Маъруза матнлари «¤збек хал³ ижоди» предметидан тузилган б´либ, унда хал³ о²заки ижодининг мазмун ва моµияти, тара³³иёт бос³ич

Tarixiy qo`shiqlar. Ya’ni ma’lum bir tarixiy davrda yaratilgan yoki biror tarixiy shaxslarga atab yaratilgan. (Botirxon zulmi», Jallod, Ming la’nat).
Said Ahmad toleing baland
Toleigdan noming baland
Yigitlarga qo`l quygan
Padaringga ming la’nat.
Lirik qo`shiqlar. Bu tipdagi qo`shiqlar odamlarning ichki kechinmalari, og`ir turmushi, muhabbat azoblari kabi motivlar kuylanadi. («Ro`molim») tengsiz nigoh asosida qurilgan oila fojialari ifodalangan)
Baxshilar ijodidagi terminlar. (nima aytay, ot ta’rifi, kunlarim).
Mavsum va marosim qo`shiqlari. Mavsum qo`shiqlari biror munosabat yoki marosim tufayli yaratiladi va ular ham birnecha turlarga bo`linadi.
A) allalar
B) to`y ashulasi
V) yor-yorlar
G) o`lanlar
D) marsiyalar
E) mavsum qo`shiqlari (Chittigul, oftob chiqdi, Boychechak, Laylak keldi)
Mashhur avar shoiri Rasul Xamzatov barcha qo`shiqlarni uchga bo`ladi.

1. 
   Allalar
   
2. 
   Marsiyalar
   
3. 
   Qolgan barcha qo`shiqlar
   

Ellarda qadimdan uch xil qo`shiq bor.
Ularda g`am ila shodiyonalar
Birinchi quvnoq ko`p jozibador
Buni alla aytib to`qir onalar.
Onalar qo`shig`i ikkinchisi ham,
Buni faryod solib aytadi ular-
Farzand tobutini quchoqlagan dam...
Uchinchisi, jami qolgan qo`shiqlar.
Alla bolaning jismoniy ulg`ayishi muzikaga bo`lgan qobiliyatini o`sishiga xarakterining mayin, osoyishta bo`lib shakllanishiga zamin yaratadi.
Allaning bola hayoti uchun ahamiyati haqida Ibn Sino shunday yozadi: «Bolaning mijozini qondirmoq uchun unga ikki narsani qo`llamoq kerak, biri bolani sekin-sekin tebratish, ikkinchisi uni uxlatish uchun odat bo`lib qolgan muzika-allalashdir. Shu ikkinchini qabul qilish miqdoriga qarab bolaning tanasi bidan badantarbiyaga va ruhi bilan muzikaga bo`lgan iste’dodi hosil qilinadi. («Tib.qonunlari» P tom).
O`lanlar tarafma-taraf bo`lib aytiladi.
O`rik-o`rik ko`zingdan o`rik-o`rik
O`rtanaman, kuyaman seni ko`rib
O`rtanguncha kuyguncha seni ko`rib
Yonboshimda o`tirgin soching o`rib.
Yor-yorlar «Kelin tushdi», «Sunnat» to`ylarida kelin-kuyov tomon yigit-qizlar orasida xuddi laparlar singari bahslashuv tarzida. Ba’zan mehmondorchilik o`tirishlari: bazmlar, qiz-juvonlar, qudalar, kuyoano`karlar (kuyovning yor-do`stlari umuman to`y ishtirokchilarining o`z istak-xohishlari bo`yicha ijro etiladi.
Farg`ona vodiysida o`lan (yor-yor) bilmaydigan o`zbek bo`lmasa kerak. Yor-yor umumxalq qo`shig`i bo`lishidan tashqari alohida malakali mutaxassislar, so`zga chechan yor-yorchilar tomonidan kelin-kuyov taraflashlari, tortishuv tariqasida ham aytiladi. Bu tarafkashlardan asosan kuyov-kelinga madhiyalar o`qilib, ularning yaxshi fazilatlari, xulqi, fe’l-atvori, xarakteri hamda ikki yoshning bir-biriga munosibligi mubolag`ali ravishda maqtaladi va ularga baxt-saodat tilanadi. Ba’zan qiz tomonidagi yor-yorchilar kuyov tomoni, kuyov tomonidagilar esa kelin tomonning ba’zi kamchiliklarini hajv qiladilar.
Yor-yorning «kelin salom qiladi» (Kelinni arava, mashinadan tushirib olib qirib ketayotgan payt) qismida esa, yangalar kuyovning hamma qarindoshlariga yurtu elning boshliq-rahbarlariga kelin salom qildirayotganda, yor-yorning hazil kayfiyati kuchayadi. Yor-yor orasida bu engil, beg`araz hazil (yumor)ning aralashuvi tug`ilib o`sgan joyi, ota, ona, dugonalaridan ajralib, yangi – notanish xonadon sharoitiga kelayotganini o`ylab, yig`layotgan kelinchakni yupatish, kuldirib ko`nglini ko`tarish maqsadlari ko`zda tutiladi. Revolyutsiyagacha yaratilgan yor-yorlar kelin-kuyov madhiga aytiladigan qo`shiqlardan ko`ra, ko`proq jafokash mazluma kelinchakning orginali qismatiga o`qiladigan marsiyalarga o`xshab ketadi. Bu yor-yorlarning hazil qismi zo`ravonlikka asoslangan notekis nikoh va uning oqibatida ro`y beradigan g`am-kulfatlarni fosh etuvchi o`tkir zaharli kulgiga aylanadi.(149-bet)