Ma'ruza Kirish. Tuproqlarning umumiy sayyoraviy ahamiyati va vazifalari

Alluvial (suv bosgan) maysazor
va sersuv botqoqlar
Daryo tekisliklarida tuproqlarning shakllanishiga nafaqat u yoki bu tuproq-iqlim zonalariga xos bo'lgan tuproq hosil bo'lish omillari, balki ularning har yili suv toshqini va yangi allyuvial yotqiziqlar yuzasida yotqizilishi natijasida yaratilgan maxsus sharoitlar ham ta'sir qiladi.
Daryo cho‘kindilarining tarkibi va tabiati, gidrologik rejimi va tuproqlariga ko‘ra, tekisliklar odatda uch zonaga bo‘linadi: to‘lqinlararo, markaziy va terasli.
Irmoq tekisligining kengligi kichik bo'lib, selning boshqa qismlariga nisbatan balandroq. Bu erda eng yirik qum va qumli cho'kindilar ko'p miqdorda to'plangan. Takroriy suv toshqinlari bilan ular yuvilib, ko'chiriladi va o'ziga xos erli topografiyani hosil qiladi. Yillik yangi cho'kindi cho'kindi, ko'tarilish va yozda zaiflashgan namlik tufayli, selning bu zonasida tuproq hosil bo'lish jarayonlari sekin rivojlanadi. Bu erda chirindining oz miqdori bo'lgan kam rivojlangan yoki rivojlanmagan qatlamli tuproqlar hosil bo'ladi.
Markaziy sel tekisligi tekislangan relyefi bilan ajralib turadi va kattaroq joyni egallaydi. Bu zonada asosan qumli, loyli va loy tarkibidagi mayda zarralar cho'kadi.
Bahorgi selning xarakteriga koʻra tekislikning markaziy qismi tuprogʻi qatlamli va donador allyuvial yotqiziqlardan iborat boʻlishi mumkin. Daryo vodiysi pastliklarida sel suvlari sekin oqib, uzoq vaqt toʻxtab turadigan joylarda donador sel tekisligi hosil boʻladi. Sel suvlari tez oqib oʻtadigan markaziy selning nisbatan baland joylarida dagʻal qumli material choʻkiladi, ular toshqin bosilganda mayda choʻkindi qatlamlari bilan qoplanadi. Ushbu turdagi suv toshqini bilan qatlamli suv toshqini hosil bo'ladi. Toshqinning terasli zonasi kanaldan eng uzoqda joylashgan va eng past pozitsiyani egallaydi. Bu zona ortiqcha namlik va keng tarqalgan torf-botqoq tuproqlari bilan ajralib turadi.
Qabul qilingan tasnifga ko'ra, allyuvial (suv bosuvchi) tuproqlar orasida kichik tiplar darajasida allyuvial rivojlanmagan, allyuvial sodali podzolik, allyuvial sodali (podzolik) bir oz loyli, allyuvial sodali loyli va allyuvial sodali loylilar ajralib turadi. Alyuvial sodali loyli va loyli drenajlangan tuproqlar alohida kichik tipga bo'linadi.
Alluvial tuproqlarning o'ziga xos xususiyati tuproq profilining qatlamli tuzilishidir.
Qum tizmalarining tepalaridagi sel tekisligida va ular orasidagi chuqurliklarda allyuvial rivojlanmagan tuproqlar hosil bo'ladi. Bu tuproqlarning profili amalda genetik gorizontlarga ajratilmagan. Faqat gumus miqdori 0,05-0,25% bo'lgan zaif gumusli yuqori allyuvial qatlam ajratiladi. Odatda, rivojlanmagan tuproqlarning allyuviylarida fosfor va kaliyning harakatchan shakllari kam ta'minlanadi va kislotalilik 4,0-5,0 pH ni tashkil qiladi. Morfologik profil quyidagicha quriladi: AI ₁ (AI ₁ A ₁ ) –- AI ₂ –- AI ₃ –- AI ₄ va boshqalar.
Bu tuproqlarda o'simliklar juda kambag'al. Bu yerda yer oʻt chirogʻi, kulrang toʻr tashuvchisi, lansetsimon chinor, ulkan blugrass, shifobaxsh auran bor. Bu o'simliklar tuproq yuzasida qattiq soda hosil qilmaydi.