Ma’ruza. Elektr maydonida o’tkazgichlar. O’tkazgichlar elektr maydonida

V magnit 
maydoninig qiymati qanday? 
Muammoni yechish. Sim halqaning uchta to’g’ri chiziqli qismlari magnit 
maydoni ichida joylashgan: bular gorizontal qism va ikkita vertikal qismlar. Biz 
har bir qism uchun e’tiborimizni 20-1 tenglamaga qaratamiz va o’ng qo’l 
qoidasidan foydalanamiz. 
Echim
.
O’ng qo’l qoidasi 2 ni ishlatish (564 sahifa), o’tkazgichning chap vertikal 
qismidagi kuch chap tomonga yo’nalganligini va o’ng vertikal qismidagi quch 
o’ng tomonga yo’nalganligini ko’ramiz. Bu kki 
kuchlar bir biriga teng va ular qarama-qarshi 
yo’nalishda, ularning yig’indisi nolga teng. 
 

---

20-13 rasm.  Misol 20-1. O’ng qo’l qoidasi 2 uchun, sahifadagi boshbarmoq 
ko’rsatgichi. 20-11s rasmga qarang.
 
 
 
 
20-14 rasm . V magnit maydonini o’lchash. 
Misol 20-2. 
 
Misol 20-8. Spiral traektoriya. Agar zaryadlangan zarrachaning 
bir jinsli magnit maydon ichida tezlik 
yo’nalishi o’sha magnit maydonga 
perpendikular 
bo’lmasa, 
uning 
traektoriyasini toping? 
Javob: 
Tezlikni 
ikkita 
tashkil 
qiluvchisi bor, ular paralel va 
perpendikulyar tashkil qiluvchilari. 
Tezlikning paralel tashkil qiluvchisiga hech qanday kuch ta’sir qilmaydi (
va u o’zgarmas. Tezlikning perpendikulyar tashkil qiluvchisi zarrani aylanma 
harakat qilishga majburlaydi. Agar bu ikkita harakatni birlashtirsak, unda bu 20-
19-rasmda ko’rsatilgandek zarra spiral traektoriya bo’ylab harakatlanadi. 
Mashq G 20-19-rasmdagi zarra qanday zaryadga ega? Agar u boshqacha 
zaryadlanganda traektoriya qanday ko’rinishda bo’lardi?
SHimol yog’dusi 
Quyoshdan zaryadlangan ionlar (Quyosh shamoli) 
yer atmosferasining shimoliy qismiga kelib urilganda, 
u yerda Avrora yoki “SHimol yog’dusi” kuzatiladi. Bu 
g’aroyibot 20-8-misolda va 20-20-rasmda ko’rsatilgan. 
20-20-rasmda zaryadlangan zarralar oqimi yerga 
kelayotgani ko’rsatilgan. Tezlikning perpendikulyar 
tashkil etuvchisi zarrani aylana traektoriya bo’yicha 
harakatlanishga majburlaydi, paralel tashkil etuvchisi 
esa zarralarni magnit maydoni bo’ylab harakatlanishga 
majburlaydi. Zarralar SHimoliy Qutbga yaqinlashgani 
sari yerning magnit maydoni kuchayib boradi va 
zarraning spiral traektoriyasi kichiklashib boradi(misol 
20-6
.
Juda 
katta 
tezlik 
va 
kontsentratsiyaga 
ega 
zaryadlangan zarralar havoni ionlashtirib, elektronlar 
atomlarga birlashib yorug’lik hosil qiladi (27-bob). Bu yorug’lik shimol yog’dusi, 
u Quyoshda faollik ortishi bilan kuchayadi. 
20-20-rasm (a)Quyoshdan kelayotgan zarralar. (b) SHimol yog’dusi 
Xoll effekti 
Elektr tokli o’tkazgich magnit maydonga o’rnatilsa, magnit maydon elektr 
zaryadlariga tashqi kuch bilan ta’sir qiladi. Misol uchun 20-21a-rasmdagi