Mashina detallarida ishqalanish va yeyilish Mashina detallarida ishqalanish

Mashina detallarida ishqalanish va yeyilish

1. 
   Mashina detallarida ishqalanish
   
2. 
   Mashina detallarida yeyilish
   

Sirtning sifati deganda detal geom etrik param etrlarining va ana shu detalni tayyorlashda ishlatilgan material sirtki qatlami fizik xossalarining majmuyi tushuniladi. G eom etrik param etrlar detalga ishlov berganda qoladigan izlar — to ‘lqinsimonlik va g‘adir-budurlik (3.1-a rasm), toNqinsimonlik va silhq (3.1-b rasm), tekis va g‘adir-budurlik (3.1-d rasm), tekis va chiziqli (3.1-rasm . g) yo‘nalishi bilan belgilanadi. D etallam ing fizik xossalariga tuzilishi, mikroqattiqligi, parchalanish chuqurligi, qoldiq zo‘riqish, issiqqa chidamlilik, moy bilan o ‘zaro ta ’sirlashish, kimyoviy vosita, kislorod va gazlar bilan o ‘zaro ta ’sirlashish va shu kabilar kiradi. Standartlarda detallam ing mikrogeometriyasi, g‘adirbudurligi va sirt qattiqligi belgilangan, bu esa m aterial sirtki qatlam ining tuzilishi haqida fikrlash im konini beradi.

TcVlqinsimonlik - yondosh chiqiqlar yoki chuqurchalar orasidagi masofa asos uzunlik / dan orliq bo‘lgan davriy qaytariluvchi notekisliklar majmuyi. T o‘lqm sim onlik shaklning og'ishi va g‘adir-budurliklar o‘rtasidagi joyni egallaydi. Shartli ravishda sirtning bar xil tartibda bo‘lgan og‘ish chegaralarini notekisliklar qadam i Sw ni balandligi Wz bo‘lgan nisbatining qiymati bo‘yicha joriy qilish mum kin. Agar (Sw/Wz) 40 bo‘lsa, og'ishlar sirtning g'adir-budurligiga, 000 (Sw/W z) 40 bo‘Isa to ‘lqinsimonlikka, (Sw/W z) 1000 bo‘Isa, shaklning og‘ishiga mansub bo‘ladi. Wz = (W + W + W +W + W ) // T o ‘lqinsimonlik balandligi - beshtadan kam bo‘lmagan haqiqiy eng katta Sw qadamlariga teng bo‘lgan o ‘lchash uzunligi Lw da aniqlangan (W, W... W) o ‘rtacha arifmetik qiym atidir (3.2- rasm, a). Sw = ~£Sw, n /=1 M a’lumki, hatto sinchiklab ishlov berilgan sirtlar bir-biriga nisbatan surilganda notekisliklarning ay rim chiqiqlari faqat qayishqoq deformatsiyaga uchraydi, yuklanish olingandan so‘ng bu deformatsiya yo‘qoladi. Notekisliklarning boshqa chiziqlari esa plastik deformatsiyaga uchraydi (egiladi, eziladi, siljiydi). Bundan tashqari, tutashish sirti kichik b o ‘lganidan ayrim chiqiqlarga tushadigan haqiqiy solishtirma yuklanishlar hisobiy yuklanishlardan ancha katta bo‘ladi. Chunonchi, podshipnikka tushadigan hisobiy yuklanish 3 M Pa ga yetishi m um kin. Katta solishtirma yuklanishlar tez paydo bo‘lganda sirtning juda kichik ayrim qismlari 450-1000°C gacha qiziydi, bu esa ularning crib bir-biriga yopishib qolishiga va keyin qotgan qismlarining uzilishiga olib keladi. N atijada sirtlarda erigan va yulingan joylar paydo bo‘ladi. M ashinalarning yangi yoki tiklangan detallari noto‘g‘ri siyqalantirilganda, shuningdek, detallarni tiklash va uzellarni yig‘ish texnologiyasi buzilganda ko‘proq yuqoridagi hodisalar sodir bo‘ladi.
