчи модда, іуюлтирувчи ва ёрдамчи моддалар киради.
Гул босиш учун ишлатиладиган бґёвчи моддалар тґіима материаллар юзасида равшан ва мустаµкам ранг бериши лозим.Бу талабларга іуйидаги синф бґёвчи моддалари жавоб беради:
целлюлозали маµсулотларга гул босилганда - актив, куб, сувда эримайдиган азобґёвчи моддалар ва пигментлар;
оісил толали маµсулотлар учун - актив, куб, хромли, кислотали металлкомплекс бґёвчилар ва пигментлар;
ацетат ва синтетик толалар учун - асосан, дисперс бґёвчи моддалар ва пигментлар, ундан ташіари кислотали (полиамид толалар учун), катион (полиакрилонитрил толалар учун), куб (вискоза ва полиэфир толалар учун) бґёвчи моддалар µам іґлланиши мумкин.
Јуюлтирувчи - бу кґп компонентли дисперс система ёки сувда эрувчан табиий ёки кимёвий полимерлар - іуюіловчилар эритмаси бґлиб,бґёвчи модда билан чексиз аралашиб турІун гул босиш бґёІи µосил іилади.Јуюіловчиларнинг синфланиши 4.1.-жадвалда келтирилган.
4.1.-жадвал
Куюкловчиларнинг синфланиши

Табиий

Кимёвий

Эмульсион

ноиоген

анионли

сунъий

синтетик




полисахаридлар
крахмал
карубин
гуаран

полиурон кис-лота хосилала-ри: альгинатлар камедлар
трагант

Физик модифи кацияланган крахмал, крах-мал ва целлюло за эфирлари

Полиакрилонитрил хосилалари: акрило нитрил сополимер лар, поливинил спирт

«Мой-сувда»
«Сув-мойда»

Гул босиш учун ишлатиладиган іуюіловчилар іуйидаги талабларни бажармоІи лозим:мато юзасига равон ґтиш,гул чегара чизиіларининг аниілиги,гул босиш валидаги наішларни яхши µґллаш ва унда ушланиб іолиш, гул босиш жараёнининг турли шароитларига чидамлилик; икки ва ундан ортиі бґёінинг ґзаро тез аралашиши; мато юзасидаги бґёі плёнкасининг бґкувчанлиги; осон ювилувчанлик, рангнинг равонлиги, бґёвчи модда билан кимёвий боІланмаслик.
Јуюіловчилар полимер материалларнинг чин ёки коллоид эритмалари бґлиб, макромолекулалар эритмада ґзаро таъсирланиб ички фазовий іурилма µосил іилади, ана шу макромолекулалар іуюіловчилар деб аталади. 4.2-жадвалда іуюіловчилар тґІрисида айрим маълумотлар келтирилган.
4.2-жадвал
Куюкловчилар хоссалари

Куюкловчи

Концентра

Куюлтма таркиби

Ишлатилиши

Айрим хоссалар




ция %







Чидамли

Чидамсиз

Крахмал

10-20

крахмал,хлорид кислота, сув

актив буёвчилардан бошка барча синфлар у-н




ишкорга саклашга



Майдаланган крахмал (сольвитекс)

12,0-12,5

сольвитекс сув

-







Декстрин
Гидродекстрин

20
50

дектрин сув

-

саклашга
ишкорга




Карбоксиметил-крахмал (КМЦ)(сольвитозалар)

6-10

КМК
сув

-

электрилит
кислотага
ишкорга




Карбоксиметилцеллюлоза (КМЦ)

6-8 (12)

КМЦ
сув

актив, куб, дисперс, азоид

саклашга

ювишга ишкорга кислота Са2+тузларига

Натрий альгинат

4-8

альгинат
лудигол
сув

-




огир метал тузларига, кучли ишкор

Камедлар

25-30

камед
сув

катионли, дисперс, кислотали, куб

ишкор кислота

оксидловчи силикатлар огир метал тузлари

Трагант

6-8,
10-12

трагант
сув

куб, кислотали, катионли, дисперс

саклашга

кучли ишкорга ювишга

Эмульсион

90

мой, эмуль-гатор, сув, стабилизат.

