Ma'ruza kirish. Reja

2. Qisqa tutashuv toklarini va o’ta kuchlanishlarni chegaralash uchun mo’ljallangan - chegaralovchi apparatlar. Qisqa tutashuv va o’ta kuchlanish rejimlari avariya holatlarida uchragani uchun bu apparatlar katta yuklamalarga kamroq uchraydi.
3. Ishga tushirish va rostlash apparatlari. Bunday apparatlar elektr mashinalari yoki boshqa biron bir elektr energiya iste'molchilarini ishga tushirish va parametrlarini rostlash uchun qo’llaniladi.
4. Berilgan elektr va noelektr kattaliklarni nazoratlash apparatlari.
Bu guruhga rele va datchiklar jiradi. Kirish signalini bir maromda o’zgarishida chiqish signalini sakrab o’zgarishini keltirib chiqaruvchi qurilma relega xosdir. Rele chiqish signali avtomatika sxemasiga ta’sir ko’rsatadi. Elejtr datchiklarida kirish signalining muayyan o’zgarishi chiqish kattaligi bo’lib xizmat qiluvchi elektr kattaligi ko’rinishidagi signalni keltirib chiqaradi. Datchiklar yordamida elektr va noelektr kattaliklar nazorat qilinadi.
5. O’lchash apparatlari. Bu apparatlar yordamida asosiy tok zanjirlari ikkilamchi o’lchash apparatlarining zanjirlaridan izolyatsiyalanadi. O’lchanayotgan kattalik o’lchash uchun qulay standart ko’rinishga keladi. Bularga tok va kuchlanish transformatorlari, sig’imli kuchlanish bo’luvchilari kiradi.
6. Elektr rostlagichlar – berilgan kattalikni ma’lum qonuniyat bo’yicha rostlash uchun tayinlanadi. Xususan bunday apparatlar tok, temperatura, aylanish chastotasi va boshqa kattaliklarni bir me’yorda ushlab turish uchun xizmat qiladi.
Bundan tashqari elektr apparatlari nominal kuchlanishlari bo’yicha ikki guruhga bo’linadi: nominal kuchlanishi 1000 voltgacha bo’lgan quyi kuchlanish appartalari va nominal kuchlanishi 1000 voltdan yuqori bo’lgan kuchlanish apparatlari.
Elektr va elektron apparatlar ichida kontaktsiz elektr va elektron apparatlari alohida o’rin tutadi. Ushbu qo’llanmada ularga batafsil ma’lumot berilgan: Yarim o’tkazgichli elektr apparatlari. Gibridli o’chirgichlar. O’zgaruvchan tok kontaktoriga o’rnatilgan qo’shimcha tiristorli moslamalar, ularning ishlash prinsiplari va tavsiflari.
Tiristorli ishga tushirgich (yarim o’tkazgichli kommutator), sxemasi va ishlash prinsipi. Tiristorli o’zgarmas tok kommutatorlari, sxemasi, ishlash prinsipi va ko’rsatkichlari. Tranzistorli kuchli kommutatorlar. Tranzistorli kommutatorlarni qo’llash soxalari. Yarim o’tkazgichli rele. Optoelektronli va magnit yarimo’tkazgichli kontaktsiz apparat asboblari. Yarim o’tkazgichli kuchaytirgichlar. Teskari aloqali kuchaytirgichlarning rele rejimlarda qo’llanilishi. Kommutatsion apparatlarning mikroprotsessorli boshqarish tizimlari, ishlash prinsipi, hisoblash va tanlash usullari. Mikroprotsessorli boshqarishning boshqa turdagi afzalliklari. Elektron qurilmalar vositasida logik operatsiyalarni loyihalash, logik elementlar va ularning turlari, schyo’tchiklar, shifratorlar va deshifratorlar, multipleksorlar va demultipleksorlar, impulsli generatorlar ularning ishlash prinsipi va qo’llash doiralariga alohida e’tibor berilgan.
Elektromexanik va elektron apparatlarni qiyosiy tahlillari, elektromexanik apparatlarni elektron apparatlar bilan almashtirish. Optoelektron sxemalar. Himoyalash apparatlari, qurilmalari, ularni tanlash va hisoblash usullari keltirilgan.
Avtomatlashtirilgan elektrotexnologik jarayonlarda elektr apparatlarining maxsus turlari alohida o’rin tutadi. Ularga elektr magnit tortish kuchiga asoslangan elektromexanik qurilmalar, elektr xabarchilar va noelektr xabarchilar kirib, ularning turlar, vazifalari, qo’llanish jarayoni ushbu qo’llanmada keltirilgan.
Apparatning kafolatlangan xizmat muddatini, nominal parametrlarini ta’minlovchi klimatik omillar ishchi omillar deyiladi.
Nominal parametrlardan aparatning ish faoliyatini saqlab qoluvchi ruxsat etilgan chetlanishlarda, bu chetlanishlar tugaganidan so’ng apparat nominal parametrlarini qayta tiklanishini ta’minlovchi klimatik omillar chegaraviy ishchi omillar deyiladi.
Iqlimiy omillarning ta’sir nuqtai nazaridan yer sharining yuzasi bir qator iqlimiy rayonlarga bo’linadi. Quidagi jadvalda elektr apparatlarining iqlimiy ijrosi keltirilgan.

1-jadval