Ishqalanuvchi sirtlarning oddiy ko‘z bilan yoki mikroskop orqali aniqlanadigan yemirilishi alohida elem entar jarayonlar ko'rinishida sodir b o iad i. Bu jarayonlarning qo‘shilib ketishi sirtlarning materialiga va ishqalanish sharoitiga bogiiq. Ishqalanuvchi sirtlar yemirilishining oddiy turlari quyidagilardan iborat: Siyqalanish (3.3-rasm ). Ishqalanuvchi sirtlarda mayda notekislik va g‘ovaklar b o iish i zarur, chunki ular qiziydigan chiqiqlar va moy uchun mikrosovutgichlar vazifasini bajaradi. Shu sababli, tiklashdan yoki tayyorlashdan so‘ng detallarning sirtida vujudga keladigan notekisliklar eng maqbul g‘adirbudurlikka ega boiishi, bu g‘adir-budurlik detallam ing m e’yorida siyqalanganidan keyin xosil boiadigan notekisliklarga mos kelishi kerak. Bu talab bajarilmasa, siyqalanish jarayonida detallam ing ishqalanuvchi sirtlari tez yemiriladi va ularning oicham lari o ‘zgaradi. Bu hodisa notekisliklar ushbu tutashm aning ishlash sharoiti, sirtlarning materiali va hokazolar bilan belgilanadigan oicham gacha kichraygunga qadar davom etadi. Detallarga loza ishlov berilsa, uning sirtlarida notekisliklar kam roq b o iad i. Bu holda siyqalanish jarayonida sirtlar kam yeyiladi. Ammo ishlov berishning bu usuli samarasizdir, chunki silliq sirt hosil qilish uchun qim m at va serm ehnat jarayonlar talab etiladi. Boshqa tom ondan, ko‘pgina detallar uchun buning zam rati yo‘q, chunki m a iu m vaqt o ig an id an keyin ularning g‘adir-budurligi eng maqbul qiymatga yetadi. Mikroqirqilish. Abrazivning qattiq zarralari yoki yeyilish m ahsullari sirtga ancha chuqur botib kirganda ular detaining mikroqirqilishi natijasida mikroqirqindi hosil qilishi m um kin. Ishqalanish va yeyilishda mikroqirqilish kam sodir bo‘ladi, chunki amaldagi yuklanishlarda botib kirish chuqurligi buning uchun yetarli bo‘lmaydi. Ishqalanuvchi sirtda ko‘chgan yoki paydo bo‘lgan zarralar sirpanishida materialni har tom onga siljitib va ko‘tarib uni tirnaydi. Botgan zarra o ‘zaro ta ’sirlashish joyidan chiqqanda, maydalanganda, ishqalanish sohasidan chiqib ketganda tirnalish to‘xtaydi.
Bir joyning qayta-qayta va bir xil jadallik bilan tim alishi ishqalanuvchi sirtlarda kam dan kam hollarda ro‘y beradi, ko‘pincha navbatdagi qayishqoq deformatsiyalanish sohasi ilgari hosil bo‘lgan tirnalish izini yopib ketadi. Ishqalanuvchi sirt sirpanish yo‘nalishiga deyarli parallel joylashgan izlar bilan qoplanadi, bu izlar orasida esa ko‘p m arta qayishqoq deformatsiyalangan va parchalangan, ya*ni qayishqoq deformatsiyalanish xususiyatini yo‘qotgan m aterial joylashadi. Bunday joyga yuklanish tushganda osongina darzlar paydo bo‘ladi. Bu darzlar kattalashganda m aterial asosdan ajraladi. K o‘rinib turibdiki, faqat sirpanuvchi zarralargina emas, balki dum alovchi zarralar ham sirtni tirnashi m um kin. Botib kirgan zarra harakatlanganida m aterialning qattiq tashkil etuvchisiga tiralib bir tom onga og‘ishi mum kin. Shu sababli sirtdagi tirnalish yo‘nalishi detaining harakat yo‘nalishiga aniq mos kelmasligi m um kin. Qatlamlanib ko‘chish. Qovushqoq oqish chog‘ida m aterial bir tom onga siqilib siljishi va keyin oqish qobiliyati tugagandan so‘ng qatlamlanib ko‘chishi m um kin. Oqish jarayonida m aterial oksid pardasi ustiga chiqib qoladi va asos bilan bo‘lgan bog‘lanishini yo‘qotadi. Agar jism lam ing chiziqli va nuqtali o ‘zaro ta ’sirida qatlam ning chuqurligi bo‘yicha zo‘riqishi m aterialning toliqish qarshiligidan katta bo‘Isa, ish vaqtida darzlar paydo b o ‘lib, ular materialning tangasimon tarzda ajralishiga sabab bo‘ladi. Bunday hodisa toblangan yoki tsem entitlangan detallarda kuzatiladi. M etalldagi shlakli qo‘shilmalar, erkin sementit va hokazo ko‘rinishdagi nuqsonlar ham da ancha katta qoldiq cho‘zilish zo‘riqishlari qatlam lanib ko‘chishiga sabab bo‘ladi.