пигмент

кислотага

электролит ёнгинга

Јуюіловчилар ва бґёіларнинг техник ва физик хоссалари.
Техник хоссалари бу - гул босиш равонлиги, гул чегара чизиіларининг аниілиги, бґёінинг мато іатламига киришиш чуіурлиги, бґёінинг наішванд ґймаларидан матога ґтиш іобилияти,ранг тґілиги, бґёвчининг боІланиш даражаси. Физик хоссалари іуюлтманинг ички фазовий іурилиши - реологик хоссаларидир. Гул босиш сифати бґёінинг техник ва физик (іурилма-механик) хоссалари орасида боІлиіликни тґІри топишни таіозо іилади. Гул чегара чизиІининг ёйилиб кетиши бґёі іовушіоілигининг сусайиши сабабидандир. Бу ходиса эса ґз навбатида бґёі ички іурилмасининг механик таъсири остида бузилишига боІлиідир. Ташіи таъсир олингандан сґнг яна ґз хоссаларини тиклай олиш іобилияти унинг тиксотроплиги дейилади. Фаіат тиксотроплик хоссасига эга іуюілочигина гул босишда ишлатилади. Бґёі таркибига бґёвчи ва іуюіловчидан ташіари ёрдамчи моддалар µам киради. Уларнинг таркиби ва миідори бґёвчи модда турига боІлиі.
Јуюіловчилар ичида энг кґп іґлланиладигани (90% дан ортиі) крахмал ва унинг модификацияланган маµсулотларидир.Бунинг сабаби крахмал арзон, олиниши осон ва актив бґёвчилардан ташіари барча синф бґёвчилари учун ишлатса бґлади. Кимёвий тузилиши бґйича -d-глюкоза іолдиІидан иборат полимер; умумий формуласи :{C6H7O2(OH)3}n. Крахмал чизиісимон тузилишли амилоза (15-25%) ва шохчали тузилишли амилопектин (75-85%)дан ташкил топган. Крахмалнинг іайишіоілиги паст, шу сабабли кґпинча трагант билан 1:1 нисбатда аралашма µолида ишлатилади; ундан ташіари узоі саілаб бґлмайди. Актив бґёвчилар билан кимёвий реакцияга киришади. Крахмал сувда эримагани сабабли кислота, оксидловчи солиб іайнатилади. Крахмални температура, кислоталар таъсирида ва механик усулда модификациялаб, пиродекстринлар (термик усул), декстринлар (кислотали гидролиз) 150-2000С да ґта майдаланган крахмал (механик усул) лар олинади. Декстринли іуюіловчили бґёілар юіори іоплаш іобилиятига эга, аниі чегарали гуллар µосил іилади, лекин іуюілаш хоссалари паст.
Крахмални этерификациялаш натижасида µам сувда эрувчан карбоксиметилкрахмал (КМК) олинади. КМК юіори іуюілаш іобилиятига эга, узоі саіласа бґлади, лекин крахмалдан 2÷3 марта іиммат.
Целлюлоза эфирлари ичида карбоксиметиллцеллюлоза (КМЦ) натрийли туз µолида ишлатилади, у юіори іуюілаш іобилиятга эга, совуі сувда яхши эрийди, 500С дан юіорида эрувчанлиги сусаяди.
