Ma’ruza o’qituvchisi: Avilova N. F. 3-mavzu. Aerofotos’yomkani kameral ishlari. Qarshi – 2022

1-shakl. Bitta marshrutli 
aerofotosyomka va suratga olish 
bazisi 

---

Bitta marshrut yordamida suratga olish imkoni boʼlmagan obyektlar bir 
nechta parallel marshrutlar, yaʼni koʼp marshrutli aerofotosyomka yordamida 
amalga oshiriladi. 
Koʼp marshrutli aerofotosyomkada bir marshrutdagi suratlar ikkinchi 
marshrutdagi suratlar bilan koʼndalangiga qoplanadi. Suratlarning koʼndalang 
qoplanishi joydagi nuqtalarning suratga olish uchastkasining oʼrtacha tekisligi 
oʼrtasidagi nisbiy balandlik (h) va suratga olish balandligi (H) ga bogʼliq holda 
aerofotosyomka oldidan 1:25 000 masshtab uchun (1.4.), 1:10 000 va undan yirik 
masshtab uchun esa quyidagi formula yordamida topilgan qiymat bilan belgilab 
beriladi. 

---

bu yerda q
y 
- aerosuratni koʻndalang qoplanish qiymati, H – suratga olish 
balandligi, h- joyning oʻrtacha nisbiy balandligi. 
bu yerda b
x
– suratga olish bazisi, q
x
- aerosuratni boʻylama qoplanish
qiymati, l – uchish yoʻnalishi boʻyicha aerosuratning oʻlchami 
Yuqoridagi formulalar yordamida topilgan ishchi maydon nazariy
hisob kitoblarni olib borishda ishlatiladi. Amalda esa fotogrammetrik
ishlar uchun suratlarning markaziy qismini tashkil qiluvchi va aniq
konturli nuqtalar bilan chegaralangan ishchi maydondan foydalaniladi. 

---

2. 
Aerofotosyomkalarning xalq xo’jaligidagi
ahamiyati
.
Ilm fanning dala ishlari bilan bogʻliq. boʻlgan kadastr, geologiya, geografiya 
kartografiya va shunga oʻxshash yo’nalishlarida tadqiqot ishlari olib borishda asosan 
distansion zondlashdan foydalaniladi. 
Distansion zondlash sistemasi 3 ta qismdan iborat. Tasvirni hosil qilish moslamasi, 
maʼlumotlarini registratsiya qilish, distansion zondlash uchun manba. Ushbu sistemani 
oddiy tushuntirish uchun misol tariqasida suratkash (manba), syomka qilish uchun 
ishlatilgan 35 mm fotoapparat (tasvir hosil qilish moslamasi), yuqori sezuvchanlikka ega 
boʻlgan fotoplyonka (maʼlumotlarni registratsiya qilish)
. 

---

Suratkash daryodan maʼlum masofada turib maʼlumotlarni 
registratsiya qiladi va uni fotoplyonkada saqlaydi. 
Tasvir hosil qilish asboblari 4 ta qismga boʻlinadi. 
1. Foto va kinokamera. 
2. Koʻp spektrli skanerlar. 
3. Radiometrlar. 
4. Aktiv radiolakatorlar. 

---

Plyonkani yuvib doimiy tasvir hosil qilinadi. 
Boshqa vizual tasvir hosil qilish sistemasida detektor yoki 
pryomniklardan foydalaniladi. Bu dedektor va pryomniklar spektrni 
maʼlum toʻlqin uzunligini sezish qobiliyatiga ega. Fotoelektronli 
kuchaytirgachlar va yarim oʻtgazgichli fotopriyomniklar va optika - 
mexanik skanerlarni qo’shib foydalanish ultra binafsha va yaqin oʻrta 
uzoq infraqizil nurlarni signalga aylantirib registratsiya qilish imkonini 
beradi. Bu signallar plyonkada tasvirni hosil qiladi. Mikrotoʻlqinli 
energiya radiometr yoki radiolakotorlar orqali transformatsiyalanadi. 

---

Vizual tasvirni hosil qilishda foydalaniladigan asboblar yer, samolyot, havo sharlariga 
va kosmik uchuvchi apparatlarga oʻrnatiladi. Maxsus kamera va televizon sistema doimo 
yerdagi, suvdagi, atmosferadagiva kosmosdagi obyektni syomkasida foydalaniladi. 
Distansion zondlashni asosiy qismi bu tasvirni tahlili.
Bunday tahlil vizual, kompyuterdan qisman yoki toʻliq, foydalanish orqali amalga 
oshiriladi. 
Distansion zondlash maʼlumotlari yerdan foydalanuvchilar kartasini va topografik karta 
tuzishda asosiy manbai hisoblanadi. 
Samolyot va sunʼiy yoʻldoshlar orqali olingan distansion zondlash maʼlumotlari tabiiy 
oʻtloqlarni kuzatishda keng qoʻllaniladi. 

---

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
RO’YHATI 
1. M.S. Akbarov, D.K. Muxitdinov “Fotogrammetriya va 
suratlarni deshifirovkalash” Toshkent-2008.
2. 1.Н.Д.Ильинский, А.И.Обиралов, А.А.Фостиков 
«Фотограмметрия дешифрирование снимков» М.Недра 
1986 
3. Internet ma’lumotlari: 
www.google.uz
.  

---