Mashinalar detallari sirtining yeyilish jarayoni murakkab bo‘lib. ko‘pgina omillarga bog‘liq. Bu om illar m ashinalardan foydalanish sharoitlarida turlicha bo‘ladi. Ularga birinchi navbatda quyidagilar kiradi: - detallar sirtiga tushadigan yuklanish; - tutashm alar ishlashining harorat rejimi; - moyning qovushqoqligi, tavsifi va xossalari; - moylash materialsining mexanik aralashm alar bilan ifloslanganlik darajasi, aralashm alar tarkibi ham da uning o ‘lchamlari; - detallam ing bir-biriga nisbatan joylashishi (qo‘zg‘aluvchan tutashm alar uchun); - tutash juftliklarning boshqa ish sharoitlari (titrashga, korroziyaga uchrashi va hokazo). M ashinalam i loyihalash, tayyorlash va ta ’mirlash bilan shug'ullanuvchi mutaxassislar uchun yeyilishning asosiy omillari va qonuniyatlarini bilish katta ahamiyatga ega. Bu bilim, detallarni ta ’mirlash usulini to ‘g‘ri tanlash va foydalanish jarayonida ularning tez yeyilishining oldini olish im konini beradi. M ashinalardagi ishqalanuvchi detallarni ng yeyilish omillari quyidagi xillarga ajratiladi: 1) ishqalanuvchi sirtlardagi solishtirma bosim; 2) ishqalanuvchi sirtlardagi tezliklar rejimi; 3) detallar sirtining sifati; 4) mashina birikm alarini yig‘ish sifati; 5) mashinani yurgizish va to ‘xtatishlar chastotasi; 6) moylovchi materiallar. Ishqalanuvchi juftlik ishlashining kuch rejimi — ishqalanuvchi sirtlarga tushadigan solishtirma yuklanish ( p , MPa) va tezlik rejimi - nisbiy harakatlanish tezligi {n/ s ) tavsiflaydi. Ushbu param etrlarning qiym ati ishqalanuvchi sirtlarning ishlashi jarayonida m ashina ishlash sharoitiga bog‘liq ravishda o‘zgaradi. Tadqiqotlar natijasida detallam ing yeyilish qiymati solishtirm a bosim ^ g a bog‘liqligi aniqlangan va ayniqsa moy qatlam i bo‘lmaganda uning ortishi bilan yeyilish darajasi ortadi. Bunday holda yeyilish intensivligi s quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: bu yerda: ДЛ-detaining chiziqli yeyilishi; AS’ -ishqalanish yo‘li; с va m -m aterial xossalari va sirtning yeyilish qobiliyatiga bog‘liq bo'lgan o‘zgarmas qiymatlar; p -ishqalanuvchi sirtga tushadigan solishtirma bosim. Nisbiy harakatlanishning kichik tezliklarida (ishqalanuvchi sirtlarning sirpanish tezliklarida) v va ishqalanuvchi sirtlarning yuqori bo‘lmagan haroratlarida chiziqli yeyilish quyidagi ko‘rinishda yoziladi: bu yerda: /-vaqt, s . Ishqalanuvchi sirtlardagi nisbiy harakatlanish tezligi yeyilish qiymatiga turlicha ta ’sir qiladi. Moyli ishqalanishda tezlikni oshirish yeyilishni kam aytiradi, quruq va chegaraviy ishqalanishda esa jarayon boshida yeyilish ortadi va tezlikning maksimal qiymatiga chiqqanda yeyilish kamayadi. Yarim moyli ishqalanishda, qachonki moyli qatlam solishtirm a bosimning bir qismini qabul qilganda va moyning 28 yordam bcruvchi qobiliyati sezilganda, chiziqli yeyilishning qiymati quyidagicha ifodalanadi: bu yerda: D n vJ/jj 2 .p - т о У qatlam i orqali ishqalanuvchi juftlikka um um iy yuklanishning ulushini uzatishni tavsiflovchi param etr; D -moyli qatlam da gidrodinam ik bosim qiymatini aniqlovchi koeffitsiyent; -m oyning qovushqoqligi; v-ishqalanish sirtida nisbiy harakatning chiziqli tezligi; /-ishqalanish sirtining asosiy chiziqli o'lcham i; / / -ishqalanish juftligi moyli qatlam ining m inim al qalinligi. M oylash sharoiti qancha yaxshi bo‘lsa (moyli ishqalanish) cliiziqli yeyilish qiymati ham shuncha kam b o ia d i va ishqalanuvchi juftliklarning ishlash sharoiti yanada yengil bo‘ladi.
