Ma`ruza mashg`ulotlari mazmuni. 1-mavzu: Sezgi va idrok: umumiy tasavvurlar yondashuvlar. Reja

8 Mavzu: Diqqatning psixofiziologik indikatorlari va mexanizmlari
Reja:
1. N.N.Lange, I.M.Sechenov, K.N.Kornilov tadqiqotlarida diqqatning perseptiv jabhalari.
2. E.Titchener,G.Myullerning tadqiqotlarida diqqat sezgining xususiyati sifatida fiziologik talqin qilinishi.
3. T.A.Ribo, N.N.Lange tadqiqotlarida diqqatning motor komponentlari.
4. Ch.Sherrington ”Voronkasi” yoki umumiy harakat maydoni nazariyasi.
5. Optimal qo`zg`alish o`chog`i va I.P.Pavlovning orientirovka refleksi.
6. A.A.Uxtomiskiyning dominantlik tamoyili.

Diqqat boshqa psixik jarayonlar qatori ma’lum fiziologik hodisalar bilan bog’liq. Ma’lum yo’nalishdagi alohida qo’zg’atuvchilami ajratish va jarayonlar kechishining fiziologik asosini ba’zi nerv markazlarining qo’zg’alishi, boshqalarining esa tormozlanishi tashkil etadi. Odamga ta’sir ko’rsatayotgan seskantiruvchi retikulyar formatsiya tomonidan amalga oshiriladigan miya faollashishini yuzaga keltiradi. Retikulyar formatsiyaning «ishga tushirish» mexanizmlari ichida taxminiy refleksni alohida ta’kidlab o’tish joiz, bu refleks odam v hayvon organizmlarining atrof-muhitning barcha o’zgarishlariga nisbatan tug’ma reaktsiyasidir. Masalan, xonada shitirlagan ovoz eshitilishi bilanoq, mushuk bolasi cho’chib tushib, tovush kelgan tomonga ko’zlarini qadaydi. Darsda o’quvchilar fikrlarini jamlagan holda insho yozmoqdalar. Birdan sinf eshigi qiya ochiladi, va berilib yozayotgan o’quvchilar beixtiyor eshikka qaraydilar. Diqqatning fiziologik mexanizmlari juda murakkab. Masalan, ma’lum vaqt oralig’ida doimiy ta’sir ko’rsatayotgan seskantiruvchilar orasidan biror-bir yangi seskantiruvchini ajratib olish uchun ma’lum mexanizmlar zarur. Psixologiya bo’yicha adabiyotlarda, odatda, mexanizmlaming seskantiruvchilami filtrlovchi ikki asosiy: periferik va markaziy guruhlari ko’rib chiqiladi. Periferik mexanizmlarga his-tuyg’u organlarini sozlashni kiritish mumkin. Kuchsiz tovushni eshitgan odam tovush kelgan tomonga qaraydi, shu vaqtning o’zida mos keluvchi mushak nog’ora pardasining ta’sirchanligini oshirgan holda uni tortadi. D.E. Brodbentning fikricha, diqqat - axborotni, aynan, kirib kelishda, ya’ni periferiyada tanlab o’tkazuvchi filtr. U, agar odam bir vaqtning o’zida turli axborotni ikki qulog’i bilan qabul qilgan bo’lsa, lekin qo’llanmaga binoan, faqat chap qulog’i bilan qabul qilishi zarur bo’lgan holatda, o’ng quloqqa uzatilgan axborot umuman qabul qilinmaganligini aniqladi. Keyinchalik periferik mexanizmlar axborotni fizikaviy xususiyatlariga ko’ra tanlab o’tkazishi aniqlandi. Diqqatning markaziy mexanizmlari bir xil nerv markazlarining qo’zg’alishi, boshqalarining tormozlanishi bilan bog’liq. Nerv qo’zg’alishining kuchi bilan bog’liq bo’lgan tashqi ta’sirlami ajratish aynan shu darajada sodir bo’ladi. Kuchli qo’zg’alish u bilan bir vaqtda sodir bo’lgan kuchsiz qo’zg’alishni siqib chiqaradi va psixik faoliyatning muvofiq yo’nalishda kechishini belgilaydi. Lekin bir vaqtning o’zida ta’sir ko’rsatib, bir-birini kuchaytiruvchi bir yoki ikki seskantiruvchilaming qo’shilish ehtimoli ham mavjud.