Камедлар ичида трагант кґпроі ишлатилатилади, яхши іуюілаш хусусияти бор.
Эмулъсион іуюіловчилар мойни (велосин, машина, веретено ёки уайт-спирит) эмульгаторнинг сувли эритмаси билан юіори тезликда аралаштириш натижасида олинадиган икки фазали системадирлар.Бу системага эмульгатор- сирт актив моддадан ташіари юіори молекулали стабилизатор (натрий альгинат, КМЦ ва б.) іґшилади. Эмульсион іуюлтмалар асосан пигментлар билан гул босганда ишлатилади.Камчилиги ёнувчан бґлади.
Јуюлтмалар “совуі” ва “іайноі” усулда тайёрланади. “Совуі” усулда іуюіловчи аралаштирилган µолатда керакли сувнинг 1/3 іисмига секин солинади, 30-60 минут аралаштириб, сґнг іолган сув іґшилади ва сузиб олинади. Бу усул билан натрий альгинат, крахмал ва трагантдан бошіа іуюіловчилар эритмаси тайёрланади.
“Јайноі” усулнинг іайнатиш µарорати µар бир іуюіловчи учун ґзига хос бґлади. Јуюіловчи 30-350С ли сувга аста секин сепиб солинади, бир жинсли масса µосил бґлгунча аралаштирилади, сґнг аралашма керакли µароратга кґтарилади, то тайёр бґлгунча шу µароратда аралаштирилади,совутилиб сузилади.Ёрдамчи моддалар эритилган µолда іуюіловчидан аввал аралашмага іґшилади.
Гул босиш бґёІи µар бир синф учун тасдиіланаган таркиб бґйича “іайнатиш” ёки “аралаштириш” усули билан тайёрланади.
”Јайнатиш” усулида бґёі таркибига кирувчи барча моддалар аралаштирилиб, аралаштиргич ґрнатилган іозонларда іайнатилади. ”Аралаштириш” усулида іуюлтма эритмаси алоµида тайёрланиб, сґнг бґёі таркибидаги бошіа моддалар эритмаси билан аралаштирилади, амалда кґпроі шу усулдан фойдаланилади, чунки тайёрланган бґёі бир жинсли бґлиб чиіади. Бґёі таркибида бґёвчи модда концентрацияси энг юіори бґлса,уни концентрланган (бутун) бґёі дейилади ва 1/0 µолида кґрсатилади.Махражадаги 0 бутун бґёі таркибида суюлтирадиган іуюлтма йґілигини кґрсатади. Очроі ранглар олиш маісадида бутун гул босиш бґёІини іуюлтма билан суюлтирилади, яъни купюрланади. Суюлтириш даражаси купюр дейилади ва іуйидагича ифодаланади: 1/2, 2/3 ва бошіалар.Суратда бутун бґёі улуши, махражда таркибида бґёі ёрдамчи моддалари бґлган буёвчисиз іуюлтма улуши кґрсатилади.
Тайёр бґлган іуюлтма ва бґёі турли сузгичларда сузилади.Сузгичлар оддий ва вакуумли бґлиши мумкин.Оддий сузгичларда бґёі ёки іуюлтма щётка ёрдамида эзІиланиб, элакдан ґтказилади.Вакуум сузгичда эса элакдан бґёі ёки іуюлтманинг іовушіоі эритмаси вакуум ёрдамида сузиб олинади.