Mashina birikmalarini yig‘ish sifati detallar yeyilish qiymati va xizmat m uddatiga ta’sir qiladi. Ishqalanuvchi juftliklam i yig‘ishda yo‘l qo‘yiladigan xatoliklar — podshipniklarni kerih o ‘rnatish, o ‘q va vallam ing parallellikdan ehetga chiqishi va qiyshayishi, tishli g^ldiraklarning noto‘g‘ri tishlashishi (radial va o ‘q bo‘yicha depsinishi), aylanuvchi m ashina detallarini yetarli darajada m uvozanatlamaslik - yeyilishni ortiradi. Podshipniklarni tarang o ‘rnatish natijasida solishtirma yuklanish va sirt qatlami harorati ortadi. ishqalanish joyida issiqlik yig‘iladi va antifriksion qotishm ani eritadi. Tutashm alarda haroratning ortishi tirqishlam i kamayishiga sabab bo‘ladi, bu esa ishqalanish juftligini qisilib qolishiga olib keladi. Yig‘ish jarayonida o ‘q va vallarning parallellikdan ehetga chiqishi va qiyshayishiga yo‘l qo'yilishi kontakt yuzani (tishli juftlik) kamaytiradi, natijada sirpanib ketish va no to ‘g‘ri dum alashdan yeyilish kuchayadi. Val o ‘qining qiyshayishi podshipnik bilan kontakt nuqtasi tayanch sirtining qirg‘oqlarida joylashishiga olib keladi, natijada ishqalanish juftligida solishtirm a bosim va harorat ortib ketadi, moyli ishqalanish o ‘z qiymatini yo‘qotadi. Aylanuvchi detallar (arrali silindr, ventilyator parragi, qoziqli baraban, arrali baraban va boshqa detal ham da qismlar) ni notolg‘ri muvozanatlash katta miqdordagi inersiya kuchini hosil qiladi, bu esa tebranishni keltirib chiqaradi va natijada ishqalanuvchi sirt juda ham tezlikda notekis yeyiladi. M ashina birikmalarini yig’ish sifatiga bog‘liq bo‘lgan yeyilishni kamaytirish uchun yig‘ishning texnik shartlariga qat’iy rioya qilinishi, yig‘ish operatsiyalarini bajarish jarayonida o ‘z vaqtida va puxta nazorat qilib borish kerak. M ashinani yurgizish va to ‘xtatishlar chastotasi yeyilish qiymatiga sezilarli darajada ta ’sir qiladi: vaqt birligida u qancha ko‘p bo‘lsa, ishqalanuvchi sirtlar shuncha ko‘p yeyiladi va aksincha. Paxta sanoati m ashina va jihozlarini to ‘xtatish texnologik sabablar (tashish qurilm alarida, vintli shneklarda, separatorda. jinning xomashyo valigida va boshqa joylarda paxtaning tiqilib qolishi) bilan bog‘liq b o ‘ladi. M ashinani ishga tushirish pallasida sokinlik inersiya kuchini yengish uchun katta quw at sartlanadi. ishqalanuvchi juftliklarda moyli ishqalanish o ‘rniga quruq yoki chegaraviy ishqalanish kuzatiladi. chunki m ashina sokin turgan paytda moyli qatlam ezilgan holatda bo‘ladi va ishqalanuvchi sirtlar bir-biriga moysiz m ustahkam ravishda yopishib qolgan bo'ladi. Bu kontakt nuqtalarini hosil bo‘lishiga, sirt qatlamining molekulyar lishlashishiga va plastik deformatsiyalanishiga, ya’ni detal yeyilishining kuchayishiga olib keladi. Shuningdek, m ashinani yurgizish va to‘xtatishlar sonini kamaytirish tashkiliy-texnik tadbirlarga ham bog‘liq.