Mа’ruzа Tog‘ jinslarini qazib olish korxonasi (8 soat) reja

1- materialni bunkerga uzatadigan tasmali konveyer; 2- material bunkeri; 3- cho’ktirib ajratuvchi mashina 
yuklash uchun lotokli tebranuvchi taminlagich; 4-cho’ktirib ajratuvchi mashina; 5-suvsizlantiruvchititratma galvir; 
6- mayda zarralar va qumni tuplaydigan xovuzcha nasos. 
Cho’ktirib ajratadigan mashinalarda donalarni zichligiga kura ajratish mexanizmi ancha
murakkab bulib uning natijalari ko‘pgina omillarga bog‘liq (pulsasiya chastotasi va amplitudasi
donalar shakli katlam kalinligi ajratilayotgan material zichligining xar xilligi)
Cho’ktirib ajratadigan mashinalarda materialni katlamlarga ajratilishi donalar
sikilibtushadigan sharoitlarda yuz beradi. cho’ktirib ajratganda donalari zichligi turlicha bo‘lgan
aralashmalar yuqoriga yunaltirilgan oqimda yumshaydi.pastga yunaltirilgan suv oqimida turli
zichlikdagi donalr bir-biriga nisbatan siljiydi. Agar tarkibida bush jinslar bo‘lgan boyitilgan
material mikdori 35 % dan oshmasa Davlat standartiga mos keladigan mahsulotolish mumkin.
Mexanik tasniflagichlarda shebenni boyitish shunga asoslanganki, shebendagi ancha
mustahkam jinslar bush jinslarga karaganda kata koyishkoklikka va kichik koeffetsetga ega.
Koyishkoklik tavsifi tiklanish koeffitsenti xisoblanadi. SHeben pulat yuzaga tushganda donalar
malum burchak bilan sakrab ketadi. U tushish burchagiga teng.
Donalarning sakrab ketish tezligi
Vo=
kv
Bu erda: k –tiklanish koeffitsenti
Boyitish mexanizmi shundan iboratki zich ancha mustahkam danalar engillaridan uzrkka
sakrab ketib tugishli bunkerlarga tushadi. (2.14-r)

2.14-rasm. Mexanik tasniflagichda sheben va shag‘alni boyitish sxemasi

1- og‘ir donalar; 2- engil donalar; 3- trasportyor 
Og‘ir muxitlarda shebenni boyitish. CHukindi jins konlaridan foydalanish ularda kata
mikdorda bush jinslar borligi bilan chegarlanadi. Og‘ir muxitlarda boyitish donalari
mustahkamligi ularning zichligiga bog‘liqligiga asoslangan. SHebenning sifati talablariga
muvofik nazorat kilinadi. TMZdan chiqqan shebenning namunalari ochiq omborlar yoki
bunkerlardan olinadi.
Materialning yirikligiga va namunani olish kiyinligiga karab, segregatsiyasi tufayli
omborlarda va trasport vositalarida (avtomobillarda) turib kolgan materiallardan olingan
namunalar uncha anik chikmakdi. Kuzg‘almas material massalaridan (shtabellar) namuna olish
Faqat kulda bajarilishi mumkin bo‘lgan holda mexanizatsiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan
usulida ishlov berilayotgan material oqimidan namuna olish mumkin. Faqat yuk ortishda sifatini
nazorat kilish kulda bajariladi.
Gilli zarralar tarkibi donalar shakli va plastikasimonligi shebenning mustahkamligi va marka
belgilanashi sovukda chidamlilik petrografik taxlil namlik sheben o‘lchami siqilishga
mustahkamlik va eyilishga bardoshlilik tekshiriladi.
Mineral kukun ishlab chiqarish texnologiyasi deyarli 2.15 r va kamdan kam uzluksiz bo‘lishi
mumkin. 20-40 mm li sheben pnevmogildirakli bir chumichli yuklagich yordamida ombordan
tarkatuvchi bunkerga olib kelinadi va lekopchasimon taminlagich; 2-yordamida kuritish barabani
-3 ga beriladi. Quritilagan sheben barabanga undan majburiy harakatlanuvchi kerakli
qorishtirgichga kelib tushadi.

2.15 rasm. Aktivlashtirilgan meneral kukunni avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish sxemasi.

1- tarkatuvchi bunker; 2- lekopchasimon taminlagich; 3-kuritish barabani; 4- kearkli qorishtirgich; 5- 
tuplovchi bunker; 6- meyorlagich; 7-SAM uchun idish; 8- bitumni suvsizlantirish va kizdirish kurilmasi 9- ajratgich 
(separator) va changsizlantiruvchi kurilma; 10- zuldirli tegirmon; 11- vintli pnevmatik nasos; 12- meneral kukun 
tarkatgich ombori. 
Qorishtirgichga nasos yordamida bitum va SAMlardan tashkil topgan aktivlashtirilgan
aralashma beriladi, yaxshilab aralashtirilgan sheben zuldirli tegirmon 10 ga yuboriladi va
yaxshilab yanchiladi. meneral kukun shpekli konveyer yoki pnevmatik trasport yordamida
tegirmondan bunkerga yoki siloslar (tarkatgich) ga jo‘natiladi.
Aktivlashtirilgan kukun ochiq saklashga chidamli amml uni asfaltqorishtirgich
kurilmasining tarkatgish bunkerlariga uzatguncha bunkerli yoki silosli omborlarda saklagan
makul. Katta quvvatga ega zavodlaoda meneral kukunni yalpi ishlab chiqarishda avtomatlashtirish
samaralidir. Avtomatlashtiririlgan zavodlarda oxaktoshli shebendan meneral kukun tayyorlashni
boshqaruv pulti operatori avtomat rejimda amalga oshiriladi.sheben kuritish va maydalash
yanchish jarayonini rostlash likopchasimon tayyorlagichlar elektrodvigatelning aylanish
chastotasining uzgartirib amalga oshiriladi bu tamirlagichlarni taxometrlar nazorat kiladi. Kuritish
barabaniva tegirmonga uzatilayotgan material mikdori taminlagichlarning aylanish chastotasiga
propotsional bo‘lishi uchun bunkerlarda doimiy daraja avtomat tarzda tutib turiladi. Tegirmon
barabanidagi shovkin chastotasi bo’yicha tegirmonga yuk rotilishi nazorat kilinadi va
elektroakustik kurilma yordamida ulchanadi, bu qurilma kursatuvchi va uzi kayd kiluvchi asboblar
bilan jihozlangan. Guruxli vazifalagichlar yuk ortishni rostlab turadi ular kuritish barabani va
tegirmonga tushayotgan material mikdorini ulchashga yordam beradi.
Mineral kukun olishda boshlangich materialning yanchilish darajasi elak bo’yicha № 200
(0.071 mm dan mayda zarralar mikdori kamida 80 % ) Mineral kukun ishlab chiqarish uchun
zavodlar asfaltobeton zavodlarda bazalar sexlar tashkil kilinadi.
Kukunni aktivlashtirish yo‘li bilan sifatini oshirish maqsadida kurilishni markazlashtirib
jihozlaydigan kuchmas zavodlar kurgan makul. Zavodda tayyorlagan mineral ancha sifatli bulib
bunda quyidagilar xisobga olinadi. Mukammal va kudratli uskunalar ishlatiladi boshlangich
materialni kizdirish xaroratini nazorat kilish xisobga texnologik jarayonga katiy amal kiladi anik
dozalanadi, ishlab chiqarish jarayoni avtomatlashtirish imkoni mavjud.