Гул босиш
Бґяш жараёнида содир бґладиган бґёвчи модда ва толали материаллар µолати ва уларнинг таъсирини белгиловчи асосий физик-кимёвий іонуниятлар гул босиш жараёнида µам саіланиб іолади. Лекин бґяшдан фаріли,матоларга гул босишда бґёвчи моддаларнинг эритмадаги диффузияси ва уларнинг тола юзасига шимилиши ґз маъносини йґіотади. Мато юзасига гул µолатида туширилган бґёвчи модда іуритиш машинасидан чиііан іуюіловчи молекулалари билан молекулалараро боІланишлар ёрдамида махкам ушланиб іолади ва іуюіловчи пленкасида іотиб іолади, унинг тола ичига диффузияси тґхтайди. Бґяш жараёнида содир бґладиган ва узлуксиз борадиган физик-кимёвий босіичлар кетма-кетлиги бузилади.
Јуюіловчи пленкасида іотиб іолган бґёвчи моддани тола ички іатламлари томон µаракатланиши учун бґёвчини ґз ичига іамраб олган пленкасини юмшатиш лозим. Шу маісадда гул босиб іуритилган мато буІланади ёки іизитилади. Јайноі буІ ёки µаво таъсирида пленкани юмшатишни осонлаштириш маісадида гул босиш бґёІи таркибига юіори µарорат таъсирида тола Іовакларида суюлиб бґёвчи модда диффузиясини тезлатувчи муµит µосил іилувчи моддалар іґшилади. Бґёі таркибидаги бґёвчи модда ва іуюіловчи орасида кучсиз ґзаро таъсир бґлгани сабабли гул босишда бґёвчининг тола ичига диффузияси анча суст бґлади.Шу сабабли турли синф бґёвчи моддалар билан гул босишда уларнинг ґзига хос бґлган жадаллаштириш усуллари маълум.
Гул босиш жараёни іуйидаги босіичлардан ташкил топган бґлади: матони гул босишга тайёрлаш гул босиш іуритиш бґёвчини тола ичига сингдириш ювиш іуритиш.
Гул босишнинг уч тури маълум: бевосита, тезобли ва захирали. Бевосита гул босишда бґёі оі ёки оч рангларга бґялган мато юзасига туширилади. Тезобли гул босишда ґртача ёки тґі рангларга бґялган мато юзасига гул тагида бґёвчини парчалайдиган таркиб билан гул туширилади. Бунда рангли тагда оі гуллар µосил бґлади. Матони бґяган бґёвчини парчалайдиган таркибга унинг таъсирига чидамли бґёвчи модда іґшиб гул туширилса рангли наішлар µосил бґлади. Захирали гул босишда аввал мато юзасига бґялишдан саіловчи іуюілаштирилган таркиб (захира) билан гул туширилади ва сґнг уни бґялади, бунда рангли таг остида оі гуллар µосил бґлади. Агар захира таркибига бґёвчи модда іґшилса, рангли захира гуллар µосил бґлади.Амалда бевосита гул босиш кґпроі ишлатилади, агар матога юіори бадиий наішлар тушириш талаб іилинсагина технологияси мураккаб ва іимматроі бґлган тезобли ёки захира гул босиш турларидан фойдаланилади.
Газламаларга тушириладиган гулларни танлаш, тайёрлаш, матога тушириш технологик таркиб ва шароитларни яратиш корхона ранг мословчиси (колористи) раµбарлигида амалга оширилади. Рассом ранг мословчи маслаµати билан гулларни хомаки чизмасини тайёрлайди. Хомаки чизма мато юзасига тушириладиган гулнинг даврий іайтариладиган іисми - раппорти бґлади ва у иітисодий, савдо-сотиі, техник, эстетик талабларни назарда тутган холда яратилади.Гул чизмаси ґз ґлчами билан гул босиш машинанинг наішланадиган гул туширувчи вали, ёки тґрли іолип юзасига касрсиз жойланиши лозим.Тайёрланган хомаки чизма асосида кам миідорда гул босилган мато намуналар тайёрланади ва корхона бадиий кенгаши томонидан танлаб, ишлаб чиіариш учун тасдиіланади.
Гуллар мато юзасини іоплашига іараб іуйидаги турларга бґлинади:
оі остли, - 30% гача мато юзаси гул билан іопланади,
ярим грунтли - 30-60% юза іопланади,
гурунтли - 60% дан юіори юза іопланади.
Тасвир табиатига іараб: геометрик, ґсимликли, мазмунли гуллар бґлади; гуллар ґлчамига іараб:
кичик - 3÷8 мм
ґрта - 10÷40 мм
катта - 50 мм дан юіори турлари бґлади.
Ишлатиш турига іараб куйлакли, болалар матоси учун ва пардали гулларга бґлинади.Матога туширилган ранг сони бґйича бир валли, камвалли ва кґп валли, валларни наішлаш услубига іараб дастаки, мометрли, пантографли, гул босиш усулига іараб: дастаки, наішбанд валли, тґр іолипли ва термик гулларга бґлинади.
Савдо-сотиі нуітаи-назаридан матога тушириладиган гуллар іуйидаги сифатлар билан белгиланади:
1. Классик: йґл-йґл, нґхот гул, іалампир гул
2. Серияли: ранги ёки тасвири билан умумлаштирилган
3. Модали: айни пайтдаги талабга жавоб берадиган.
Download 65.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling