Mа’ruzа Tog‘ jinslarini qazib olish korxonasi (8 soat) reja

1- shamol parrak; 2- qumni uzatuvchi surilma kopkok rostlagich; 3- qumni kabul kiluvchi bunker; 4-turlari 
5 mm li viborgalvir; 5- issik elevator; 6- SAM ni uzatuvchi kurilma; 7- siklon 8- tualovchi bunker; 9- rostlanadigan 
tusmakopkok; 10- material utkazgich. 
Texnologik liniya quyidagicha ishlaydi kuritish barabanidagi isssik meneral aralashma tur
ustidan utib uning teshiklaridan utmagan yirik bo‘laklarga va mayda qumli fraksiyalarga ajraladi.
Yirik zarralar shu zaxoti issik elevatorga tushadi mayda zarralar sarflanishi surilma
kopkokrostlagich yordamida rostlanadi ular uzatuvchi quvur-aktivatorga kelib tushadi va
shamolparrak xosil kilgan xavo oqimi yordamida tez surib ketiladi.

Qum xavo aralashmasining aktivlashtiruvchi elementda harakatlanishida uning devorga

ishkalanishi xisobiga qum zarralari triboelektrlashadi va undan chikayotgan SFM bilan ishlov
beriladi.
Triboaktivlashgan material siklon 7 -ga chukadi va issik elevator 5 ga sungra asfaltobeton
qorishmasini tayyorlash texnologik liniyasiga kelib tushadi.
Kiyin yuviluvchan shag‘al - qum aralashmasiga boshka usulda ishlov berish mumkin bunda
maydalash ishlari bilan birga ishlov berish texnologik sxemasi.
Boshlangich tog‘ massasida 5 mm dan yirik shag‘al bo‘lishiga kura shag‘al - qum zavodlari
quyidagicha tasniflanadi.
1- qum zavodlari tarkibida 5 % gachashag‘albo‘lgan boshlangich tog‘ massasini qayta
ishlaydi va tabiiy qum fraksiyali va boyitilgan tabiiy qum 5 mm dan yirik shag‘alni ishlab
chiqaradi.
2- Turdagi shag‘al - qum zavodlari tarkibida 5 dan 40 % gacha shag‘al donalari bo‘lgan
boshlang‘ich tog‘ massasini qayta ishlaydi. Bu turdagi zavodalr ikki guruxga bulinadi bu guruxlar
tarkibida 5-20 va 20-40 % shag‘al bo‘lgan tog‘ massasini qayta ishlashga mo‘ljallangan.
3- 1 turdagi korxonalar tabiiy boyitilagan (yoki yuqori yiriklik moduliga ega) va tabiiy sortli
qum 5-10 va 10-20 mm fraksiyali shag‘al 5-10 va 10-20 mm fraksiyali sheben boyitilagn tabiiy
qum (yoki yuqori yiriklik moduliga ega). Boshlangich qum shag‘al massasida gil katlamchalari va
boshka zararli chikindilar bo‘lsa zavoda boyitishning gidromexanizatsiyalashgan usuli qo’llaniladi
(2.7-rasm )
2.7-rasm. Gidromexanizatsiyalashgan shag‘al-qum zavodining texnologik sxkmasi

2.8-rasm. Maydalangan qumni tayyorlash

Qurilish ishlarida quyidagilar kuzda tutiladi. Maydalangan qum – maxsus maydalash-
saralash uskunalari yordamida toshlok tog‘ jinslari va shag‘aldan tayyorlangan, shag‘al ishlov
chiqarishdamaydalangan tog‘ jinslarini elashdan xosil bulagan chikitlardan tayyorlangan
maydalangan qum. Donalari tarkibida yaxshilangan bu qumlar maxsus boyitish uskunalari
yordamida olinadi va o‘lchamlarga kura ajratmasdan etkazib beriladi.
Maydalangan qumlarni ishlab chiqarishda foydalaniladigan otkindi va metamorfik tog‘
jinslari 60 MPa dan kam bulmagan mustahkamlik chegarasiga ega. Bir jinsli bulmagan mustahkam
chukindi va metamorfik jinslarni maydalab qumolishda Faqat ikkinchi yoki keyingi maydalash
bosqichida olingan chikitlardan foydalanishga ruxsat beriladi.
5 mm dan yirikroq donalarning massa ulushi 10 % dan ko‘p maydalab aniqlanadigan
changsimon zarralar ko‘pi bilan 1-2 % kesakli gillar ko‘pi bilan 0.10-0.20 % bo‘lishi kerak.
Maydalangan qumdan qumsiz rayonlarda va sement va asfaltobeton qorishmalar tayyorlashda
kushimcha sifatida foydalaniladi.
Boshlangich materialni yanchish xullab va kuruk usulda bajariladi. Quruk usuldan tarkibida
gil bulmagan tog‘ jinslarini qayta ishlashda foydalaniladi. YAnchish sterjenli tegirmonlarda
bajariladi. (2.9-rasm) Sterjenli tegirmonlarda yanchilgan qumlar o‘rtacha yoki yirik qumlar
xisoblanadi. Agar navli qum kerak bo‘lsa qum-shag‘al zavodlari tavsiya etgan sxema bo’yicha
tayyorlanadi.

2.9-rasm. Maydalangan qumni bir bosqichda tayyorlash texnologik sxemasi: